Download
1 / 76
760 likes | 1.01k Vues
Aqronomluq i xtisas ı nın “Bitki mühafizəsi” i xtisaslaşması üzrə “Ümumi fitopatologiya” kursu. Mövzu 1 5 . Kənd təsərrüfatı bitkilərində sürmə və pas xəstəliklərini törədən göbələklərin səciyyəsi. P L A N:
E N D
Aqronomluq ixtisasının “Bitki mühafizəsi” ixtisaslaşması üzrə “Ümumi fitopatologiya” kursu Mövzu 15. Kənd təsərrüfatı bitkilərində sürmə və pas xəstəliklərini törədən göbələklərin səciyyəsi P L A N: 15.1 Ustilaginales sırası: Ustilaginaceae və Tilletiaceae fəsiləsi göbələkləri 15.2 Uredinales sırası göbələkləri. Onların inkişaf tsikli 15.3 Puccinaceae və Melampsoraceae fəsiləsinin göbələkləri
ƏDƏBİYYAT 1. Cəfərov İ. Ümumi fitopatologiya. Bakı: Elm, 2007, 392 s. 2.M.Timur Döken, Erkol Demirçi, Hüseyn ZenginFitopatoloji. Erzurum: 2010, 256 s. 3. Общая и сельскохозяйственная фитопатология / Ю.Т.Дьяков, М.И.Дементьева и др. М.: «Колос», 1984, 495 с. 4. Попкова К. Общая фитопатология. М.: Агропромиздат, 1989, 362 с. 5.Семенкова И.Г., Соколова Э.С. Фитопатология. М.: Изд. Академия, 2003, 496 с. 6. Чикин Ю.А. Общая фитопатология (часть 1). Учебное пособие - Томск: ТГУ, 2001, 170 с. www. google.ru www.forestryimages www.funghiitaliani.it www.photoshelter.com www.forestryimages.org www.tolweb.
Ustilaginomycetessinifi Bu sinifinnümayəndələrininbazidilərixarakterik, qalındivarlıspor- ustasporlardanəmələgəlirki, oradadakarioqamiyabaşverir. Sinfə 2-7 sıradaxildir. Onlarıniçəri-sindəUstilaginales – sürməgöbələklərifitopatolojtbaxımdanəhəmiyyətlidir. «Dictionary of the fungi» (2001) məlumatlarınaəsasənsıra 14 fəsilədənibarətdir. Eləhəminmənbəyəgörəsürməgöbələkləri 50 cinsə aid olantəxminən 1200-ə qədərnövübirləşdirir. Əvvəllərhimenomisetlərə aid edilənExobasidialessırasıdabusinifə aid edilir.
Exobasidialessırası Ekzobazidialsıradabazidilərbirbaşamitselüzərindəformalaşır-lar. Onlarınmeyvəbədənləriyoxdur. Əvvəllərbugöbələklərihime-nomisetlərə aid edirdilər. Onlarınmüasirtəsnifatdayeritədqiqatlarınnəticələriilətəsdiqlənir. Bütünekzobazidialgöbələklərçiçəkli bit-kilərinparazitləridir. Bu göbələklərinmitseli sahib bitkininvegetativhissələrindəinkişafedirvətoxumalarınhipertrofiyasınasəbəbolur. EkzobazidialsırayadaxilolancinslərhamısıExobasidiaceaefəsiləsindəcəmləşirlər. ƏsascinsolanExobasidium 1876-cı ildə ilk dəfərusmikoloquM.S.Voronintərəfindəntəsviredilmişdir. ƏngenişyayılmışnövE.vacciniiWoron. əsasetibariləmərsin, cırmərsin, giləmeyvəlibitkilərdəparazitlikedir.
Ustilaginalessırası Sürməgöbələkləriəsaskəndtəsərrüfatıbitkilərindənolandənli – taxıllarda «sürmə» xəstəliklərinitörədirlər. Göbələklərçiçək, yu-murtalıq, yarpaqvəgövdənisirayətlənirlər. Onlarınfəaliyyətinəti-cəsində sahib bitkininorqanlarıdağılırlar. Sirayətlənmişreproduktivorqanlarküllimiqdardaistirahətsporlarınaçevrilirlər. Bu sporlarıteliosporlardaadlandırırlar. Teliosporlarsəthistrukturunagörəmüxtəlifşəkillidir. Onlarmüxtəlifölçülütikanvəziyillərləəhatəolunmuşlar. Teliosporcücə-rənzamanpromitsel – qısamitselborusuəmələgəlir, promitselüzə-rindəkiçikrəngsizsporlar, sporidiləryerləşir. Sporidilərcinsi pro-sesdəmühümroloynayırlar. Ayrı-ayrıqruplarınsporidiləri forma, ölçü, habeləbirteliospordakısaylarınagörəfərqlənirlər. Sürməgöbələklərininmitseli- dikariotikdir, hüceyrəarasıyayılır, qaustoriya-larınköməyiiləhüceyrəyədaxilolur.
Sürməgöbələkləri – heterotallikdir: inkişaftsiklinibaşaçatdır-maqüçünəkstiplicütləşməyəmalikikimitselhüceyrəsivəyaspo-ridininqovuşmasıtələbolunur. Plazmoqamiyavəyamüxtəlifcinslihüceyrələrinprotoplazmalarınınqovuşması, adətənteliosporcücər-məsindənsonrabaşlayır. Plazmoqamiyadikariotikfazayabaşlanğıcverir. Dikariotikfaza-nınmüddətimüxtəlifnövlərüçünvariasiyaedir. Onunəmələgəlməsigöbələyin sahib-bitkinintoxumalarındaparazitlikxüsusiyyətiniaşkaredir. Praktikiolaraqhüceyrədaxilimitseltamamilədikariotikdir. Dikariofazakarioqamiyailəbaşaçatır. Adətənbuprosescavan, yetiş-məmişteliosporlardasporəmələgəlməninbaşlanğıcındahəyatakeçir. Beləliklə, formalaşan diploid teliosporziqotadırvəbununladatörədicinininkişaftsiklibaşaçatır.
Entylomacinsinə 100-ə yaxınnövlərdaxildir. Bitkininyarpaq, gövdə, çiçəkayaqcıqları, bəzənköklərindələkəvəyaşişlərəmələgətirir. Belələkəvəşişlərustosporlarla tam doluolur. E.camussianum var. pratensenövüpişikquyruğubitkisiniyoluxur. Göbələyinusto-sporlarıhavacərəyanı, külək, yağışdamcılarıvəaxarsularvasitəsiləətrafmühitəyayılırvətəkraryoluxmalarasəbəbolur.
Entylomaoryzae Entyloma sp.
Urediniomycetessinfi Bu sinfingöbələklərininarakəsməlibazidilərivardır, onlarqalındivarlıistirahəthüceyrələri- teliosporlardançıxırlar. Onlardameyvəbədəniyoxdur. Urediniomisetlərhəşəratvəbitkilərinparazitləridir. OnlarıSeptobasidialesvəUredinalessıralarınabölürlər. Septobasidialessırasınınnövləriyastıcalardaparazitlikedirlər. Uredinalessırasınamənsubolangöbələklərisəalibitkilərinobliqatparazitləridir.
Uredinalessırası Pas göbələklərimədənivəbirçoxyabanıbitkilərinxəstəliktörədiciləridir. Onlardarixtisaslaşmışparazitlərdir. Sporlarıntərki-bindəolanpiqmentkimyəviquruluşunagörəkarotinəyaxındır. Bu piqmentsporlaravəmitseləcəhrayı – pasvarirəngverir. Sirayətlən-mişbitkilərmüxtəlifhaşiyəlicəhrayivəyaqırmızı-qonurrəngliyastıcıqlarlaörtülüolur. Buna görədəsırayadaxilolangöbələklərintörətdiklərixəstəliklər pas adlanır. Pas göbələklərinininkişaftsiklimürəkkəbdir. Onlarüçünbir-biriniəvəzedənmərhələvəsportiplərixarakterikdir. Bu prosesistirahətsporlarıadlanantelioyastıcıqlarınəmələgəlməsiiləbaşaçatır. Biolojixüsusiyyətlərinəgörəonlarsürməteliosporlarınauyğundur. Pas göbələklərinin endogen mənşəlimitseli sahib bitkininhüceyrələriarasındayayılır.
Pas göbələklərininsportipləriniaşağıdakışəkildəişarəetməkqəbuledilmişdir: o- spermaqonispermasiyalarla, bitkilərdəsira-yət-lənmətörətmir, lakincinsiprosesdəiştirakedirlər; I – etsietsispor-larla; II – uredinospor tipi (birneçənəsil); III – teliospor tipi; IV – bazidibazidisporlarla. İnkişaftsiklimüddətindəgöbələyinnüvəfazalarınınnövbə-ləşməsihəyatakeçirilir: haploid, dikariotikvə diploid. Haploid fazabazidivəbazidisporlardanbaşlayır. Bitkilərinbazidisporlarlayolux-masınəticəsində haploid mitselinkişafedirvə haploid spor tipi – spermasiyaəmələgəlir. Dikariotikmitseldədikariotiketsisporlarqoyulur.
Pas göbələklərininteliosporları:a – uromises (Uromyces); b – puksiniya (Puccinia); c – fraqmidium (Phragmidium); ç –tranşeliya (Trangschelia); d – kronartium (Cronartium); e – melampsora (Melampsora)
Puccinia graminis f. sp. tritici – spermaqoni spermasiyalarla
Puccinia graminis f. sp. tritici – uredino uredinosporlarla
