To participate or not to participate ? Een introductie

1. Toparticipate or nottoparticipate?Een introductie Karolien Dezeure Hogeschool Gent

2. Een aanloop • Cfr. Oosterweeldossier • Informatiecampagne (tentoonstelling & maquette) • Openbaar onderzoek (informeren & bezwaarschriften) • Ambtelijke stuurgroep (ism actiecomités) • Advies bij de SERV, Mina-raad en Vlacoro • Openbaarheid van bestuur • Actiegroepen • Volksraadpleging op 18/10/2009 • Zou dit enkele decennia terug ook waar zijn geweest?

3. Een aanloop • Burgers • Algemene trend tot individualisering • Meer mogelijkheden (scolarisering, toegang tot info, …) • Samenleving • De ‘iserings-samenleving’ • De-centreringpolitiekepartijen • Anderssoortigmiddenveld • (Lokale) besturen • Aanwas van taken (professionalisering) • Houding van bestuurtav burgers is veranderd • Althans in de retoriek

4. Participatie in verschillende vormen • Politieke participatie acties gericht op beïnvloeding van het lokaal politiek systeem: verkiezingen, partijen, deelname aan adviesraden, hoorzittingen,… • Civiele participatie activiteiten onder burgers zelf, zonder bemiddeling: in de buurt, rond instellingen en infrastructuur, op plekken, in gemeenschappen, van onzichtbaar tot spectaculair, van hooggeschoold tot kansarm • Sociale participatie Vrijwillige deelname aan het sociale leven (voetbalclub, landelijke beweging, … • Let wel, sociale participatie kan omslaan in civiele en politieke participatie

5. Participatie in verschillende vormen Strategie IBevordering burgerparticipatie a c Burgerzin • Waarden/houdingen • Competenties Burgerparticipatie • Politiek • Civiel b e f Strategie IIBevordering sociale participatie Sociaal kapitaal: • Structureel • Cultureel d Denters, B. (2004), Achtergrondstudie Stedelijk burgerschap

6. Vaststellingen • Wat stellen we vast? • Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet • Generaties burgerparticipatie • Participatieladder • In de praktijk • De besturen zetten vooral participatie in omwille van ‘instrumentele’ redenen • Waarom participatie – in theorie • Waarom participatie – in praktijk • Politici en ambtenaren houden vast aan het ‘primaat van de politiek’

7. Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Evolutie kadert ook binnen de zogenaamde ‘generaties burgerparticipatie’ Eerste generatie (’60): Inspraak (adviesraad, hoorzitting) • Pas aan het einde van het beleidsproces • Primaat van de politiek Tweede generatie (’90): Interactieve beleidsvorming (samen met…) • Gevoed door het ‘kloofdenken’ Derde generatie – (?): Initiatieven van burgers (ontwikkeling en beheer) • Bestuur ondersteunt • Professionele barrière • Bestuurlijk plafond

8. Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Participatieladdervolgens Edelenbos & Monnikhof

9. Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet • Maar in praktijk blijft het vooral raadplegend en adviserend “In ons geval gaat dat hier over 95% informatie.” “Wat wij doen is vanuit onze eigen kracht en de bestaande middelen zoveel mogelijk informatie en inspraak proberen te geven.” • Wel aandacht voor civiele participatie – zolang het ‘braaf’ blijft • Socio-culturele initiatieven zijn ok, maar burgers moeten zich niet uitspreken over infrastructurele ingrepen

10. Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet • Participatie stopt bij de uitvoering “Uitvoering ligt bij mij moeilijker. Echt uitvoeren, eens het beslist is, eens de plannen gemaakt zijn, dan denk ik dat het vooral gaat over eerder hinder beperken enzovoort. (…) Eens het dossier zo ver staat, denk ik dat het niet meer kan.” • Wel meer aandacht voor het concept ‘tijdelijke invulling’ • Instrumenten worden niet luidop in vraag gesteld “Adviesraden moet je hebben omdat dat wettelijk geregeld is maar is volgens mij onvoldoende al inspraakforum.”

11. Waarom zetten ze participatie in? Waarom kiezen lokale besturen voor het inzetten van arrangementen? • Twee perspectieven

12. Waarom zetten ze participatie in? • Zeer instrumenteel (geen waardeoordeel!)

13. Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek • Participatie vraagt – in theorie – een andere houding en rol van politici en ambtenaren • Afstand doen van de ‘macht’ • Overleg met burgers • Eindbeslissingen in samenspraak • …. • In praktijk zien we dit nog niet vaak gebeuren • Mogelijke oorzaken? Cultuur, kennis en beroepsbeelden, houding tav burger

14. Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek

15. Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek • Richting verandering participatiecultuur in lokale besturen “Daarnaast is er natuurlijk ook wel een stuk cultuuromslag nodig bij een aantal mensen, zowel binnen de administratie als binnen het beleid. En die cultuuromslag die zal wellicht slechts zeer geleidelijk verlopen.” • Gevoel van ‘te weinig kennis’ “We moeten beginnen bij de kennis. Zonder kennis geraak je nergens.” • Hoe moeten we het aanpakken? • Inschakeling van private partners

16. Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek • Belang van leidersfiguren zowel politiek, ambtelijk als bij burgers • Vooral uitvoerende politici zien voor zichzelf een ‘taak’ weggelegd • Gemeenteraad komt quasi niet aan bod • Zijn ambtenaren klaar voor de overstap? • Actieve ambtenaren niet zo neutraal • Zijn er voldoende burgertrekkers? • Zijn we zelf niet te normatief bezig?

17. Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek • Hoge verwachtingen van politici en ambtenaren naar burgers • Objectiveren van een probleem • Genuanceerd kunnen kijken • Abstract denken • Vanuit verschillende hoeken kunnen kijken • Vermogen om te dialogeren • Zicht hebben op de taken van een bestuur • Realistisch zijn • De taal van het bestuur spreken

18. Politici en ambtenaren houden vast aan het primaat van de politiek • Ondanks hoge verwachtingen, geen hoge pet van burgers • Burgers denken NIMBY • Wordt tegengegaan door onderzoek • Burgers hebben de kennis niet

19. Besluit • Ten aanzien van een aantal decennia terug, is er heel wat gebeurd • Toename van participatiemogelijkheden • Toegenomen openheid voor burgers • De reflex naar de burgers toe is er echter nog niet • Instrumenten uit de vroegere generatie burgerparticipatie worden niet in vraag gesteld • Schrik voor ‘conflict’ • Het ondersteunen van burgerinitiatief blijft beperkt

20. Partners K.U.LeuvenInstituut voor de Overheid Centrum voor Overheid en Recht Universiteit Hasselt Centrum voor Lokale PolitiekUniversiteit Gent Onderzoeksgroep Management & BestuurUniversiteit Antwerpen Departement Handelswetenschappen en Bestuurskunde

21. Informatie Algemeen secretariaat Steunpunt beleidsrelevant onderzoekBESTUURLIJKE ORGANISATIE VLAANDERENParkstraat 45 bus 3606 - B-3000 Leuven Tel: 0032 16 32 36 10 - Fax: 0032 16 32 36 11sbov@soc.kuleuven.bewww.steunpuntbov.be