Bina Bilgisi III TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ

1. Bina Bilgisi III TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ BaÜ mimarlık / 2006 Y. Doç. Dr. Gaye BİROL

2. bina bilgisi III • dersin amacı • geleneksel tasarlama yöntemlerinin içerdiği sorunları kavramak; • çağdaş problem çözme ve tasarlama yöntemlerini bütün bileşenleri ile açılımlamak; • bu yöntemlerin mimarlık alanındaki uygulamalarını örneklerle açıklamaktır.

3. bina bilgisi III içerik Tasarlama yöntemlerinde temel kavramlar, tasarlamanın özellikleri ve gelişimi Tasarlama yöntemlerinin gelişimi Tasarlama teorileri ve metod yaklaşımları Tasarlama süreci Tasarlama strüktürü (tasarlamaya konu olan çevrenin ve ürünün sistemleştirilmesi) Tasarlamada bilgi toplama ve işleme Problem çözme yöntemleri (tasvir edici [descriptive] yaklaşım, akli [apriori] yaklaşım, deyimsel [n-metafor] yaklaşımı, diyalektik yaklaşım, sentetik yaklaşım, tümevarım [endüksiyon] yaklaşımı, tümdengelim [dedüksiyon] yaklaşımı, analitik yaklaşım, tesadüfi yaklaşım, algoritmik yaklaşım, heuristik yaklaşım, oransal [ratio] yaklaşım, mantıksal yaklaşım, benzetme [analoji] yaklaşımı, biçimsel [iconik] yaklaşım, normatif [kanonik] yaklaşım) Yaratıcılık, yaratıcılığa engeller (çok disiplinlilik, toleranssızlık, güvenlik, algısal engeller, kültürel engeller, heyecan engellemesi, hafıza ve zihinle ilgili engeller), yaratma teknikleri (benzetme yapma, zihinsel engelleri kaldırma), beyin fırtınası. Bina tasarlama ilkeleri (tasarım girdisine, tasarım sürecine ve sonuç ürüne dayalı tasarım ilkeleri)

4. bina bilgisi III giriş İnsanların bilgi ve değer sistemleri değişmektedir. Buna bağlı olarak, çevredeki olay ve nesneler de değişmektedirler. Bu değişimlerle ilişkili olarak, her türlü araç ve sistemlerin geleneksel tasarlamayla yapımı güçleşmektedir. Bu nedenle, günümüzde yeni tasarlama yöntemlerine ihtiyaç duyulmaktadır.

5. bina bilgisi III 1960’larda bu yana, endüstri ürünleri tasarımı ve diğer alanlarda gelişmiş tasarlama teknikleri kullanılmaktadır. Oysa mimari tasarımda bu tekniklerin kullanılması çok gerilerde kalmıştır. Belli gerekliliklerin hangi ölçülerdeki mekanlarda karşılanacağı, gürültüden korunma, gün ışığı kalitesi gibi konuların nasıl çözümleneceği, minimum enerji harcayacak mekanın boyutları ve diğer özelliklerinin neler olabileceği yeterince bilinememektedir. Mimari tasarımda da yeni tasarlama tekniklerinin geliştirilmesi önemli bir gerekliliktir.

6. bina bilgisi III Tasarlamada karşılaşılan en büyük güçlük: Geleceği tahmin etmek için eldeki mevcut bilgilerden yararlanma zorunluluğu. Tasarımda, tahminlerin doğruluğu derecesinde başarılı bir sonuç ürüne ulaşılır. Geleceğin tahmin edilmesi, tasarlanan ürünü ortaya çıkarılması ve sonuçlar birbiri içinde devamlı oluşum halinde bulunurlar. Bu nedenle, sürekli değişen amaçlara tasarımcının uyum sağlayabilmesi gerekmektedir.

7. bina bilgisi III Geleneksel yöntemlerle tasarlamada karşılaşılan sorunlar Geleneksel yöntemlerle tasarlanmış ürünler, uzun bir deneme-yanılma süreci geçirmişlerdir. Bu nedenle bu ürünler kullanıcı gereksinmelerine uyum gösterirler. Geleneksel tasarlamada alıcının talep edeceği ve beğeneceği ürünler elde edilir. Günümüzde ise tasarımcı, tanımadığı kullanıcılar için tasarım yapmaktadır. Geleneksel tasarlama, yapma, kullanma, sonra da yeni ürünü geliştirme ilkesine dayanır. Güncel istekler ve gereklilikler, yeni bir ürünün başarılı bir biçimde tasarlanması için gereken süreyi bekleme durumunu ortadan kaldırır.

8. bina bilgisi III Yeni tasarlama yöntemlerine olan gereksinim Yeni tasarımlarda, kullanılmakta olan ürünlerin geliştirilmesi ilkesine dayanan geleneksel tasarlama yöntemleri, günümüzde yetersiz kalmaktadır. Yeni tasarlama yöntemlerinin ana ilkesi, sürekli değişim ve yenilenmedir. Tasarlamada en kolay karar verilebilen konular, tasarımcının denediği, gözlenmesi kolay ve üzerinde deneme olanağı bulunan konulardır. Yeni tasarlama yöntemleri, modern tasarlama sorunlarına parçacı çözümler önerir. Bu nedenle eski yöntemler kısmen de olsa devam ettirilmektedir.

9. bina bilgisi III • Tasarlama probleminin ölçüsü büyüdükçe, tasarımcı tarafından basitleştirilir. Tasarlama problemi kavranabilir ilişki düzeylerine indirgenir. • tasarlama problemi farklı parçalara ayrılır, • her bir parça üzerinde derinleşilir, • çeşitli alternatifler ve optimum çözüm aranır. • Bu basitleştirme sırasında etkenlerin en önemli kabul edilenleri üzerinde yoğunlaşılır. Tasarım adımlarında alınacak kararların sayısı en aza indirgenir.

10. bina bilgisi III Bu indirgemenin getirdiği güçlükler: Basitleştirme çok ileriye götürüldüğünde, ele alınan tasarlama probleminin bazı özellikleri ihmal edilmekte ya da değişime uğramaktadır. Bu durumda tasarım, tasarımcının daha önce yaptığı ya da daha fazla bildiği yönlere ağırlık vermesiyle sonuçlanır. Yeni tasarım ürünlerinden beklenen performans şartları, tasarımcının kişisel deneyim, yetenek ve bilgi derecesine bırakılamayacak bir duruma gelmiştir. Artık hayal gücü ve deneyim, beklenen sonuçlar için yeterli kaynak sayılmamaktadır.

11. bina bilgisi III Yeni tasarlama yöntemleri geleneksel tasarlama yöntemlerinden daha karmaşık görünür. Bunun nedeni, çevrede insan yapısı bir kaosun ortaya çıkması ve birbirini etkileyen etkenlerin sayısının hızla artmasıdır. Günümüzde teknoloji hızla gelişmekte, yapılan yeni buluşlar tasarlamada önemli değişiklikler yapılmasına yol açmaktadır. Teknolojik ilerlemenin geliştirilecek ürün üzerinde iyi ve kolaylaştırıcı etkileri bulunur; ancak bunun yanında toplumsal yaşantı üzerinde bazı yan etkileri de olabilir (otomobilin bulunuşu-kentlerin ve ekonominin en hakim unsurlarından biri haline gelişi, yan etkileri: trafik sorunu, hava kirliliği, gürültü gibi sorunlar). Bu durumda farklı tasarım sorunlarının birbirlerine göre durumları da tasarlamada yönlendirici faktör olarak göz önüne alınmak zorundadır.

12. bina bilgisi III Günümüzde, büyük yatırımların, yerleşmelerin, şehirlerin, yolların tasarlanması gereklidir. Bu tasarımların hepsinin, tümüyle yeni ve gelecekte çıkması olası sorunları çözümlemek üzere ele alınması gereklidir. Böylesine büyük tasarım etkinlikleri sırasında yapılacak hataların geriye dönüşü yoktur. Daha önce hiç kullanılmamış malzeme ve tekniklerin yani bir tasarım durumuna uygulanması sonucunda ortaya bazı uyumsuzluk ve güçlükler çıkabilir (prefabrikasyonun geleneksel yapım yöntemleriyle uygulanmaya çalışılması, yeni bir plastik malzemenin ahşap gibi kullanılması, vb.).

13. bina bilgisi III Yeni tasarlama yöntemlerinin Türkiye’de uygulama olanakları Yapısektörü : Bu sektörde bir kaynak ve olanak eksikliği sorunu bulunduğundan, kaynakların doğru kullanılması gerekmektedir. Karmaşık tasarlama sorunları, yeni yöntemlerle ve sistemli çalışmalarla başarılı bir şekilde çözümlenebilir. Eğitimsektörü : Yeni tasarım yöntemleri öğrencilerin tüm tasarım sorunlarına eğilmesine olanak sağlar. Otomasyon : Tasarlama alanında bilgisayardan yararlanma, tasarımcıya çeşitli kolaylıklar sunar. Bilgisayar günümüzde bir tasarlama yardımcı aracı haline gelmiştir. Endüstri : Endüstride tasarım yönetiminin gerçekleştirilebilmesi; pazar araştırmaları, mühendislik çalışmaları ve tasarım arasında ilişkilerin kurulması için yeni yöntemlerin kullanılması gerekmektedir.

14. bina bilgisi III Tasarlama yöntemlerinde temel kavramlar Tasarlama : Genel olarak bir etkinlik, bir sonuç ürün için, o ürüne ulaşmak için yapılan işlemlerin tümü. Tasarım bir süreçtir, bir olay değildir. Tasarım : Çeşitli aşamalarında amaçlara ulaşmak için verilen kararlardan oluşan problem belirleme ve problem çözme yaratıcı eylemi. Tasarımcı : Tasarım yapan kişi.

15. bina bilgisi III Tasarlamanın çeşitli tanımları: Fiziksel bir yapıya en uygun gelen fiziksel bileşenleri bulmak, Bir amaca yönelmiş problem çözme eylemi, Yapmak ya da meydana getirmek istediğimiz şeyi değerlendirme yapmadan ya da meydana getirmeden önce, sonucundan emin oluncaya kadar yaptığımız simülasyon, Belirli şartlarda gerçek ihtiyaçların tümünün optimum çözümü, Yaratıcı bir eylem olup, daha önce var olmayan yeni ve kullanışlı bir şey yaratmayı kapsar.

16. bina bilgisi III • Bina tasarımı : • Binanın zihinsel olarak planlanması • Binanın bir bütün olarak tasavvur edilmesi • Binanın şematik olarak düzenlenmesi • Binanın bir örüntü ya da model olarak taslağının çıkartılması • Binanın inşa edilebilmesi için bir plan ya da şemanın zihinde canlandırılması, kurulması • Binanın inşa edilebilmesi için yapılacak işlemlerin zihinde düzenlenmesi şeklinde özetlenebilir.

17. bina bilgisi III Yöntem: Bir amaca ulaşmak için bir şeyi değerlendirme, bazı ilkeler ve belli bir düzene göre söyleme ya da yapma biçimi. Takip edilmesi gereken yol. Farklı nesnelere rasyonel düzen ya da sistematik kalıp uygulayan herhangi bir usul. Tasarım yöntemi, farklı karmaşıklıklar arasındaki ilişkilerin kurulmasına yardımcı olur. Yöntem türleri: Tasvir edici (descriptive) Akli (apriori) Deyimsel (metafor) Diyalektik Sentetik Tümevarım (endüksiyon) Tümdengelim (dedüksiyon) Analitik Şans Algoritmik Heuristik Oransal (ratio) Pragmatik (mantık) Benzetme (analoji) Biçimsel (ikonik) Normatif (kanonik)

18. bina bilgisi III Tasvir edici (descriptive) yöntem: mevcut çevreyi ve olayların tasvirlerini arka arkaya sıralayarak anlatma. Akli (apriori) yöntem: deneye başvurmaksızın, ilkelerden hareket eden yaklaşım. Deyimsel (metafor) yöntemi: Bir nesneyi, olayı ya da durumu, kendisinden tamamen farklı bir nesne, olay ya da durum aracılığı ile açıklama durumu. Diyalektik yöntem: içinde farklı ya da karşıt düşünceleri barındıran akıl yürütme biçimi. Sentetik yöntem: bilinen ilkelerden bunlara bağlı olarak sonuca gidilmesi. Tümevarım (endüksiyon) yöntemi: Birleştirici bir kalıbın, genel bir ilkenin bulunması. Tek tek olaylar üzerinde gözlemler yapıp, parçaları birleştirerek senteze ulaşmak. Tümdengelim (dedüksiyon) yöntemi: Tasarlamada genel kurallar mantıkla düşünülerek ele alındıktan sonra kısmi çözümlere gitmektir. Bir ürünün nasıl tasarlanacağı ya da nasıl görüneceği konusunda genel kuralları belirledikten hatta ön tasarımı yaptıktan sonra parçalarının tasarlanmasına çalışmak.

19. bina bilgisi III Analitik yöntem: Sonuçlardan veya karmaşık verilerden ilkelere giden yaklaşım. Tasarımı problemlerine ayrıştırmak, ayrı alanlarda bilgi toplamak, bilgileri sınıflandırmak ve düzenlemek. Şans yöntemi: Tesadüflere dayanarak sonuca gitme. Algoritmik yöntem: Özel bir grup problemi çözümlemek için kullanılan matematiksel bir araç. Heuristik yöntem: Deneme yanılma yolu ile sonuca gidilmesidir. Oransal (ratio) yöntem: oranlar ve sayısal bağlantılarla uğraşılır, altın oran ya da geometrik biçimler ve formüller ile ilgilidir. Pragmatik (mantık) yöntemi: deneme yanılma yoluyla malzemeleri kullanarak biçim elde etmek için kullanılan yaklaşım. Eldeki malzemeden en uygun olanını seçmek ve ondan maksimum fayda sağlamaktır.

20. bina bilgisi III Benzetme (analoji) yöntemi: iki nesne arasında benzerlikler kurmaya dayalı bir yaklaşımdır. Bilinen, tanınan bir olgu ya da biçimden hareketle yeni biçimler üretme. Biçimsel (ikonik) yöntem: denenmiş ve kabul edilmiş biçimlerden hareket eden yaklaşım. Normatif (kanonik) yöntem: normlar yardımıyla değer yargılarına ulaşan yaklaşım. Standartlardan, belirli ölçü ve kurallardan hareket ederek sonuç ürüne ulaşma yöntemi.

21. bina bilgisi III Sistem kavramı ve tasarlamada uygulanışı “Sistem, bir veya daha çok amaca veya sonuca ulaşmak üzere aralarında ilişkiler olan fiziksel veya kavramsal, birden çok bileşenin oluşturduğu bütündür.” Burada dört önemli öğe vardır: sistemin parçaları olan birden çok soyut veya somut bileşenin bulunması, sistemi bir yığın olmaktan kurtaran ve birbirine bağlayan bileşenler arasındaki ilişkiler, bu bileşenlerin oluşturduğu bütün (fonksiyonunu yerine getiren bir oluşum) ve bu bütünün bir amacının olmasıdır. Bütünü oluşturan parçalar birbirlerini etkilediği gibi bütünü de etkilerler. Alt sistemlerden herhangi birinde aksaklık olduğunda bu, bütüne de yansıyacaktır. Yani, sistemdeki bir durumu anlayabilmek, onu oluşturan alt sistemleri ve bu sistemlerin birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyerek mümkün olabilir. Sistem yaklaşımının temeli, asıl önemli olanın bütün olduğu ve parçaların bu bütünü etkilediği oranda önemli olduğu görüşüne dayanmaktadır.

22. bina bilgisi III Sistem kavramı ve tasarlamada uygulanışı Sistem, “düzenli ilişki ya da bağımlılık içinde bir arada toplanma ya da yığılma”dır. “Aralarında anlamlı ilişkiler bulunan parçaların oluşturduğu bir bütün”dür. Bir grubun doğal olarak ya da bir başka şey yardımıyla bir bütün oluşturma amacıyla birleşmesi, bir bütün olarak işleme, çalışma ya da hareket etmeleridir. Güneş sistemi, düşünce sistemi, bilgi sistemi, sindirim sistemi, ulaştırma sistemi, yapı sistemi, çevre sistemi, finans sistemi, eğitim sistemi gibi. Sistemci görüş Geçmişte bilim, gözlenen olayları birbirinden ayrılabilen ünitelere ayırarak açıklamıştır. Çağdaş bilimsel yaklaşım ise bütünlüğe, yani farklı davranışsal özelliklere sahip parçaların oluşturduğu sisteme yöneliktir. Bu nedenle bu sistemler bir bütün olarak incelenmelidir.

23. bina bilgisi III Bilimsel sistemin özellikleri Bileşenlerin kendi aralarındaki ilişkilerin varlığı Bütünsellik Mantıksallık Sistem çeşitleri ve özellikleri Açık sistemler: bu sistemler çevrelerine açıktırlar ve çevreleriyle sürekli etkileşim içindedirler. Kapalı sistemler: bu sistemler dışa kapalıdır ve sadece iç ilişkileriyle denge halinde bulunurlar.

24. bina bilgisi III Tasarlamada sistem kavramının kullanılışı Mimarlıkta çeşitli nitelik ve nicelikte problemler incelenirken, birbirleriyle ilişkili ve bağımlı durumda olan kısımlar bir bütün, bir sistem olarak ele alınır. Tasarlamada sistem kavramı daha çok kent sistemiyle özdeştir. Arazi kullanım problemleri, alan analizleri, ulaşım problemleri matematik modellerle genelleştirilir ve böylece bir sistem oluşturulur. Bilgisayar sistemi, kontrol sistemi, eko-sistem, bilgi sistemi, dil sistemi, psikolojik sistem, toplumsal sistemler, sistem analizi, yapım sistemi, ürün sistemi, sistem mühendisliği, kent sistemi gibi kavramlar tasarlama ile ilişkilidir.

25. bina bilgisi III • Sistem kavramının tasarlamada genel kullanım alanları • Tasarlanan çevre ve ürünlerin sistemleştirilmesi, • Tasarlayıcı ve tasarlama ekibi tarafından yapılan işlemlerin organizasyonu, • Tasarlamada izlenen yolun sistemleştirilmesi.

26. bina bilgisi III Tasarım bir problem belirleme ve çözme, aynı zamanda bir öğrenme ve düşünme eylemidir. Tasarlama sırasında bazı bilgiler öğrenilerek alınır, bu bilgilerin öğrenilmesi insanın zihninde bildiklerinin değişmesine neden olur, yeni bir bilgi birikimi ortaya çıkar. Bunun sonucunda tasarımcı, tasarlama problemini yeni bir perspektiften görür ve ilişkiler strüktürünü kurarak tasarım yapar. Tasarım için öğrenme bilgi edinmeyle sağlanır. Bilgi, doğruluğu nesnel ve öznel koşullarla, gerekli ve yeterli kanıtlarla temellendirilmiş, önermeler biçiminde dile getirilebilen bilinç içeriği anlamındadır. İletişim, bireyler arasında ortak bir simgeler sistemiyle gerçekleştirilen anlam ve bilgi alışverişidir.

27. bina bilgisi III Tasarlanacak ürün hakkında kime? neyi? nasıl? soruları yardımıyla bilgi edinilir. Son olarak tasarlanmış ürün kullanıcıya sunulur. Her iki süreçte ortak olan şey iletişimdir. İletişim çeşitli biçimlerde gerçekleştirilir. Kullanılan başlıca araç dildir (işaret, simge, ikon ya da göstergeler toplamı). Tasarımla bu dili anlamaya ve anlatmaya çalışırız. Kullanılacak dilin iyi tanımlanması ve kullanacak olanlar tarafından bilinmesi gerekir. Kullanılan bu dilin öğeleri metaforları içerir (bir şeyi başka bir şey yardımıyla anlatma). Metaforun tasarımdaki elemanları çizgiler, işaretler, semboller, yazılar, rakamlar, model ya da maketlerdir.

28. bina bilgisi III Tasarlama yöntemlerinin bileşenleri Tasarlama aşamaları: bilgilerin elde edilmesi, yorumlanması, uygulanması, alınan kararlar, karar verme biçimi, sonuç ürün. Tasarlama stratejisi: tasarımcı tarafından ilk programı son tasarıma dönüştürme sırasında yararlanılan ya da kullanılan eylemler listesi. Tasarlama süreci: süreç, belli bir düzen içinde kesintisiz olarak tekrarlanan olay ya da eylemler dizisi, ilerleme, gelişme anlamındadır. Tasarlama süreci ise, tasarlama eylemi sırasında kullanılan teknik ve araçların oluşturduğu eylem düzeni demektir. Tasarlama probleminin ilk ortaya çıkışından tamamlanışına kadar olan dönem.

29. bina bilgisi III • UYGULAMALAR • ÇEVRENİZDE SİZİ RAHATSIZ EDEN VE HATALI BULDUĞUNUZ TASARIMLARI SIRALAYINIZ. • BEŞ ADET BULUŞ VE BU BULUŞLARLA İLGİLİ GÜNLÜK HAYATTA KULLANDIĞIMIZ ÜRÜNLERİ SIRALAYINIZ.