„Wartości i normy w wychowaniu i profilaktyce”

1. „Wartości i normy w wychowaniu i profilaktyce” Powrót do źródła Mariola Pierzchała – Doradca metodyczny ds. wychowania, profilaktyki, wychowania do życia w rodzinie Miejskiego Ośrodka Doradztwa Metodycznego w Białymstoku

2. POWRÓT DO ŹRÓDŁACzym jest to „źródło” dla każdego z nas? „Urzeczywistnianie wartości jest bogactwem osobowym człowieka i stanowi warunek ubogacania drugiego, a wspieranie tej umiejętności przez wychowanie stanowi jedno z najdonioślejszych zadań nauczyciela – wychowawcy” K.Chałas

3. „Żadna prawdziwa doskonałość na tym świecie nie da się oddzielić od właściwego życia”David Starr Jordan Wartości wypełniają nasze źródło. Czy tak jest?

4. Czy wartości są potrzebne w procesie wychowania? „Nie ma wychowania bez wartości. Wychowanie bez wartości staje się pustym dzwonem, który nawet mimo silnego rozkołysania nie wyda oczekiwanych dźwięków” Krystyna Chałas

5. Wartości- fundamentem wychowania wartości • We współczesnym świecie, pełnym sprzecznych ze sobą teorii i światopoglądów, młodzi ludzie szczególnie potrzebują wartości, aby życie ich i innych ludzi nie straciło ludzkiego charakteru. • Wartości chronią człowieka przed iluzją łatwego szczęścia, łatwego życia • Dają wskazówki, co robić, by nie wpaść w pułapkę zagrażającą rozwojowi i prawidłowemu funkcjonowaniu (uzależnienia, sekty itp..) • Wartości są więc fundamentem wychowania

6. Życie człowieka to proces realizowania wartości • „Wychowanie jest skuteczne, gdy prowadzi do spotkania, w wyniku którego wychowanek aktem woli coś przyjmuje. Tym czymś są właśnie wartości”. Proces wychowawczy jako proces realizacji wartości

7. Koniecznym staje się więc powrót do wartości naczelnych nie tylko w programach wychowawczych, ale w języku i metodach ich realizacji np. ukazywanie wartości na konkretnych przykładach. • Oznacza to również powrót wychowawców do używania z pełną odpowiedzialnością „wielkich słów” oznaczających wartości.

8. Wartości jako cele ogólne (naczelne) wychowania • Ideał wychowawczy jako zbiór wartości w które chcemy wprowadzać wychowanka • Każda wartość może być celem wychowania • Pamiętajmy przy okazji o tym, że nie każdy cel zasługuje na miano wartościowego. • Warto więc jeszcze raz przeanalizować cele naszej działalności wychowawczej i profilaktycznej

9. Definicja wartości wg J.Szczepańskiego • To dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisując mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

10. Co to są wartości • Wartość to to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa, • Co jest godne pożądania, • Co łączy się z pozytywnymi przeżyciami (satysfakcją)

11. Potrzeba wychowania ku wartościom • Pomoc w odkrywaniu wartości – to wychowawca pomaga wychowankowi w odkrywaniu wartości i w ten sposób daje mu możliwość kierowania swoim życiem i rozwojem • Demaskowanie antywartości czyli eliminowanie zagrożeń wynikających z przyjmowania za wartości takich zasad postępowania, które wartościami nie są np. „dobry nastrój, życie na luzie- jako „wartość” • Przywracanie właściwego sensu wartościom np. wolność nie oznacza samowoli, tolerancja nie oznacza akceptacji wszystkiego, w tym patologii • Promowanie wartości, przede wszystkim własnym przykładem

12. Hierarchia wartości wg Maxa Schelera estetyczne Dążenie do świętości, osobowa relacja z Bogiem prawne Prawda, dobro, piękno, miłość, sprawiedliwość poznawcze Prawo do życia Zdrowie Siły życiowe

13. System wartości • To rangowo uporządkowany system pewnych ideałów lub wartości w kategoriach ich ważności. • To spójny, klarowny i czytelny zbiór wartości ułożonych hierarchicznie (ważna, ważniejsza, najważniejsza) • Stanowi podstawę dokonywania wyborów i rozwiązywania konfliktów

14. System wartości ogólnoludzkich • Godność • Prawda • Dobro • Życie • Sprawiedliwość • Pokój • rodzina

15. System wartości chrześcijańskich (za Prof. Z.Gasiem) • Godność osoby • Świętość życia ludzkiego • Centralna rola rodziny opartej na małżeństwie • Wykształcenie • Wolność myśli i słowa • Wolność głoszenia własnych poglądów • Wolność wyznawania religii • Ochrona prawna jednostek i grup • Współpraca • Praca pojmowana jako dobro społeczne • Władza polityczna pojmowana jako służba

16. Skutki zaniedbania rozwoju własnej osobowości wg Maslova (tzw. metapatologie) • Każda wartość ma swoje przeciwieństwo. Człowiek może więc oscylować między wartością lub jej przeciwieństwem. • Gdy nie pracuje nad swoim rozwojem, objawiającym się wchodzeniem w świat wartości, tym samym przejmuje (samoistnie)- antywartość. A to prowadzi do powstawania pewnych cech, które blokują rozwój. • Objawiają się one w zachowaniu człowieka, jego emocjach, postawach i aktywności jako cechy charakterologiczne • Utrudniają rozwój i współżycie międzyludzkie

17. Życie zgodnie z wartościami daje nam nieprawdopodobną siłę, poczucie pewności, spokój wewnętrzny, spójność. Jeśli jest inaczej – nie unikniemy cierpienia (przykłady w tabeli poniżej)

18. Co to są normy? • Powinny wypływać z wartości. Inaczej skąd dziecko będzie wiedziało, jak realizować wartości w swoim życiu • Są drogą do wartości • To powinności, nakazy, zakazy, sposoby i metody realizacji wartości

19. Rodzaje norm: Zgodność norm moralnych i prawnych, daje szansę prawidłowego rozwoju osobowego

20. Funkcje norm: • Regulacyjna (regulują postępowanie- do pewnych zachowań zachęcają, nakłaniają, innych- zakazują) • Kształtująca (są mechanizmem kształtowania określonych wzorców zachowań, nadają realny kształt wartościom, kształtują świadomość moralną, prawną i społeczną) • Zabezpieczająca (zabezpieczają osiągnięcie celów osobistych i pozaosobistych, chronią interesy jednostki, grupy także przyrody, ludzkości) • Chroniąca (chronią w sytuacjach „pokusy”, chronią [przed metapatologiami)

21. Jak konstruować normy? • Wypływające z wartości • Sformułowane pozytywnie (powinny wskazywać na to, jak dziecko powinno się zachowywać) • Dostosowane do możliwości dzieci • Realistyczne • Czytelne • Stałe • Obowiązujące wszystkich (także dorosłych) • Spisane, dostępne

22. Konsekwencje –ściany powstrzymujące niewłaściwe zachowania Nie respektowanie normy, wygaszanie zachowań niepożądanych Przestrzeganie norm, wzmocnienie pożądanego zachowania u dziecka

23. Jakie powinny być konsekwencje? • Związane z normą • Spójne • Możliwe do wyegzekwowania • Natychmiastowe • Adekwatne do czynu

24. Kroki wprowadzania w świat wartości • Dostrzeganie • Rozpoznanie • Zrozumienie • Zaakceptowanie • Respektowanie

25. Wprowadzanie w świat wartości • Człowiek odkrywa, co jest dla niego ważne, pożądane, cenne • Następnie odkrywa, na czym ta wartość polega, by móc ją realizować w swoim życiu. Wartości mogą być (i są) odwzorowywane, kopiowane (np. od dorosłych). Aby tak się stało wcześniej muszą być odkryte i rozpoznane. • Rozróżnianie tego, co jest właściwe, a co nie- jest długim procesem trwającym od wczesnego dzieciństwa do dorosłości. • Akceptacja normy jest oparta na przekonaniu o jej słuszności. To prowadzi do uświadomienia faktu, że człowiek może stanowić o sobie, i swoim postępowaniu, że może być odpowiedzialnym za swoje wybory. • Respektowanie normy następuje wtedy, gdy staje się ona źródłem jego motywacji i prowadzi wychowanka do podejmowania samodzielnych decyzji, wyborów.

26. Warunki skutecznego wprowadzania w świat wartości • Silne, oparte na miłości więzi rodzinne, silna więź z wychowawcą • Spójny, klarowny system wartości u wszystkich wychowawców, z którymi styka się dziecko • Czytelny dla wychowanka wzór osobowy wychowawcy, czytelny przekaz wartości w sferze deklaratywnej i wykonawczej • Jasne dla wychowanka granice i zrozumiałe konsekwencje wynikające z naruszenia granic • Czynny udział wychowanka – gotowość, motywacja • Konstruktywna grupa rówieśnicza • Doświadczanie społecznych wzmocnień prawidłowego systemu wartości

27. Nosicielem wartości jest człowiek. Każdy z nas może nim być, jeżeli wartościowe okażą się nasze czyny.

28. Kodek Wartości Rodziny…. • Każda rodzina może skonstruować swój własny system wartości w formie np. plakatu • Może on obejmować takie wartości jak: uczciwość, wytrwałość, współczucie, dobrowolne pomaganie, dzielenie się z innymi, odpowiedzialność, trzeźwość wyrażona zerem tolerancji dla alkoholu i narkotyków, rzetelna praca, obowiązek przed przyjemnością, uprzejmość, szacunek dla starszych, otwartość i szczerość w każdej sytuacji, aktywność fizyczna, zdobywanie wiedzy, niezawodność i punktualność……………. itd.

29. Szkolny Kodeks Wartości • Uzgodniony z rodzicami i uczniami • Stanowiący fundament oddziaływań wychowawczych i profilaktycznych szkoły • Czy w naszej szkole jest taki kodeks?

30. Wychowawca –źródłem wartości i norm dla wychowanka • Osobowość: Kamieniem węgielnym bycia wychowawcą jest potencjał jego osobowości • Wiedza (wiem, co powinno być zrobione) • Umiejętności (umiem to zrobić)

31. Dziecięcy system wartości Rafał Ryszka

32. Skąd mam wiedzieć, co to są wartości – pokaż mi je wszystkie.

33. Skąd mam wiedzieć, jak bronić swoich wartości – pokaż mi, jak się to robi.

34. Jak mam rozróżnić dobre wartości od fałszywych – naucz mnie odróżniać je od siebie

35. Skąd mam wiedzieć, co jest ważne – pokaż mi, co jest najważniejsze

36. Skąd mam wiedzieć, co to jest „system wartości” – pomóż mi zebrać to, co ważne, w co warto wierzyć, czego warto bronić, co warto przyjąć za własne

37. Skąd mam wiedzieć, że nie wszystko, co mówią inni jest prawdą – przynajmniej ty mnie nie okłamuj

38. Skąd mam wiedzieć, że wartości nabywa się od najmłodszych lat, a nie dopiero jak dorosnę – pokazuj mi wartości od urodzenia, a nie czekaj na właściwy moment

39. Skąd mam wiedzieć, że pieniądze, sława, pośpiech to fałszywa droga – przecież pozwalasz mi słuchać bez przerwy, że to jest najważniejsze w życiu.

40. Skąd mam wiedzieć, że to, co dobre jest „zwyczajne”: mama i tata, uczciwość, przyjaźń, szacunek, prawda – przecież nikt tego głośno nie mówi, a ty każesz mi się tego domyślać

41. Skąd mam wiedzieć, że wartości, to nie rzeczy – przecież i dla ciebie jest coraz ważniejsze tylko to, co masz

42. Skąd mam wiedzieć, że z wiekiem wartości dojrzewają – przecież tobie tak trudno wyrosnąć z błahych i niesłusznych ocen i przyzwyczajeń

43. Skąd mogę wiedzieć, że i czas jest wartością – masz go przecież tak mało dla mnie

44. Skąd mam wiedzieć, że inni mają (i mogą mieć) swoje zasady i trzeba je szanować – przecież cały czas się upierasz, że tylko twoje zasady są jedynie słuszne i najważniejsze

45. Skąd mam wiedzieć, że tak ważne w życiu jest słuchanie, cierpliwość, szacunek – przecież ty mnie w ogólne nie słuchasz i ignorujesz

46. Skąd mam wiedzieć, że złego przykładu nie dają mi „inni”, tylko TY. A jeśli od CIEBIE nauczę się dobrych zasad- co obchodzi mnie zły przykład „Innych”

47. Przecież tego, co najważniejsze w życiu nie nauczę się z książek, oglądając telewizję, słuchając piosenek czy słuchając wszystkich dorosłych – tylko obserwując CIEBIE

48. Niezastąpiona rola rodziny w wychowaniu ku wartościom • Więzi i relacje rodzinne oparte na miłości • Własny przykład • Zafascynowanie dziecka życiem w prawdzie i miłości

49. Podstawowa zasada: słowa poparte przykładami • Jeśli to, co rodzic głosi (normy, zasady), nie jest poparte przykładem – nie będzie miało wpływu na kształtowanie dziecka albo będzie miało wpływ przeciwny • Dziecko i tak uczy się zasad i wartości faktycznie wyznawanych przez rodziców • Jeśli to co robimy stoi w opozycji do tego, co deklarujemy, dziecko raczej będzie nas naśladować niż słuchać