AL ANDALUS

1. AL ANDALUS 9. GAIA DBH 2

2. AL ANDALUSEN SORRERA • 711-1492 urte bitartean • 711 Guadaleteko gudua • Tarik buru Errodrigo errege bisigodoa menderatu (Gibraltarretik sartuaz) • Konkista errazaren arrazoiak: • Estatu bisigodoaren barne-kohesiorik ez • Armada musulmaneko berbereak babaroak • Kapitulazioak: erresistentzia ezak = konkistatuak errespetatzea (ondadun + erlijio)

3. 10 urtetan dena konkistatu • Iparraldea gune independente batzuk geratu • Al Andalus • Damaskoko kalifaren emirerria • Omeiotarren familia • Al Andaluseko hiriburu • Kordoba • 756an Abbastarrek Omeiotarrak hil (Abd ar Rahman I izan ezik • Kordoba emir independiente izendatu • Etnien + erlijioen aniztasunak barne-arazoak sortu • Hala ere, VIII-IX Al Andalus sendotu

4. KORDOBAKO KALIFERRITIK ERRESUMA NAZARIRA • 929an Abd ar Rahmn III kalifa izendatu • Botere politiko + erlijiosoa • Damaskotik independizatu • Kordobako Kaliferria garairik oparoena (912-1031) • Antolakuntza politiko + administratiboaren ezaugarriak: • Kora/probintziatan banatua (waliak gobernatu) • Salerosketen zergak ezarri + kristauen gutunei tributuak kobratu • Horrekin, armada mertzenarioari + funtzionarioei ordaindu

5. 1000. urtean krisialdia: • Armada + funtzionarioak mantentzea garestia • Almanzorrek + buruzagi militarrek botere handia • Almanzor hil ondoren • Erresuma taifetan (erresuma independenteak) banatu • Taifetako erregeek pariak (tributuak) ordaindu kristau-erresumari ez erasotzeko. • 1085ean, Gaztelako Leongo errege Alfonso VIak Toledo konkistatu • Ondorioz, musulmanak almorabideei (Afrika iparraldeko tribu berberra) laguntza eskatu errekonkistarako • 1212an desegin inperio hau Navas de Tolosako Guduan

6. EKONOMIA ETA GIZARTEA • Bultzada handia eman zioten nekazaritzari → arrazoiak: • Ureztatze-sistema • Nekazaritza-teknika berriak • Labore nagusiak: zerealak, mahatsondoak eta olibondoak • Laborantza-intentsiboak: kotoia eta anila. • Horrez gain, arroza, azukre-kanabera, alberjiniak eta orburuak hazi • Bi motatako merkataritza: • Tokikoa • Nazioartekoa: zeramika, urregintza, larruzko eta zetazko produktuak, armak eta jantziak tindatzeko koloregaiak…

7. Gizarte heterogenoa (gehiengoa musulmana): • Arabiarrak: talde ahaltsuena • Berbereak: armadako parte, lurrik txarrenak zituzten. • Muladiak: islamera aldatutako hispaniar bisigodoak: • Juduak: judutegietan bizi (gutxi) eta oso aberatsak ziren merkataritzan aritzen baiziren • Mozarabiarrak/kristauak: gehienak nekazariak edo eskulangileaK

8. BIZITZA AL ANDALUSKO HIRIETAN • Hiria auzotan banatua • Ezaugarriak: kale estuak + irtenbiderik gabekoak (labirintoa) • Egitura: • Medina: gune harresiduna + hiriaren erdialdea (meskita nagusia, zokoak eta lanbidearen arabera bereizitako auzoak) • Meskita nagusia / aljama: erlijio-bizitza haren inguruan • Azoka / zokoa • Alakazarra: egoitza gotortua, gobernatzaileen eta armadaren bizileku • Alondegia: biltegia eta merkatariak bizi ziren bertan • Hammana: bainuetxe publikoa • Errebalak / harresitik kanpoko auzoak: auzorik pobreenak • Sariak: harresitik kanpoko zelaiak • Hilerriak: harresitik kanpo

9. ZIENTZIA ETA KULTURA AL ANDALUSEN • Al andaluseko hiriburua = Kordoba • Garrantzia: literatura, musika, filosofia, teknologia, zuzenbidea, medikuntza eta natura-zientziak • Kalifak eskolak sortu • Garrantzitsuena Toledoko Itzultzaile Eskola (XII) • Islamiar, hebrearrak eta kristau intelektualak lan egin • Obra klasikoak eta Ekialdeko idazlanak itzuli

10. Ekarpen kulturalak (artea eta zientzian): • Filosofian: • Arrazionalismoa garatu (Averroes eta Mainomides Kordobarrak adib) • Poesian • Musikan: musika tresnak sortu eta bestela aldaketak egin • Matematikan: • Trigonometria eta aljebran aurrerapen handiak • Zeroaren erabilera hedatu • Xakea… • Medikuntzan: • Igeltsua erabiltzen hasi • Kirurgia-teknikak aplikatu atalak anputatzeko eta arteriak lotzeko • Anestesia erabili… • Astronomian: bikainak (Abraham ibn Ezra judu adib) • * Juduek ere ekarpenak ekarri zituzten: kartografian…

11. AL ANDALUSEKO ARTEA • Arkitektura gailendu • Eraikin erlijiosoak: meskitak • Eraikin zibilak: jauregiak eta alkazarrak/gotorlekuak • Eraikuntza-elementuen ezaugarriak: • Material pobreak: buztina, igeltsua, zura…barrua ordea marmolez, mosaikoz, margolanez…. • Ganga eta arkuak: ferra-arkua (bisigodoa) alfizean kokatua… • Barrualdeak garrantzi handia: patio arkupedunak, ur-iturriak eta lorategiak. • Dekorazio-elementuak: • Apaingarri geometrikoa, • Landare-irudiak • Hormetako erronbo-sareak (sebka) • Kupula asko mokarabez apainduta

12. ARTE MUDEJARRA • XII-XVI. mendeko artea • Adib erlijiosoak: • Toledoko sinagoga • Teruelgo San Martin dorrea • Adib. Zibila • Sevillako alkazarra • Ezaugarriak: • Estiloen nahasketa: erromanikoa, gotikoa eta arabiarra • Eraikinen kanpoaldean material pobreak • Eraikinen barrualdean apaingarri ugari…igeltsu-lanak, azulejuak…

13. KORDOBAKO MESKITA