DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE TEŞVİKLERİ

1. DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE TEŞVİKLERİ

2. DIŞ TİCARET POLİTİKASININ TANIMI • Hükümetin, ülkenin doğrudan dış ticaret akımlarını sınırlandırmak, özendirmek veya bu işlemlerin yapılış yöntemlerini düzenlemek için almış oldukları sistematik önlemlerdir.

3. Dış ticaret politikası genel ekonomi politikasının bir parçasıdır • İç ekonomi ile ilişkili politikalar dış ticareti etkileyebileceği gibi bunun tersi de doğrudur • Bu durumdan dolayı iç ve dış ekonomi politikaları birbiriyle uyumlu olacak biçimde düzenlenmelidir

4. Örneğin ; dış ticarete yönelik olarak alınan tarife ve kota gibi önlemler yurtiçi istihdam düzeyi ve enflasyon oranını etkileyebilir

5. DIŞ TİCARET POLİTİKASININ AMAÇLARI • Dış ödeme dengesizliklerinin giderilmesi • Dış rekabetten korunma • Ekonomik kalkınma • Ekonominin liberalleştirilmesi • İç ekonomik istikrarın sağlanması • Piyasa aksaklıklarının giderilmesi • Hazineye gelir sağlamak • Sosyal ve siyasi nedenler • Otarşi • Dış piyasalarda monopol gücünden yararlanma • Dış politika amaçları

6. Dış Ödeme Dengesizliklerinin Giderilmesi Ödemeler bilançosu açık veren ülkeler söz konusu açığı kapatmak için şu üç yöntemi uygulayabilirler; İthalatı azaltmak İhracatı arttırmak Her iki yöntemi birlikte uygulamak

7. İthalatı Azaltmak İçin Uygulanabilecek Politikalar • Gümrük vergisi oranlarını yükseltmek • Kota koymak • Devalüasyon yapılması • Eş etkili yurtiçi vergiler konulması • Direkt devlet müdahaleleri

8. İhracatı Arttırmak İçin Uygulanabilecek Politikalar • Devalüasyon yapılması • İhracatçı sektörlere teşvikler verilmesi (ihracatı teşvik kredileri, vergi indirimleri vb.) • Azgelişmiş ülkelerde ihraç mallarının yurtiçi tüketiminin azaltılması

9. Dış Rekabetten Korunma Ülkelerin dış piyasanın rekabetinden kendi üreticilerini korumak amacıyla aldıkları önlemlerdir. Uygulamada sıklıkla rastlanılan üç durumdan söz edilebilir;

10. Birinci durum ; İhracata yönelik politika(sanayileşme stratejisi) izleyen azgelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde ihracat için seçilen sektörler yeterli olgunluğa ulaşana kadar hükümetlerce dış rekabetten korunurlar

11. İkinci durum ; İthal ikamesi politikası (sanayileşme stratejisi) izleniyorsa politika yerli sanayinin geliştirilmesi temelinde oluşturulduğu için ülkedeki tüm sektörler dış rekabetten korunurlar

12. Üçüncü durum ; Gelişmiş ülkeler emek-yoğun sektörler veya ilkel sanayi ürünleri ihracatçısı azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden yerli üreticisini korumak amacıyla bu yönlü politika uygulayabilir

13. Ekonomik Kalkınma Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkeler dış ticaret politikasını sanayileşme stratejilerinin bir aracı olarak kullanırlar

14. Örneğin; ihracata yönelik sanayileşme stratejisi uygulayan ülkelerde sanayileşme planı ihracata yönelik hazırlanmaktadır ve ihracat kalkınmanın bir aracıdır • Örneğin; ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisinde uygulanan dış rekabetten koruyucu ticari politikanın amacı yerli endüstrinin gelişmesine uygun ortamı hazırlamaktır, yani korumacı politika kalkınmanın bir aracı olarak kullanılır

15. Ekonominin Liberalleştirilmesi • Küreselleşme ile birlikte ülkelerin ekonomi politikalarının ana amacı serbest piyasa ekonomisini tüm kurum ve kuralları ile uygulamak olmuştur • Bu bağlamda ülkeler liberal dış ticaret politikası izleyerek ulusal ekonominin dünya ekonomisi ile bütünleşmesini sağlamaya çalışırlar

16. İç Ekonomik İstikrarın Sağlanması • İç ekonomik istikrarsızlıkların başında eksik istihdam ve fiyat istikrarsızlıkları (enflasyon,deflasyon) gelmektedir. • Devletler dış ticaret politikasını kullanarak söz konusu istikrarsızlıkları gidermeye çalışabilirler

17. Örneğin; eksik istihdam için gümrük vergisi ve kotalar arttırılarak talebin yerli üretime kaydırılması, dolayısıyla yerli üretimin ve buna bağlı olarak istihdamın arttırılması sağlanabilir • Örneğin; mal arzı darlığına bağlı bir enflasyon durumunda mal ithalatını kolaylaştırıcı önlemler alınarak mal arzı arttırılabilir ve enflasyon oranı düşürülmüş olur

18. Piyasa Aksaklıklarının Giderilmesi • Yurtiçinde tekelleşmenin artması kaynak dağılımını bozmakta ve tüketicilerin kalitesiz mallara yüksek ücret ödemek zorunda kalmalarına yol açmaktadır • Devletler yurtiçindeki tekelleşme eğilimini kırmak için kotaları kaldırabilir, gümrük vergilerini düşürebilir. Böylece ithal malların yurtiçine girişi kolaylaşır ve tekelleşme kırılmış olur

19. Hazineye Gelir Sağlamak • İthalat ve ihracat üzerine konulan vergiler özellikle az gelişmiş ülkelerde devlet hazinesi için önemli bir gelir kaynağını oluşturur

20. Sosyal ve Siyasi Nedenler • Ülke güvenliği, halk sağlığı, çevre kirlenmesini önleme, doğal kaynak rezervlerinin korunması vb. nedenlerle belirli malların ithalat veya ihracatı kısıtlanabilir veya yasaklanabilir • Hükümetler bazen sosyal ve siyasi nedenlerle bir üretici grubunu kayırmak amacıyla o sektörle ilgili malların ithalinden alınan gümrük vergilerini yükselterek endüstriyi dış rekabetten koruyabilirler

21. Otarşi • Otarşi, ekonomik bakımdan kendi kendine yeterlilik anlamına gelir • Bu politikayı benimseyen ülkelerde dış ticaret politikasının amacı dış dünya ile ekonomik bağların en düşük düzeye indirilmesidir • Örneğin; geçmişte S.S.C.B ve Doğu Bloku ülkeleri batılı kapitalist ülkelere karşı otarşik politikalar izlemişlerdir

22. Dış Piyasalarda Monopol Gücünden Yararlanma • İhraç edilen mallarla ilgili olarak uluslar arası piyasalarda monopolcü duruma geçmek düşüncesiyle dış ticaret politikası kullanılabilir

23. Bu amaçla devletler şu iki yöntemi uygulayabilirler; • Ülke tek üretici olduğu ürünlerin dışarıya satışına sınırlandırmalar koyar • Benzer malı üreten az sayıdaki diğer ülkelerle anlaşarak birlikte kartel kurar

24. Dış Politika Amaçları • Dış ticaret politikası izlenen dış politikaya destek olacak şekilde düzenlenebilir • Örneğin; dost ülkelere düşük gümrük vergisi uygulaması, düşman ülkelere askeri malzeme satışına ambargo konması gibi

25. DIŞ TİCARET POLİTİKASININ ARAÇLARI Dış ticaret politikası araçları dört ana grupta incelenebilir; • Gümrük tarifeleri • Tarife dışı engeller • İhracatın özendirilmesi • Bağlı ticaret

26. GÜMRÜK TARİFELERİ • Malların ülke sınırlarından geçişi sırasında alınan vergilerdir • Tarifelerin ekonomi üzerindeki etkileri fiyat mekanizmasının işleyişine dayanır

27. TARİFE DIŞI ARAÇLAR • Gümrük tarifelerinin dışında genellikle döviz çıkışına yol açan işlemleri kısıtlamak için ülkenin tek taraflı kararı ile konulan müdahale önlemleridir

28. Tarife dışı araçlardan bazıları şunlardır; • Miktar kısıtlamaları • Tarife benzeri faktörler • Görünmez engeller • Gönüllü ihracat kısıtlamaları

29. Miktar kısıtlamaları devletin ithalatı doğrudan doğruya belirli miktarla sınırlandırmasıdır • İthalat kotaları, ithalat yasaklamaları, döviz kontrolü gibi önlemlerden oluşur

30. Tarife benzeri faktörler gümrük tarifeleri gibi ithalatı pahalılaştırıp yerli üretimin karlılığını arttıran, yani fiyat mekanizması yoluyla ticarete müdahale niteliğinde olan önlemlerdir • Örneğin; çoklu kur uygulamaları, ithal ikamesi endüstrilerine verilen sübvansiyonlar vb

31. Görünmez engeller devletin, halk sağlığı, çevre korunması veya kamu güvenliği gibi nedenlerle çıkartmış olduğu idari, teknik düzenleme veya standartları içerir

32. Gönüllü ihracat kısıtlamaları, ithalatçı ülkenin piyasasını bozduğu gerekçesi ile üretici ülkelerin mal ihracını sınırlandırmaya yönelik bir tür kota uygulamasıdır • İthalat kotalarından farkları ithalatçı ve ihracatçı ülkeler arasında bir anlaşmaya dayanması ve karşı tarafın ihracatı üzerine konmuş olmasıdır

33. İHRACATIN ÖZENDİRİLMESİ • Gerek gelişmiş, gerek azgelişmiş ülkeler ihracatın özendirilmesi amacıyla dış ticaret politikası araçlarını kullanırlar • Örneğin; ihraç malları üretiminde maliyetlerin düşürülmesine yönelik uygulamalar

34. BAĞLI TİCARET • Ülkeler arası anlaşmalara dayanan ve taraflardan birinin devlet olduğu ticaret türüdür • Örneğin; takas, kliring, karşı-satın alma vb. • Kalitesi düşük yerli üretimin ihracını sağlamak, yabancı sermayeyle ağır sanayi kurmak gibi amaçlarla kullanılır

35. DIŞ TİCARETTE KORUYUCULUK Dış ticarette koruyuculuğu gerektiren nedenler şunlardır ; • Ulusal güvenlik • Genç endüstriler tezi • Stratejik ticaret politikası • Dampingden korunma

36. ULUSAL GÜVENLİK • Bir savaş sırasında, ekonomik maliyeti ne olursa olsun, ulusal savunma endüstrilerine sahip bulunmak gerekir • Bu bakımdan, ulusal savunma ile doğrudan ilgili olan endüstrilerin kurulması ve geliştirilmesinde dış korunmaya gerek vardır

37. GENÇ ENDÜSTRİ TEZİ • Bu teze göre, ilerde gelişip karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacak endüstriler optimum üretim düzeyine ulaşıncaya kadar gümrük tarifeleriyle dış rekabete karşı korunmalıdır • Aksi halde, yabancı firmaların rekabeti, daha çocukluk çağında gelişme fırsatı bulamadan onları boğacaktır

38. Bu tezde yeni kurulan endüstrilerin, optimum üretim hacmine ulaştıklarında sağlanacak içsel ve dışsal ekonomiler nedeniyle yabancı üreticilerle rekabet edebilecek düzeye gelecekleri savunulmaktadır

39. Bu tez ihracata yönelik kalkınma modellerine uygundur • Bu sanayileşme stratejisine göre her endüstrinin değil, yalnızca gelişme potansiyeline sahip olanların seçilip korunması gerekir • Endüstrilerin seçiminde hangi endüstrilerin ölçek ekonomisi yaratacağı ve maliyetlerdeki uzun dönemli değişme seyri doğru tahmin edilmelidir

40. STRATEJİK TİCARET POLİTİKASI • Bu görüşe göre sanayileşmiş bir ülke, korumacı önlemlerle, gelecekteki hızlı büyümesi için kilit kabul edilen yarı geçişkenler, bilgisayar, iletişim araçları ve benzeri endüstrilerde karşılaştırmalı üstünlük yaratabilir • Bunun için koruyucu dış ticaret önlemlerinden (sübvansiyon, vergi önlemleri vb) yararlanılabilir

41. Bu politikaya göre, ekonomide kilit endüstrilerin özendirilmesi yoluyla sağlanan dışsal ekonomilerden bütün ülke yararlanır ve gelecekteki büyüme olanakları arttırılır

42. Bu politikanın genç endüstriler tezinden farkı, genç endüstriler tezinin kalkınmakta olan ülkeler için geçerli olması iken stratejik ticaret politikasının sanayileşmiş ileri ülkeler için geçerli olmasıdır

43. Politika ile ilgili olarak gelecekte büyük dışsal ekonomi doğuracak olan endüstrilerin seçimi ve bunları destekleyecek uygun politikalara karar verilmesiyle ilgili sorunlara rastlanabilir

44. DAMPİNGE KARŞI KORUNMA • Yabancı üreticilerin yaptıkları dampinge karşı yerli üreticileri korumak amacıyla gümrük vergileri konulması veya oranlarının yükseltilmesidir

45. Gelişmiş Ülkelerde Koruyuculuk • Dış ticarette koruyuculuk gelişmiş ülkelerde söz konusu dört ana neden dışındaki nedenlere de dayanabilir • Bu ülkelerde dış piyasa rekabetine dayanamayan verimsiz endüstriler büyük bir lobi faaliyeti yürütürler

46. Gelişmiş ülkelerde koruyuculuğu savunan meslek grupları, Asya, Afrika ve Latin Amerika’nın az gelişmiş ülkelerinde ücretlerin çok düşük olduğunu, dolayısıyla kendilerinin bu ülkelerle rekabet etmelerine olanak bulunmadığını ileri sürerek “ucuz emek ülkeleri”nden gelen ithalatın kısıtlanması için lobicilik yaparlar

47. ÖDEMELER BİLANÇOSU • Bir ülkenin bir dönem içerisinde dış dünya ile yaptığı tüm ekonomik işlemlerin sistematik biçimde tutulan kayıtlarına “ödemeler bilançosu” (balance of payments) adı verilir

48. Ödemeler bilançosu, ülkenin mal, hizmet ve sermaye akımları gibi işlemler dolayısıyla dış dünyadan sağladığı gelirlerin dışarıya yaptığı ödemelere eşit olup olmadığını ortaya koyar

49. Ödemeler bilançosundaki bir açık veya fazla ülke ekonomisi üzerinde oldukça geniş kapsamlı etkiler doğurur • Milli gelir, istihdam düzeyi, kalkınma hızı, döviz kurları, enflasyon oranı, dış borçlar gibi değişkenler ödemeler dengesiyle yakından ilgilidir

50. Ödemeler bilançosu genellikle yıllık olarak tutulur • Üç aylık olarak tutan az sayıda ülkeler de mevcuttur (ABD, Kanada)