TİP-I DİABETES MELLİTUS’DA KARBONHİDRAT SAYIMI TEDAVİSİ

1. TİP-I DİABETES MELLİTUS’DA KARBONHİDRAT SAYIMI TEDAVİSİ Stj. Dyt. Alperen ALBAYRAK http://www.gencdiyetisyenler.com/

2. Fizyopatolojisi Mutlak insülin eksikliği vardır. Hastaların %90’ında otoimmün (tip 1A), %10 kadarında nonimmün (tip 1B) beta-hücre yıkımı vardır. • Tip 1A diyabet Riskli doku grubu yatkınlığı zemininde çevresel tetikleyici faktörler (virüs, toksin, stres vb.) ile tetiklenen otoimmünitenin pankreas beta-hücrelerini harap etmesi ile oluşur. Beta-hücre hasarı ilerleyicidir ve Beta-hücre %80-90 oranında azaldığında klinik diyabet semptomları ortaya çıkar. Antikorlara rastlanır.

3. Tip 1B diyabet Otoimmünite dışındaki bazı nedenlerden dolayı mutlak insülin eksikliği sonucu gelişir.Antikorlara rastlanmaz. • İlerleyici beta-hücre harabiyetinin yıkım hızı,DM ‘nin ortaya çıkış yaşını belirler. • Genellikle 30 yaşından önce başlamakla beraber;okul öncesi, puberte ve geç adölesan dönemlerinde pik yapar. • Yıkım hızının daha yavaş olduğu vakalarda belirtiler daha geç yaşta başlar.Tip 1 DM’nin bu formu LADA ya da tip 1.5 denir.Bu vakaların sayısı da azımsanmayacak düzeyde fazladır

4. TİP-I DM TEDAVİ YÖNTEMLERİ • İnsülin tedavisi • Diyabet eğitimi • Tıbbi beslenme tedavisi • Egzersiz http://www.gencdiyetisyenler.com/

5. Tedavide amaç Gün içerisinde glisemik kontrolün sağlanması, akutkomplikasyon gelişim riskinin azaltılması, mikrovasküler ve makrovasküler kronik komplikasyonların önlenmesi, eşlik eden diğer sorunların düzeltilmesi ve böylelikle diyabetlide yaşam kalitesinin yükseltilmesidir

6. KARBONHİDRAT SAYIMI • Karbonhidrat sayım tekniği daha iyi glisemik kontrol sağlanabilmesi için öğünlerde tüketilecek karbonhidrat oranının ayarlanmasına, tüketilecek karbonhidrat miktarına uygun insülin dozu uygulanmasına veya öğün öncesi şeker düzeyine göre insülin dozunun ayarlanmasına olanak sağlayan bir öğün planlama yöntemidir • Bu yöntemin birinci düzeyinde diyabetli bireye 15 g karbonhidrat içeren besin grupları ile günlük yaşamında tüketeceği besinlerin porsiyon ölçülerine göre aldığı karbonhidrat miktarı anlatılır

8. Bu yöntemin esası ana ve ara öğünlerde doğru miktarda karbonhidrat tüketilmesine dayanmaktadır. • Ana/ara öğünlerde tüketilecek karbonhidrat miktarı, kiloya, boya, ne zaman ve ne kadar egzersiz yapıldığına, kullanılan ilaç/insülin türüne ve etki saatlerine (maksimum etki), yaş, kolesterol, trigliserit, mikroalbüminüri ve hemoglobin A1c(HbA1c) değerlerine, kişisel seçimlere, tercihlere, kültürel alışkanlıklara ve yaşam biçimine, diğer eşlik eden hastalıklara, ağırlık kaybı hedeflerine göre değişmektedir

9. HbA1c değeri bizim için öenmli bir değerdir.Bu değerin karşılık geldiği ortalama kan şekeri değerlerine bakacak olursak;

10. HbA1c • 6,5 ve altı: Herhangi bir komplikasyon görülmez • 6,5-8 arası: Kalp damar hastalıkları • 8 ve üzeri:Retinopati,nöropati,nefropati,osteoporoz

11. KARBONHİDRAT SAYIMI AŞAMALARI

12. AŞAMA 1 • Karbonhidrat, protein ve yağların kan şeker düzeyini nasıl etkilediği • Hangi besinin ya da besin grubunun;karbonhidrat içerdiğini ve ne kadar içerdiği • Beslenmede karbonhidratların önemi • Öğünlerde tüketilmesi gereken karbonhidrat miktarı gibi konular anlatılır

13. Karbonhidrat saymaya başlamadan önce diyetisyen diyabetlinin yaşam biçimini ve beslenme alışkanlıklarını dikkate alarak, bir beslenme planı yapar. Ana ve ara öğünlerinde alınması gereken karbonhidrat miktarını (gramını) belirler. Daha sonra, diyabetliye, karbonhidrat içeren besinler ve içerdikleri karbonhidrat miktarları konusunda bilgi verir

14. Bunun için hemen tüm diyabetiklerin ve ailelerinin aşina olduğu et, süt, ekmek, sebze, meyve ve yağ gibi besin grupları ya da değişim listeleri kullanılır. Bu gruplar arasında et ve yağ grubu karbonhidrat içermedikleri için, sebze grubu da düşük miktarda karbonhidrat içerdiği için, karbonhidrat hesaplamasında dikkate alınmaz. Ancak havuç, bezelye, tatlı kabağı gibi sebzeler, diğer sebzelere göre biraz daha fazla karbonhidrat içermeleri nedeniyle, yenilen miktarları dikkate alınarak hesaplamaya katılır

15. Şimdiye kadar besin grupları arasında yer almayan, ancak karbonhidratın ana  kaynağı olan şeker ve tatlı türünden besinler, karbonhidrat hesabında dikkate alınmak üzere ayrıca gruplanır • Genel olarak; • Ekmek grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi..........15 g • Meyve grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi...........15 g • Süt grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi................. 12g • Şeker grubunun 1 porsiyonu ya da değişimi..............10g karbonhidrat içerir

16. Örneğin;

17. Karbonhidrat saymaya başlanıldığında, diyabetlinin kendisinin ya da aile bireylerinden birinin günlük tutması gerekir. Çünkü bir sonraki aşamada, kan şeker düzeyinin yorumlanabilmesi için, öğünde tüketilen karbonhidratın çeşit ve miktarının, öğün öncesi ve öğünden 2 saat sonraki kan şekerinin (tokluk), yapılan insülin çeşit ve dozunun ve fiziksek aktivitenin  bilinmesi gerekir

18. AŞAMA 2 • Bu aşamada  tutulan kayıtlar incelenir. Tüketilen karbonhidrat, yapılan insülin ve kan şeker düzeyi etkileşimleri değerlendirilir/yorumlanır. Değerlendirmeler diyabetlinin kendisi, ailesi, diyetisyen, doktor ya da hemşirenin katıldığı bir toplantıda yapılır.. Değerlendirmeler sırasında, diyabetlinin karbonhidrat sayma becerisi, seçtiği karbonhidrat türleri, sağlıklı beslenme ilkelerine uyumu, yağ ve protein tüketimi, kilo kontrolü, hedeflenen kan şeker düzeyine ulaşılıp-ulaşılamadığı ve en önemlisi de yöntemi uygulamada istekli olup-olmadığı   değerlendirilir. Hazır besinlerin içeriği konusunda bilinçli olmalarına dikkat çekilir. Besin etiket bilgilerine ilişkin bilgi verilir

19. AŞAMA 3 • Bu aşama, Karbonhidrat/İnsülin Oranı olarak da bilinir. Tüketilen karbonhidratın kullanılan insülin ile eşleştirilmesi aşamasıdır • Tüketilen karbonhidrat ile yapılan insülin dozunu eşleştirebilmek için, kan şeker kontrolünün sağlanmış/iyileştirilmiş ve bazal insülin dozunun iyi ayarlanmış olması gerekir. Bu aşama, yoğun insülin tedavisi uygulayanlar ile insülin pompası kullananlar için uygundur • Bu düzeydeki eğitimde özellikle insülin pompası ve çoklu insülin kullanan diyabetliye “karbonhidrat/insülin oranı (KH/İ) ve “insülin duyarlılık faktörü (İDF)” hesaplanması öğretilir

20. Karbonhidrat/İnsülin Oranı:1Ünite kısa ya da hızlı etkili insülinin etkilediği karbonhidrat miktarını verir • Karbonhidrat/İnsülin Oranı’nın hesaplanabilmesi için,  öncelikle, İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF)’nün bilinmesi gerekir • İnsülin duyarlılık faktörü: 1ünite kısa ya da hızlı etkili insülinin etkilediği/düşürdüğü kan şekeri miktarını verir. Klinikte sık kullanılır.

21. KH/İ= 500/Günlük toplam insülin dozu veya İnsülin Duyarlılık Faktörü’nün 0.333 ile çarpılması ile bulunur. • İDF= 1500/Günlük toplam insülin dozu formülleriyle hesaplanır. Analog insülin kullanıyorsa formül: İDF= 1800/Günlük toplam insülin dozuolarak değiştirilir • Tip 1 diyabet (özellikle pompa kullananlarda), gestasyonel diyabet tanısı alan ya da diyabet riski olan ve hatta reaktif hipoglisemili bireyler için yararlı bir yöntemdir. Karbonhidrat sayımı öğretilen bireye protein ve yağ tüketiminin de önemli olduğu mutlaka anlatılmalıdır • Karbonhidrat sayımı, %70 NPH, %30 kısa-hızlı şeklindeki karışım insülin uygulamaları için uygun değildir

22. SAYIM YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI • Değişim sistemlerine göre öğrenmesi daha kolaydır. Besin seçiminde çeşitlilik ve esneklik sağlar • Öğün planlaması, besinlerin karbonhidrat değerlerinin hesaplanmasıyla daha kolaydır • Yüksek şeker içeren besinlerin (besin değeri az olan ve her zaman tüketilmesi önerilmeyen) diğer karbonhidrat içeren besinler ile değiştirilmesi olanaklıdır • Teorik olarak daha iyi glisemik kontrol sağlanmaktadır

23. SAYIM YÖNTEMİNİN DEZAVANTAJLARI • Daha fazla miktarda ve daha fazla sayıda öğün tüketilmesine neden olmaktadır • Yüksek enerji içeren besinlerin tüketimini arttırmaktadır • Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının unutulmasına neden olabilir • Sıklıkla kan şekeri ölçülmesine gerek vardır • Sürekli olarak besin etiketi okumak ve besinleri tartmak gerekmektedir • Sık kayıt tutma zorunluluğu vardır • Yanlış uygulandığında hızlı ağırlık kazanımına neden olabilir

24. Sonuç • Gördüğümüz gibi karbonhidrat sayımının avantajları olduğu kadar dezavantajları da vardır.Bu nedenle bu yöntem uygulanırken büyük bir titizlikle uygulanmalıdır. • Öncelikle sayım yönteminin uygulanacağı grubun eğitimli ve istekli olması gerekmektedir. • Yöntemin hastalara rahatlık vermesi nedeniyle;hastaların yöntemi suistimaline ve istenmeyen sonuçların oluşmasına engel olunmalıdır • Ayrıca;pratikte uygulanan farklı karbonhidrat sayımı yöntemleri de bulunmaktadır

25. http://www.gencdiyetisyenler.com/