Alternatif Yem Kaynaklarında Yeni Yaklaşımlar

1. Alternatif Yem Kaynaklarında Yeni Yaklaşımlar Dr. M. Ali Tanör Optima Besin Maddeleri Sanayi ve Ticaret A.ş.

2. GİRİŞ • Sunumun güncel olma sebepleri.. • Alternatif hammaddeleri kısaca tanıyalım; miktarları hakkında bilgi sahibi olalım, bunların yurt dışında kullanımı ve Türkiye’de bakalım, • Bu hammaddeleri kullanan hayvanlarla ilgili yapılan bilimsel çalışmalardan çok kısa bahsedelim, • Bu hammaddelerin yem fabrikalarınca kullanılmalarını tartışalım, kalite standartlarına değinelim, • Bu hammaddelerin yem fabrikalarınca kullanılmasının yürürlükteki yem mevzuatına uygun olup olmadığına bakalım, • Son olarak da ekonomik projeksiyonlarla bu hammaddelerin ülke ekonomisine olası etkileri ile sunumu kapatalım.

3. I. Konunun Güncelliği • Biraz geçmişe bakalım, hayvanları nasıl beslerdik? Gereksinimleri nelerdi? • İnsan nüfusu arttı, beslenmek için genetik çalışmalar sonucu hayvanlar islah edildi ve hayvan gereksinimleri farklılaştı, • Hayvan beslenmesi alanında, biyoteknoloji alanında gelişmeler oluştu, • GDO’lu ürünler geliştirildi, klonlama teknolojisi son hız ilerlemekte, Bu konularda yasal mevzuatlar yapılmakta, çevre baskısı artmakta, • Fosil yakıtlarında azalma ve petrol fiyatlarındaki fahiş fiyat artışı biyo yakıt üretimini başlattı, • Global ısınma, kuraklık sonucu bitkisel üretimde azalma, fiyatlarda artış, ve biyoyakıt üretimi sonucu oluşan ara ve son ürünlerin ne şekilde değerlendirileceği, gündemimizi meşgul eder oldu.

4. Biyoyakıt (biyoetanol-biyodizel) • Fosil yakıtlarda fiyat artışı ve azalma bilim insanlarını farklı araştırmalara itmiştir. • Başta mısır olmak üzere tahıllardan, şeker pancarı ve kamışından, Değişik insan gıdası ve gıda olmıyan artıklardan etanol üretilmekte, Son ürün ise damıtma artıklarıdır. • Yağların yüksek viskozitesi metil alkol reaksiyonu ile işleme girerek biyo dizel diye bir tanımı ortaya çıkarmıştır. Biyodizel dizele alternatif olarak üretilen petrol kaynaklı olmayan, bitkilerin yağlarından ve hayvansal kaynaklı yağlardan elde edilmektedir. • Çoğu biyodizel soya veya kolza (kanola) nın rafinesi ile oluşmaktadır.Yan ürün ise gliseroldür (gliserin).

5. Biyo-etanol üretiminde oluşan yan ve/veya son ürünler • Tahıllar alkolle fermente olduğunda yaklaşık olarak kuru madde üzerinden üçte biri yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. Bu ürünler işleme, ve içeriklerine göre şu adlarla adlandırılırlar: • DDG kurutulmuş damıtma daneleri • DDS kurutulmuş damıtma çözünürleri • DDGS kurutulmuş damıtma çözünürlü daneleri

6. Biyo-dizel • Biyodizel dizele alternatif olarak üretilen petrol kaynaklı olmayan, bitkilerin yağlarından ve hayvansal kaynaklı yağlardan elde edilmektedir. Sıvı ve katı yağlardan daha düşük bir enerjiye sahiptir, • İyi bir karbonhidrat kaynağıdır, • Güvenli kullanılabilinirliğe sahiptir, • Son ürün gliserol olup gliserin diye de adlandırılabilmekte,

7. ABD ve AB biyo-yakıt politikası • ABD’de ise 2022 yılına 36 milyar galon yakıtın yenilenen kaynaklardan sağlanması yönünde bir kanun Temsilciler Meclisince kabul edildi, • AB 2020 yılında yakıtların %20 sinin tahıl kaynaklarından gelmesini hedeflemekte. • ABD de daha çok biyoetanol için mısır kullanılmakta, AB’de ise biyoetanol ile birlikte biyodizel üretimi de oldukça yaygın • ABD’de biyoetanolde kullanılacak tahılın 2010 yılında 17,8 milyon ton olacağı söylenmekte Kaynak: (Dick Zageers feed tech 11 8 2007 . Feedstuffs; Jan 28, 2008 sayısı)

8. Türkiye İstatistik Kurumu Raporu • Yıllardır dünyanın gıda ambarı olmaya aday olarak gösterilen Türkiye’de tarım küresel ısınmaya bağlı olarak üretim azlığına kurban oldu. Geçen yıl buğday üretiminde 13,9 arpa da %23,5 mısırda %7,2 azalma oluştu. • TÜİK’e göre 2007 yılında tahılda üretim %15.5 azaldı.

9. Bu Politika(lar)ın bizlere yansıması • Amerikan Dış Tarım Bölümü 2007 de ABD’den DDGS ihracında yeni bir rekor kırdığını açıkladı. ABD’de 11 milyon ton DDGS üretilip bunun 2 milyon tonu ihraç edilmekte. • DDGS ihracında ilk sırayı Meksika , sonra Kanada daha sonra , Türkiye, Tayvan ve Kore almakta, • Toplam yem kullanımının 2007/2008’te 754 milyon tona çıkacağı ve %2 lik bir artış olacağı öngörülmekte. Gelişmekte olan ülkelerde ise artış %7,7 olarak beklenmekte. • Kuraklık ve iklimsel ısınma ile tarımsal üretimde bir azalma söz konusu, • Tahıl fiyatlarının aşırı artması hayvanları farklı bir şekilde beslemememizi gerektirme.

10. Son üç yılda iç piyasa ve dünya hammadde fiyatları

11. Ana sorun tahıllar kimin için? • İnsan beslenmesi (İnsan nüfusu hızla artmakta, Refah düzeyi de artmakta Çin’de insan başı hayvansal et tüketimi 20 kg. a ulaştı) • Hayvan beslenmesi • Biyo yakıt Üretimi

12. Sağduyu • Tahılları başta insan tüketiminde kullanıp fiyatlarını makul seviyede tutup açlığa çare bulmak, • Biyoyakıt üretimini sorgulamak, alternatif enerji kaynakları üzerinde yoğun çalışmaları sürdürmek, • İnsan gıdası için işleme sırasında oluşan, biyoyakıt üretiminde oluşan yan ve son ürünleri hayvanlar tarafından kullanımını sağlamak, • Exojen enzim vs ile anti nutrisyonel faktörleri bertaraf ederek hayvanların bu maddeleri daha verimli kullanmalarını sağlamak, biyoteknolojiyi desteklemek ve geliştirmek, • Gıda sanayi yan ürünlerinin işlem sırasında oluşan yan ürünleri değerlendirerek çevre kirlenmesini , israfı engelleme, Bunları hayvan beslenmesinde kullanmak. • Geçerli mevzuatı güncellemek,

13. II. Alternatif Hammaddeler • Biyo yakıt üretiminde ki yan ürünlerin yaklaşık %40’ı yaş olarak mahallinde tüketilmekte, geri kalanı kurutularak hayvan beslenmesinde kullanılmakta, ülkemizce de ithal edilmekte, • Bunların ötesinde,Agro endüstri yan veya son ürünleri, (Nişastacılık, Mısır işleme tesisleri yan ürünleri (mısır kepeği, mısır gluten yemi mısır koçanı) • İnsan gıdası sanayi yan ürünleri, ki bunlarında çoğu ıslak olarak mahallinde kullanılmaktadır ( patates, konservecilik , Domates çekirdek ve kabuğu, Kurutulmuş narenciye posaları, Meyve suyu sanayi artıkları, vs) • Biracılık sanayi yan ürünleri, malt çili vs, • Bitkisel yağ sanayi yan ve son ürünleri (soya kabuğu, kapçık), • Süt ve süt mamulleri sanayi yan ürünleri; Peynir altı suyu, vb • Şeker Sanayi yan Ürünleri ; Kurutulmuş şeker pancar posası, Şeker Şurubu vb,

14. III. Alternatif hammaddelerle yapılan araştırmalardan kısa hatırlatmalar, • Ddgs • Gliserin • Şeker Şurubu • Narenciye Posası • Kapçık • Mısır Koçanı

15. DDGS’nin SÜT İNEKLERİNDEKİ DENEME SONUÇLARI • Schingoethe ve ark.KM üzerinden proteinin %25 inin DDGSden gelebileceğini, verimde düşüklük gözlenmediğini bildirmiştir. • Da Cruz ve ark (2005) %5 oranında kullanımı ile iyi bir protein ve enerji kaynağı olduğunu bildirmiştir.

16. DDGS Sütün yapısını değiştirmekte • DDGS’te nişastanın azlığı süt yağında artış sağlamakta, • DDGS ile beslenen ineklerin süt proteinlerinde artış gözlenmiştir,

17. Besi Sığırlarında DDGS • Roeber ve ark. (2005) değişik oranlarda DDGS yi rasyona koymuş, etin raf ömründe ideal oranın %10-20 arasında olduğunu bildirmiştir, • Besi sığır rasyonlarında hem enerji hem de protein kaynağı olarak kullanılmaktadır.

18. Kanatlılarda DDGS • Enerji, amino asit ve P sağlar, • Yumurta tavuğu rasyonunda %10 oranında kullanımının olumsuz etkilemediği bildirilmiş ve ekonomik avantaj sağlamıştır, • DDGS yüksek oranda yararlanılabilir P içerdiğinden maliyet avantajı sağlamaktadır (-DCP), • Hindilerde %10 oranında kullanımında tüm parametreler ayni kalmak üzere ekonomik fayda sağlamıştır.

19. Süt ineklerinde Gliserol • Erken laktasyondaki süt ineklerinde mükemmel bir enerji kaynağı, • Antiketojenik özelliği bulunmakta,

20. Kanatlılarda Gliserol • Iowa State’ te yapılan araştırmada gliserolun Yumurtacı tavuklarda 3805 kcal/kg ME ye sahip olduğu bildirilmiş, ve rasyona %15 ilavesinin yumurta verimi ve kalitesinde bir fark gözlenmemiştir. • Dr. Dozier biyodizel üretiminin yan ürünü olan gliserinin broylerlerce tamamen metabolize edildiğini bildirmiştir.

21. Şeker şurubu • Kanatlılarda da kullanılabilmekte, • Orta Doğu ülkelerinde ekonomik enerji kaynağı olarak kullanılmakta, • Lezzeti arttırmakta, • Tozlanmayı önlenmekte, • Küf önleyici etkisi var, • Tahıl yerine alternatif, • Aflatoxinden ari, • GI kanalda viskositeyi azaltmakta, Kaynak:George kunju john,World poultry vol 24 no 2 2008

22. Kurutulmuş Narenciye posasının Laktasyondaki koyunların süt verimlerine ve sütün yapısına etkisi • Araştırma Yunanistan’da yapılmış, • İsokalorik ve isonitojenöz olan deneme grubuna %15 oranında kurutulmuş narenciye posasının ilavesi, koyunların canlı ağırlığında, süt verim miktarında ve sütün kimyasal yapısında herhangi bir fark gözlenmemiştir.

23. Mısır Koçanı • Mısır koçanı ruminant beslenmesinde oldukça yaygın bir kullanıma sahiptir • Kaba yem tüketiminin %50-60’ının mısır koçanı ile ikame edilmesi ile süt verimi ve yağında değişimler olmadığını gösteren çalışmalar mevcuttur. • Besi hayvanlarında etin mermerleşmesinde rol oynar. • Parçalanmış veya öğütülmüş olarak TMR’larda veya karma yemlerde kullanılmaktadır. • Buzağı yemlerinde işkembeyi genişletme özelliğinden dolayı tercih edilmektedir.

24. Pamuk Tohumu Kapçığı • Kapçık iyi bir effective fiber(etkili hamlif) kaynağıdır ve gevişgetiren hayvanlarda kuru madde tüketimini olumlu yönde etkileyebilmektedir. • Kaba yem kaynağı olarak kuru yonca kullanılan süt sığırı rasyonlarında kaba yemin %50’ye kadar peletlenmiş kapçık ile süt verimi ve yağı olumsuz şekilde etkilenmeden ikame edilebileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur. • Peletlenmiş kapçık başta besi yemleri olmak üzere ruminant yemlerinde ABD ve AB’de kullanılmaktadır.

25. IV. Alternatif hammaddelerde Kaliteyi nasıl Tanımlarız? • Kullanım uygunluğu olan, • Kullanan tarafından herhangi bir zararı olmayan, • Tüketiminde sıfır risk olması,

26. Alternatif Hammaddelerin Yem Fabrikalarınca kullanılabilinirliliği • Rutubetinin normal sınırlarda olması, • Tozlanma ve yapışma özelliğinin oluşmaması, • Fire nispetinin az olması, • Tercihen pelet halinde olup taşınmasının ve depolanmasının kolay olması, • Özgün, kabul edilebilir kokuya ve tada sahip olması, • Yoğunluğunun düşük olmaması, gibi sebepler tercih edilmektedir.

27. İdeal Olan, • Besin maddeleri hesaplanırken en ideal olanı kitap değerleri yerine tabii ki laboratuvar sonuçlarının temel alınmasıdır.

28. OPTIMA Laboratuvar DDGS Analiz Sonuçları 1 ocak 2008-15 Nisan 2008 tarihleri arasında Laboratuvarlarımıza gelen 34 DDGS numunenin kimyasal analiz sonuçları :

29. Mısır DDGS’de Kalite • Mısırdan etanol üretildiğinde yalnızca nişasta kısmı kullanılmakta oldukça kıymetli besleyici öğeler yan üründe kalmaktadır. • Protein, ham lif,, vitaminler, ve minerallerin varlığı ve miktarı kurutma prosesinin kalitesi ile doğrudan bağlantılıdır. • Amino asid miktarları, sindirilebilirliği ısı işlemine, damıtılmaya buharlaşma ve kurutmaya bağlı olarak değişebilmektedir. • Kanatlılarda DDGS’nin rengi a.a yararlanılabilirliği konusunda indikatör olabilmekte, açık renkli olanlarda başta lizin olmak üzere aa lerden yararlanma daha yüksektir.

30. DDGS de Bakteriyel kontaminasyon ve mikotoksinler • Eğer biyoetanol tesisine gelen mısır aflatoksinli ise fabrikalarımıza aldığımız DDGS’deki aflatoksin, fumonisin, zearolonenone T2 toksin miktarı 3 kat artmıştır. • Mısıra dayalı biyo yakıt üretiminde bakteriyel bulaşmaya oldukça sık rastlanılır.

31. Gliserol de kalite unsurları • Serbest metil alkol 150ppm i geçmeyecek fazlası körlüğe sebep olabilmekte, • Sabunlaşmayan maddeler %2’yi geçmemeli,

32. V. Alternatif Hammaddelerin Ülkemizde Yasal Kullanımı • 1734 sayılı yem kanunu halen geçerli, Yem Yönetmeliği yıllar içinde defalarca değişti • 15/5/1997 tarihli düzenlemede Karma yemlere katılması yasak olan maddeler : • Sap, kes, kavuz, kılçıklar ve kabuklu yemiş kabukları ve bunların öğütülmüşleri (ev hayvanları hariç) • Meyve ve zeytin çekirdekleri ve bunların küspeleri. • Palamut ve pamuk tohumu kabukları • Mısır koçanı (yem katkılarda dolgu maddesi olarak kullanılabilir). • Sap ve samanlar • Atık yağlar ve bu yağlardan elde edilen ürünler

33. TUYEM I • Dr Jean Radisson I. Tuyem’de yılında AB ile Türk yem mevzuatını karşılaştırmıştı. • AB mevzuatında o zamanlar yem katkıları ve arzu edilmeyen hammaddeler ile ilgili 2 yönetmelik vardı (1990), • Dr. Radisson 1990 yılında yem yönetmeliğince bizdeki kısıtlamaların (minimum tahıl kullanımı, vs gibi), ve ülkemizde yasak olan, ama AB ve ABD’de kullanılan hammaddelerin kullanımı ile ülkenin bir yılda 200 milyon US$ kaybettiğini bildirmişti.

34. AB de 4 yem yönetmeliği bir başlık altında birleşiyor. • 11 Nisan 2008 tarihinde AB Komisyonu yem yönetmeliğini basitleştirmek ve uyum için 4 ayrı yönetmeliği bir tane de birleştirme çalışmalarına başladı.

35. AB Müktesebatı ile uyum sağlayacak (!) Veterinerlik, Gıda ve Yem Kanunu taslağı çalışmaları devam etmekte

36. Prof. Dr. Şakir Doğan TuncerVeteriner Hekimler Derneği Genel Başkanı “Bizler veteriner hekimler olarak Bakanımızdan ve Hükümetimizden bilimden ve adaletten yana tavır koymalarını bekliyoruz. Gerek Tarım Bakanlığı teşkilatlanma yasa taslağı gerekse Veteriner Hizmetleri, Gıda ve Yem Yasa taslaklarının tartışma ve yasalaşma aşamalarında bilimin yanında olmalarını istiyoruz. AB’ne girme sürecinde AB mevzuatı neyi gerektiriyorsa ona göre hareket edilmesi bilime saygıyı ve adaleti beraberinde getirecektir.” Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, cilt78 sayı 4 Yıl 2007.

37. VI. Projeksiyon • Ruminant yem üretimi Tarım Bakanlığı verilerine göre 4,516,646 tondan 5,447,210’ a çıkmış, (%20,6 lık bir artış ,) Biz bu çalışma,da şu parametreleri kullandık: • Besi Yemleri: 2,270,000 ton • Süt Yemleri: 2,550,000 ton • Düve Yemi: 110,000 ton • Kuru Dönem Yemi: 250,000 ton • Buzağı Yemleri: 200,000 ton • Kuzu Yemleri: 120,000 ton olmak üzere toplam 5,500,000 ton üzerinden bir çalışma yapılmıştır.

38. AMAÇ • 1 kg. yemi en ucuza mal etmek, et, süt ve yumurta maliyetlerinde makul rakamları yakalamak, • İnsan gıdası sonucu oluşan yan ürünleri rasyonel olarak değerlendirmek, • Çevre’ ye duyarlı olmak, çevre kirliliğine sebep olan hammaddeleri, sıfır risk alarak hayvanların beslenmesinde kullanmak,

39. Formulasyon • Bu çalışmada ticari bir formulasyon programı kullanıldı (lineer formülasyon). • Hayvanların besin madde gereksinimlerinde Yem yönetmeliğindeki gereksinimler baz alınmıştır. • Bu çalışmada Narenciye posası peletleri, kapçık ve Mısır koçanı kullanılmıştır • Kullanılan hammaddelerin besin madde içeriği FeedStuffs dergisinden, (Yem Sanayicileri Birliği tarafından da tercüme edilmiştir) alınmıştır. • Hammadde Fiyatlarında 2008 Mart ayı fiyatları alındı; Kapçıkta 290, Narenciye posasında 300 , Mısır Koçanında 140 YTL /ton alınmıştır. • 1 ABD $ 1,30 YTL olarak alınmıştır.

40. Farklı Hammadde Kazançları • Mısır koçanı 140 YTL/ton fiyatından % 10 kullanım düzeyinde tonda 11,45 YTL (% 3,2) katkı sağlaması söz konusu, % 5 kullanım düzeyinden ise 4,3 YTL/ton (% 1,2) katkı sağlanıyor.

41. Farklı Hammadde Kazançları • Pamuk tohumu küspesi kabuğu (kapçık) % 10 kullanım düzeyinden 2,2 YTL/ton (%0,6), % 5 kullanım düzeyinden ise 1,4 YTL /ton (%0,4) katkı sağlıyor.

42. Farklı Hammadde Kazançları • Narenciye posası ABD’den ithal edilebileceği fiyatlardan (450-470 YTL/ton) kullanılamamak ile beraber ülkemizde kurutulmuş pelet narenciye posası üretimi durumunda maliyetinin yaklaşık 300 YTL/ton olabileceği projeksiyonu ile yapılan çalışma sonrası % 10 kullanımda 3,6 YTL/ton (% 1.0), % 5 kullanımda 1,97 YTL/ton (% 0,5) katkı sağlaması söz konusu.

43. Farklı Hammadde Kazançları • Bahsi geçen hammaddelerin üçünün birlikte % 5 düzeyinde formülasyonda kullanılması durumunda ise 9 YTL/ton (%2,5) katkı sağlanması söz konusu. • Mevcut katkı durumunu 5 500 000 ton üzerinden değerlendirdiğimizde ise yılda yurt genelinde 50,000,000 YTL ( yaklaşık 38 milyon USD) katkı sağlanması söz konusu.

44. Sonuç • Türk Yem Mevzuatı acilen AB ile uyum sağlamalı, • Kullanılmayan ve çevreyi kirleten hammaddeler kullanılarak değerlendirilip ülke ekonomisine katkı sağlanmalıdır.

45. Sabrınıza Teşekkür Ederim