KORUMA VE DEPOLAMA YAPILARININ PLANLANMASI

1. KORUMA VE DEPOLAMA YAPILARININ PLANLANMASI Doç. Dr. Berna KENDİRLİ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü

2. Koruma ve Depolama Yapıları • Üretilen ürünün tüketimine veya pazara sevkine kadar depolanıp saklandığı, alet ve makinelerin dış etkilerden korunduğu her türlü yapıya koruma ve depolama yapıları denir. • Alet ve makine koruma yapıları (Hangarlar) 2. Ürün depolama yapıları

3. Alet ve Makine Koruma Yapıları • Alet ve makinelerin yıpranmasını önlemek ve kullanma ömürlerini artırmak amacıyla planlanıp inşa edilirler. • Tarımın makinalaşması ile gereksinimleri artmıştır.

4. Alet ve makine koruma yapılarında aranılan genel istekler: • İklim koşullarının olumsuz etkilerinden korunma, • Çeşitli tip alet ve makine için yeterli park yeri sağlama, • Makinelerin kolayca hareketine olanak verecek iyi bir düzenleme

5. Alet ve makine koruma yapıları planlanırken dikkat edilmesi gereken noktalar: • Traktör ve kamyon gibi araçlar fazla itina ve bakıma gereksinme gösterir. • Treyler, pulluk gibi alet ve edevat iklim koşullarından kısmen korunmalı ve iyi bir düzenleme yapılmalı • Onarım ve bakım işleri için bir alan bırakılmalı, • Yağlama ve yakıt ikmali için (servis hizmetleri) gerekli alan sağlanmalıdır.

6. Alet ve Makine Koruma Yapıları • Alan gereksinimi: • İşletmede bulunan çeşitli tip ve sayıdaki alet ve makine için yeterli alanı sağlamalı, • Giriş-çıkışa engel olmamalı, • Birbiri üzerine yığılmadan ve fazla işgücüne gereksinme duyulmadan hangarlara yerleştirilmelidir.

7. Alet ve Makine Koruma Yapıları • Gerekli alan büyüklüğü • İşletmenin tarım arazisi genişliğine, • Alet ve makinelerin boyutlarına göre saptanır. • Küçük işletmelerde pahalı makineler iki veya daha fazla işletmenin ortak malı olarak kullanılabilir. • Bu nedenle işletme büyüklüğüne göre yapılan hesaplar yaklaşık değerler verir.

8. Alet ve Makine Koruma Yapıları • İşletmede bulunan veya bulundurulması düşünülen alet ve makinelerin boyutlarına göre yapılacak hesaplamalar daha doğru bir şekilde saptanabilir. • Park yeri alanına % 20-30’u kadar hareket alanı eklenmelidir.

9. Alet ve Makine Koruma Yapıları • Yapı tipleri: • Bölgenin iklim koşullarına, • İşletmedeki alet ve makinelerin çeşit ve sayısına göre inşa edilir. 1. Bir veya birden fazla cephesi açık (sundurma tipi) 2. Dört tarafı kapalı bina tipi

10. Alet ve Makine Koruma Yapıları • İklim koşullarının ekstrem olduğu yerlerde kapalı bina, bina maliyetlerinin düşük olmasının istendiği hallerde sundurma tipi uygundur. • Pahalı ve kombine makinelerin tamamen kapalı binalarda, diğerlerinin sundurmalarda korunması önerilir.

11. Kapalı bina tipi hangarlar • Genişliği 11-12m arasında olmalıdır. • Dar cephelerinde bırakılan kapılar arası ana trafik yolunu oluşturur. • Alet ve makineler binanın uzun ekseni boyunca yerleştirilir. • Bina içindeki ana trafik yolu traktör, kamyon gibi hareketli araçların park yeri olarak kullanılabilir.

12. Kapalı bina tipi hangarlar

13. Sundurma tipi hangarlar • Hangarların en yaygın şeklidir. • Alet ve makineler binanın uzun eksenine dik olarak yerleştirilir. • En uygun genişlik 8-9m’dir. Bu genişlik uzun boylu makinelerin parkı için uygundur. • Küçük alet ve makineler iki sıra halinde park edilebilir. • Park yeri çoğunlukla bölmeler halinde düzenlenir. • En uygun bölme genişliği 3.60m’dir. • Daha geniş makineler için 5.00m bırakılır.

14. Sundurma tipi hangarlar • Hangarın uzunluğu makinelerin sayısına ve büyüklüğüne bağlıdır. • Sundurma tipi hangarlar bölme eklenmesiyle kolaylıkla uzatılabilir. • İklim koşullarının uygun olduğu yerlerde dört tarafı açık sundurmalardan da yararlanılabilir.

15. Sundurma tipi hangarlar

16. Hangarların Planlanması ve İnşası: • Hangar yapılacak yerin drenajı iyi olmalıdır. • Hangarlar avlunun tarlalara yakın kısmına yerleştirilir. • Açık hangarların cephesi güneye dönük olmalı ve doğal rüzgar siperlerinden yararlanılmalıdır. • Gelecekteki gelişmelere olanak verecek şekilde planlanmalıdır. • Planlamada en önemli nokta, asgari genişlikteki alanda fazla sayıda alet ve makine park etmek, kolay giriş-çıkış sağlamaktır.

17. Hangar İnşaatı • Zemin, kendi ağırlığını ve üzerine gelen yükleri taşıyacak şekilde projelenmeli, • Temel ayakları bölgenin don derinliğinin altına kadar inmeli ve zemin seviyesinden en az 30cm yüksekte olmalı, • 15 cm derinliğinde sıkıştırılmış çakıl tabakası ucuz ve drenajı iyi bir zemin oluşturur. • Beton pahalı olmakla beraber en iyi zemin malzemesidir. • Hangar tabanı doğal zemin düzeyinden yüksek olmalıdır. Bunun için girişte bir rampa yapılması zorunludur.

18. Hangar İnşaatı • Duvarların dayanıklı olması ve dış koşullara karşı yeterli koruma sağlaması beklenir. • Duvarların yapılmasında taş, tuğla, beton blok gibi kargir malzemeden yararlanılabilir. • Sundurma tipi hangarlarda hem beşik, hem de tek eğimliçatılar kullanılabilir. Çatı örtüsü yeter derecede dayanıklı olmalıdır. • Hangar kapılarının çift raylı sistem olması tercih edilir.

19. Bakım ve Onarım Kısmı • Günlük ve mevsimlik bakım ve onarım işlerinin yapılabilmesi için bir bakım-onarım kısmının düzenlenmesi gerekir. • Küçük işletmelerde hangarın uygun bir yerine yerleştirilirken, büyük işletmelerde ayrı bir binadan oluşur.

20. Bakım ve Onarım Kısmı • Gerekli alanlar • Küçük işletmelerde 2.50-4.00m genişlik 4.00- 5.00m uzunluk • Orta işletmelerde (5.00 x 5.00)m (25-30 m2) • Büyük işletmelerde 5.00 – 6.00m genişlik 10.00m uzunluk Yağlama ve yakıt ikmali gibi servis işleri için gerekli alanlar planlanmalıdır.

21. ÜRÜN KORUMA VE DEPOLAMA YAPILARI • Tahıl, yeşil yem, meyve ve sebze ile kuru ot, saman gibi tarımsal ürünlerin depolandığı yapılardır.

22. Ürün koruma ve depolama yapılarının başlıca işlevleri • İklim koşullarının ve zararlıların (böcek ve mikroorganizmalar) depolanan ürüne nitelik ve nicelik yönünden vereceği zararları azaltmak, • Pazar fiyatlarını izleyerek ürünlerin en yüksek fiyatla satış olanağını sağlamak, • İşletmenin gereksinimini sağlayacak yem depo ederek işletme hayvancılığını güvence altına almak, • Ürünleri çeşitli aşamalarda işleyerek kıymetlenmesini sağlamaktır.

23. Ürün koruma ve depolama yapıları 1. Tahıl depoları 2. Mısır serenleri 3.Yeşil yem siloları 4. Meyve ve sebze depolama yapıları 5. Kaba yem depoları

24. 1. Tahıl Depoları • Buğday, arpa, çavdar, mısır, nohut gibi daneli ürünlerin depolandığı yapılardır. • Tahıl depolarının planlanmasında dikkat edilmesi gereken noktalar: • Yapıların depolanan ürünün yatay ve düşey basıncına karşı dayanıklı olması, • Depolanan ürünün kurutulmasının zorunlu olduğu koşullarda gerekli önlemlerin alınması, • Ürünü zararlılardan koruyabilmek için fümügasyona uygun olması, • Doldurma ve boşaltma işleminin kolayca yapılmasıdır.

25. 1. Tahıl Depoları • Depolanacak tahılın rutubet oranı belirli bir sınırın üzerinde olmamalıdır. • Bu sınır tahılın çeşidine, depolandığı yerin iklim koşullarına ve depolama süresine bağlıdır. • Buğday, arpa, yulaf, sorgun, dane mısır gibi ürünler için optimum rutubet oranı % 13 olmalıdır. • Soya fasulyesinde bu değer % 11’i aşmamalıdır. • Depo içerisinde bağıl nem düzeyinin % 65-70’i aşmaması için, tahıl rutubet oranının % 13 düzeyinde olması gerekir.

26. 1. Tahıl Depoları • Tahıllarda rutubet ve ısı artışı havalandırma ile önlenebilir. • Havalandırma doğal ve mekaniksel yolla yapılabilir. • Doğal havalandırma iki yolla yapılır: • Deponun duvar veya tabanındaki açıklıklar yardımıyla oluşan doğal hava akımı ile, • Havanın taneler arasındaki hareketi ile gerçekleşir. • Kurutmanın yapılabilmesi için gereken etken, rüzgar basıncıdır.Hakim rüzgar hızı doğal havalandırmanın etkinliğini etkileyen önemli bir faktördür.

27. 1. Tahıl Depoları

28. 1. Tahıl Depoları • Rutubet oranı % 20-25 olan tahıl doğal havalandırma ile kurutulamaz. • Mekaniksel havalandırmada fanlar yardımıyla soğuk ya da sıcak hava üflenerek rutubet kurutulabilir. • Tahılın rutubet oranı % 20-25 ve depo derinliği 1.80m ise, hububatın kurutulabilmesi için 1m3 tahıl için 2-4 m3/ dak soğuk hava akımına gereksinme duyulur. • Tahılın rutubet oranı % 20-25’in üzerinde ise sıcak hava akımı gerekir. (1m3 tahıl için 4-8 m3/ dak hava akımı)

29. 1. Tahıl Depoları

30. Depolama yükünün hesaplanması: • Tahıl içine konduğu deponun duvarlarını yatay bir basınçla yanlara ve düşey bir basınçla aşağıya doğru iter. • Depoya gelen yükün hesaplanmasında hububatın yarı akışkan (sıvı) özelliğe sahip olduğu varsayılır. L = k ( d x h )1/2 L: Yatay basınç (kg/m2) k: Hacim ağırlığına göre değişen katsayı (koçanlı mısır ve patates için 128, buğday için 289) d: Depo iç çapı veya genişliği (m) h: Tahıl yüksekliği

31. Depo tipleri ve konstrüksiyonu • Yağışı az, bağıl nemi düşük yörelerde açıkta yığınlar halinde, • Yağışlı bölgelerde üzeri tahıl sapı, saman ile örtülerek (birkaç ay için), • Kurak ve soğuk bölgelerde içi kuru ve basit kuyularda, • Yığın yüksekliği 1.50 m’yi geçmemek koşuluyla geçici olarak garaj ve benzeri binalarda, • Uzun süre olmamak koşulu ile hayvan barınaklarında tahıllar depolanabilir.

32. Depo tipleri ve konstrüksiyonu • En yaygın tahıl deposu tipi, çatısı konik silindirik yapıda olan depolardır. • Tahıl depoları ahşap, beton, kargir ve metal malzeme ile inşa edilebilir. • Tahıl depolarını tabanı genellikle doğal zemin seviyesinden yüksektir. Temel bütün yükü taşıdığı için beton bloklardan oluşmalıdır. • Tahıl depolanmadan önce kurutuluyorsa, çelik, beton ve ahşap malzemeden yapılan yekpare döşeme sistemi kullanılır. • Kurutma yapılmıyorsa, prefabrike delikli levhalardan oluşan döşeme sistemi kullanılmalıdır. • Çatı örtüsü su geçirmez ve dayanıklı olmalıdır.

33. 2. Mısır Serenleri • Mısırın hasat edildikten sonraki rutubet oranı çok yüksektir. Bu nedenle koçanlı mısır, havalandırmanın doğal ya da mekaniksel olarak sağlandığı serenlerde depolanır. • En yaygın seren tipleri duvarları ahşap çıtalı dikdörtgen serenler ile ikiz serenlerdir.

34. Mısır Serenlerinde aranan başlıca özellikler: • Doldurma sırasında ve doldurmadan sonra mısırın oluşturduğu yatay ve düşey basınca dayanıklılık, • Rüzgar ve kar yüküne karşı emniyet, • Yeterli havalandırmaya sahip olması, • Yapım ve bakım masraflarının düşük olması, • Doldurma ve boşaltmada kolaylık, • Ürünün yağmur ve rutubetten korunması, • Kemiricilere, böceklere ve yangına karşı emniyet

35. 2. Mısır Serenleri • Havalandırma doğal olarak sağlanıyorsa, seren genişlikleri 1.50-3.00 m arasında değişir. • İkiz serenler aynı çatı altında düzenlenmiş aralarında servis yolu bulunan iki adet serenden oluşur. • Duvarların kaplanmasında 10, 15 ve 20 cm genişlikteki tahtalar 2-4 cm aralıkla çakıldığı zaman meydana gelen açıklık alanı duvar yüzey alanının % 15-20’si arasında olur. • Kemirici ve kuşların zararlarının en aza indirilebilmesi için ahşap tabanlı serenlerde seren tabanı doğal zeminden en az 50-60cm yüksek yapılmalıdır.

36. 2. Mısır Serenleri

37. Duvarlara gelen basıncın hesaplanması: • Serenlerde duvarlara gelen yatay ve düşey basınç, L = 128 ( d x h )1/2 V = 79 ( d x h )1/2 L: Yatay basınç (kg/m2) V: Düşey basınç (kg/m2) d: Seren genişliği (m) h: Seren yüksekliği (m)

38. Serenlerde havalandırma sistemleri • Koçanlı mısırın rutubet oranı % 20’den az olduğunda doğal havalandırma sistemi uygulanır. • Doğal havalandırma sistemi dar serenlerde daha iyi uygulanır. • Seren genişlikleri yağışlı bölgelerde ort. 1.50- 1.75m, yağışı az olan yerlerde 2.0-3.0m arasında değişir. • Geniş serenlerde havalandırma hızını arttırmak için, seren içine havalandırıcılar yerleştirilebilir.

39. Serenlerde havalandırma sistemleri

40. Serenlerde havalandırma sistemleri • Koçanlı mısırın rutubet oranı % 20’den fazla olduğunda mekaniksel havalandırma sistemi uygulanır. (soğuk ve sıcak hava ile) • Mısırın rutubet oranı % 30’dan az ise, soğuk hava ile kurutma kolay ve ucuzdur. • Mısırın rutubet oranı % 30’un üzerinde ve çevre sıcaklığı da 10 °C’nin altında ise, sıcak hava ile kurutma yapılması daha emniyetlidir. • Her 1m3 koçanlı mısır için 4-8 m3/dak hava akımı yeterlidir.

41. 3. Yeşil Yem Siloları • Yeşil yemi hayvanlar tarafından yenilebilecek koşullar altında koruyabilen yapılardır. • Bütün yem bitkileri (yeşil mısır, sorgun, yonca, üçgül, soya) yeşil yem olarak silolanabilir. • Yeşil mısır ve sorgunda silaj için en uygun nem % 25-30 kuru madde içerdiği durumdur. • Silajı yapılacak bitkilerin bünyesinde karbonhidrat bulunmalıdır. • Silolarda yem besin değerini yavaş yavaş kaybeder. • Bunun nedenleri yemin hava ile temas etmesi ve karbonhidratların fermentasyona uğraması ile asitlere dönüşmesidir.

42. Silolar aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: • Yeşil yemin ortaya koyduğu yatay ve düşey basınçlara karşı dayanıklılık, • İnşaat malzemesi yeşil yemin suyundan etkilenmemeli, • İnşaat malzemesi yeşil yemin suyunu emmemeli, • Duvarların şekil ve yüzeyi pürüzsüz olmalı, • Silo duvarları hava geçirmemeli, • Yapı yemin bozulmasına olanak vermemelidir.

43. Silo tipinin seçimine etkili faktörler: • İşletmenin gereksinimi • İşletmenin mali olanakları • İlk yapım maliyeti • Bakım maliyeti • Silolama randımanı

44. Silo tipleri 1. Daimi düşey silolar 2. Daimi yatay silolar 3. Geçici hendek silolar

45. Silo tipleri • Daimi düşey silolar: • Tuğla, beton veya metal malzemeden yapılır. • İlk yatırım masrafları yüksektir. • Servis ömürleri uzun ve emniyetlidir. • Silaj en iyi bu tip depolarda elde edilir. • 7-10 m çapında büyük silolar inşa edilebilir.

46. Silo tipleri • Daimi yatay silolar: • İlk yatırım maliyeti düşüktür. • Otomatik yemlemeye uygundur. • Geçici hendek silolar: • Kurak bölgelerde, mali olanakların yeterli olmadığı koşullarda uygulanır. • Yem kayıpları oldukça yüksektir. Silo yeminde meydana gelen kayıplar Daimi düşey silolarda % 5-12 Daimi yatay silolarda % 10-30 Geçici hendek silolarda % 15-50

47. 1. Düşey silolar • Düşey silonun kapasitesi ve büyüklüğü işletmenin hayvan varlığı ve günlük silaj yemi tüketimine bağlıdır. • Silo yeminin ort. hacim ağırlığı 750 kg/m3 kabul edilir. • Silodan alınacak günlük yem kalınlığı, serin iklimlerde en az 5-10cm sıcak iklimlerde ise 12.5-15.0cm

48. 1. Düşey silolar • Silo çapı: İşletmede tüketilecek günlük yem miktarı ve bir günde alınacak yem yüksekliğine bağlıdır. Genellikle 2-6m arasında değişir. • Silo yüksekliği: Silo yüksekliği inşaat ekonomisi, doldurma ve boşaltma kolaylığı ve rüzgara karşı emniyet açısından silo çapının en az 2-3 katı olmalıdır. • Yemin bozulma olasılığı da dikkate alınarak silolar gerekli yükseklikten yaklaşık % 15 daha yüksek yapılmalıdır.

49. 1. Düşey silolar • İşletmede yapımı düşünülen silindirik silonun kapasitesinin hesabında, • İşletmedeki hayvan sayısının, • İşletmedeki hayvanların yaşının, • Kış periyodundaki beslenme süresinin dikkate alınması gerekir. • Günlük yeşil yem gereksinimi 5-30kg arasında değişebilir.

50. Düşey silolarda yapı unsurlarının belirlenmesi • 1. Duvarlara gelen basınç: • Projelemede duvarın 1m derinliğine yapılan ort. yatay basınç 220kg/m2 olarak alınır. (yeşil yemin rutubet oranı %60-80) • Yatay basınca karşı projelenen duvarlar, düşey basınca da dayanıklı olacağından dikkate alınmaz. • Düşey silolarda yatay basınçtan dolayı duvarların yarılmasını önlemek için duvarlara yatay doğrultuda çekme çubukları yerleştirilir.