EKONOMSKA STRUKTURA I RAZVOJ NAJVAŽNIJIH PRIVREDNIH OBLASTI

1. EKONOMSKA STRUKTURA I RAZVOJ NAJVAŽNIJIH PRIVREDNIH OBLASTI Prof. dr Stevan Devetaković Ekonomski fakultet, Beograd

2. Agregiranje privrede po oblastima Agregiranje/rasčlanjavanje u osnovi ima već izvršenu društvenu podelu rada Marks -dva odeljkadruštvene reprodukcije: I proizvodnje sredstava za proizvodnju i II proizvodnja potrošnih dobara G. B. Fisher - primarni, sekundarni i tercijarni

3. Klasifikacija u Jugoslaviji Standardna klasifikacija delatnosti usvojena 1977. u SFRJ imala 11 oblasti u privredi i 3 neprivredne: *poljoprivreda, *šumarstvo, *vodoprivreda *industrija, *građevinarstvo, *zanatstvo *saobraćaj i veze, *trgovina, *ugostiteljstvo i turizam, *komunalne delatnosti, *ostale privredne delatnosti (bankarstvo, osiguranje, usluge u prometu, projektovanje, istraživačko-razvojni rad, poslovne usluge) *obrazovanje i kultura, *zdravstvena i socijalna zaštita, te *društveno-političke zajednice i organizacije

4. Klasifikacija u Srbiji i Crnoj Gori Usvojena 1996. (Sl. list SRJ, br. 31, Bgd.1996.) A Poljoprivreda, lov i šumarstvo B Ribarstvo V Vađenje ruda i kamena G Prerađivačka industrija D Proizvodnja i snabdevanje električnom energijom, gasom i vodom Đ Građevinarstvo

5. Klasifikacija u Srbiji i Crnoj Gori E Trgovina na veliko i trgovina na malo, opravka motornih vozila, motocikala i predmeta za ličnu upotrebu i domaćinstvu Ž Hoteli i restorani Z Saobraćaj, skladištenje i veze I Finansijsko posredovanje J Aktivnosti u vezi s nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti K Državna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje L Obrazovanje Lj Zdravstveni i socijalni rad M Ostale komunalne, društvene i lične uslužne aktivnosti N Eksteritorijalne organizacije i tela

6. Analiza privredne strukture a) na osnovu činilaca proizvodnje koje angažuje: • po broju zaposlenih • po osnovnim sredstvima b) na temelju različitih agregatnih izraza proizvodnje (u stalnim ili tekućim cenama): • društveni proizvod • nacionalni dohodak (u nas se ređe koristi)

7. Globalna struktura privrede Srbije i Crne Goredruštveni proizvod

8. KRETANJE DRUŠTVENOG PROIZVODAUKUPNO I PO SEKTORIMANA TERITORIJI SRBIJE I CRNE GORE(mil. din., cene 1994.)

9. 1 996. 1952. Ostale delatnosti Ostale delatnosti 6% 3% Poljoprivreda 19% Trgovina i Sumarstvo Trgovina i ugostiteljstvo ugostiteljstvo 0,5% 18% 19% Poljoprivreda 38% 0,6% Saobracaj 6% Zanatstvo 9% 5% Industrija Zanatstvo Sumarstvo 37% Industrija Gradevinarstvo 2% 1,2% 17% 12% Gradevinarstvo 6% Vodoprivreda 0,4% 226,5 hilj din 745,4 hilj din STRUKTURA IZVORA DRUŠTVENOG PROIZVODA U SRBIJI I CRNOJ GORI Vodoprivreda Saobracaj

10. STRUKTURA OSNOVNIH SREDSTAVA DRUŠTVENE PRIVREDE U SRBIJI I CRNOJ GORI do 1989. stalne cene 1972., za devedesete godine tekuće cene

11. STRUKTURA OSNOVNIH SREDSTAVA DRUŠTVENOG SEKTORA U SRBIJI I CRNOJ GORI (nova klasifikacija) tekuće cene SGJ ’01., str. 178; SGJ ’02., str. 178.

12. STRUKTURA INDUSTRIJE I RAZVOJ VAŽNIJIH GRANA U SRBIJI I CRNOJ GORI Određena je dinamikom pojedinačnih grana, pa razlikujemo • dinamične(prerada i proizvodnja hemijskih proizvoda, saobraćajna sredst-va, proizvodnja i prerada papira, prerada kaučuka, elektroprivreda, proizvodnj. gotovih tekstilnih proizvoda, proizvodnja pića, crna metalurgija) • umereno dinamične(proizv. el. mašina i aparata, prerada nemetal.mine-rala, mašinogradnja, proizv.kožne obuće i galanterije, proizv. kamena i peska) • spororastuće(grafička ind., pr.obojenih metala, .....brodogradnja, reciklaža sirovina, prerada uglja)

13. STRUKTURA INDUSTRIJE U SRBIJI I CRNOJ GORI

14. OCENA OSTVARENIH REZULTATA U INDUSTRIJISRBIJE I CRNE GORE • u celini uzev razvoj je bio veoma značajan i brz prema svim indikatorima • izvršena mehanizacija, elektrifikacija, a potom i automatizacija procesa • više nego utrostručena vrednost ukupnih osnovnih sredstava po radniku (odnosno učetvorostručena vrednost opreme) do početka devedesetih godina • potrošnja električne energije porasla u industrije za preko 35 puta, a proizvodnja za više od 42 puta (sredina pedesetih/početak devedesetih) • visoka zavisnost od uvoza (materijalnih faktora i elemenata tehnološkog progresa) • neusklađenost pojedinih zavisnih faza proizvodnje (od sirovine do gotovog proizvoda), stoga velike razlike u korišćenju kapaciteta • predimenzioniranost kapaciteta sa stanovišta tržišta zemlje i mogućeg izvoza • razvojnim problemima i neusklađenostima doprinose i osnovna rešenja u privrednom sistemu zemlje

15. POLJOPRIVREDAUbrzana industrijalizacija i razvoj poljoprivrede Da li se isključuju ili podržavaju u razvoju? Uloga poljoprivrede u privredi • u početku ubrzane industrijalizacije vodeća u stvaranju društvenog proizvoda i akumulacije • zapošljava najveći deo radno sposobnog stanovništva • po brojnim ostalim obeležjima značajna, mada i sama nerazvijena Industrija podržava razvoj poljoprivrede • stvaranjem materijalnih elemenata - sredstava za rad same poljoprivrede • zapošljavanjem viškova nedovoljno zaposlenih i nezaposlenih iz poljoprivrede • korišćenjem poljoprivrednih proizvoda kao sirovina u nizu prerađivačkih grana (prehrambena, tekstilna, koža i obuća......)

16. STANOVNIŠTVO SADAŠNJE TERITORIJE SAVEZNE REPUBLIKE JUGOSLAVIJE POLJOPRIVREDAUbrzana industrijalizacija i razvoj poljoprivrede STANOVNIŠTVO SRBIJE I CRNE GORE Prethodni podaci za 2002. godinu, bez Kosova i Metohije IZVOR: SGJ ‘92., str. 46 - 49.; SGJ ‘95., 52 -56.

17. POLJOPRIVREDApromene u proizvodnji - indeksi ukupno i po granama bazni indeksi poljoprivredne proizvodnje  1954-1963 = 100

18. POLJOPRIVREDApromene u proizvodnji indeksi poljoprivrede ( 1954-63.=100) i industrije

19. POLJOPRIVREDA promene u proizvodnji

20. POLJOPRIVREDA IZVOR: SGJ ‘92., str. 46 - 49.; SGJ ‘95., 52 -56.; SGJ '02., stsr. 71.* Bez podataka za Kosovo i Metohiju

21. POLJOPRIVREDAocena proteklog razvoja na teritoriji Srbije i Crne Gore • udvostručena proizvodnja hrane per capita • unapređeni postupci proizvodnje • mehanizacija • primena mineralnih đubriva i hemijskih sredstava zaštite • uvedene nove selekcije biljaka i pasmine životinja • značajno oslanjanje na domaću naučnu, istraživačku i razvojnu osnovu, uz dostizanje potrebnog kvaliteta semenskog i priplodnog materijala za izvoz u Evropu • neusaglašen razvoj sa ostalim delatnostima, potrebama potrošnje i mogućnostima izvoza

22. POLJOPRIVREDAocena proteklog razvoja na teritoriji Srbije i Crne Gore ograničenja u proteklom razdoblju • nepovoljni uslovi privređivanja (pariteti cena, zemljišna politika) posebno prema privatnom sektoru • nepovezanost i neusaglašenost unutar društvenog sektora • uglavnom tržišni odnosi sa ostalim delatnostima i individualnim sektorom • izostaje pozitivan uticaj društvenog sektora na individualni • nedovoljna i nesistematska podrška razvoju poljoprivrede kreditnom i fiskalnom politikom • spore promene nepovoljnog društvenog statusa zaposlenih i položaja individualne poljoprivrede(nužno je ujednačavanje uslova života stanovnika koji se trajno vežu za ovu oblasti privrede)

23. TERCIJARNE DELATNOSTI Na višem opštem nivou razvijenosti, utoliko je značajnije mesto i uloga ove grupacije uslužnog sektora Za praćenje i planiranje zaposlenosti, neki autori ovu grupaci-ju u trosektorskoj podeli smatraju neadekvatnom jer “zamagljuje” odnose i predlažu da u tercijarnom sektoru ostanu proizvodne usluge materijalne prirode, a u kvartarni usluge ekonomskog karaktera i obrada informacija Sem povećanja udela u zaposlenosti i angažovanom kapitalu, tercijarne delanosti beleže stalan rast udela u stvaranju društvenog proizvoda Ostvaruju i značajan posredan uticaj na razvoj privrede kroz eksterne ekonomije što ih omogućuju ostalim delatnostima

24. TERCIJARNE DELATNOSTIRazvoj trgovine Dve osnovne faze: • prva, zatvoreni oblik robnog prometa, distributivni karakter u sistemu administrativnog upravljanja privredom • druga, oslobađanje od administrativnih ograničenja Na teritoriji Srbije i Crne Gore/u SFRJ osavremenjavanje trgovine počinje tokom druge polovine pedesetih • savremenom organizacijom • finansiranjem razvoja iz sopstvene akumulacije (sem dela skladišta) • opremanjem prodajnih, skladišnih prostora i pomoćnih kapaciteta

25. TERCIJARNE DELATNOSTIRazvoj trgovine

26. TERCIJARNE DELATNOSTIRazvoj trgovine • određen dostignutim nivoom razvoja ostalih delatnosti • još uvek nedovoljan razvoj trgovine kao činioca ubrzanja toka reprodukcije, efikasne realizacije proizvodnje na domaćem i inostranom tržištu • duboka ekonomska i socijalna kriza (osamdesetih), te poseb-no kriza i prekomponovanje države (devedesetih) blokiraju ekonomske mehanizme za njihovo ublažavanje ili prevazi-laženje, a to znači i blokadu aktivne uloge trgovine • nepovoljna privredna kretanja i međunarodna blokada SRJ ponovo (u prošloj deceniji) trgovinu vraćaju zatvorenom, distributivnom obliku poslovanja (distribuciji ograničenih količina raspoloživih dobara)

27. TERCIJARNE DELATNOSTIRazvoj saobraćaja

28. TERCIJARNE DELATNOSTIRazvoj saobraćaja • veoma promenenjena struktura saobraćaja (u korist drumskog) • uvođenje savremenih prevoznih sredstava i pomeranje u strukturi utrošene energije (prema nafti) • struktura i kvalitet usluga ne odgovaraju potrebama privrede i stanovništva • nehomogenost i neravnomeran razmeštaj saobr.infrastrukture • neodgovarajući razvoj transportnih sredstava (sa aspekta komplementarnosti raznih vidova saobraćaja) • visoko učešće transportnih troškova u ceni roba (15-17%, dok je u razvijenim zemljama 6-10%) • PTT saobraćaj takođe doživeo značajno strukturno pomeranje i širenje kapaciteta

29. STRATEŠKI OSVRT NA RAST I RAZVOJ PRIVREDE Srbije i Crne Gore • izvršene relativno velike promene u strukturi privrede • stvorene brojne neusklađenosti • promene u zemlji i okruženju SRJ nameću nužnost jačeg uključivanja u međunarodne tokove • neminovno preuređenje strukture privrede • novi pristup NIR osnovi i na njoj zasnovanim sopstvenim inovacijama/izboru elemenata tehnološkog progresa • celovito rešenje krize i uspostavljanje redovnih odnosa sa okruženjem, a posebno privredama nastalim iz SFRJ • formulisanje i usvajanje jedinstvene koncepcije i strategije razvoja zemlje