ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

1. T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ÇÖLLEŞME VE EROZYONLA MÜCADELE GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKMENİSTAN www.cem.gov.tr 2012

2. Ülke İsmi 1. Coğrafi Verileri 2. Nüfus Bilgileri 3. Ekonomik Göstergeler 4. Ormancılık Yapısı 5. Korunan Alanlar 6. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faaliyetlerinin Yer Aldığı Kurumlar 7. Uluslararası İlişkiler 8. Ülke Hakkındaki Tecrübelerimiz 9. Ormancılık, Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Falliyetleri GZFT Analizi

3. Ülke İsmi: Türkmenistan Devlet Başkanı, GurbanguluMalikguliyeviçBerdimuhamedov Başbakan, GurbanguluMalikguliyeviçBerdimuhamedov Dışişleri Bakanı, RaşidÖvezgeldiyeviçMeredov Resmi dili, Türkmence Konuşulan Diller, Türkmence, Rusça Para Birimi , 1 ABD Doları: 2,843 Manat (Sabit Kur) İnternet Alan Adı :tm Telefon Kodu : +993 Etnik Yapı,Türkmen: % 94, Özbek: % 2,  Rus: % 1.8, Kazak: % 1,   Diğer: % 1.2 Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar, ADB, CIS, EAPC, CCC, EBRD, ECE, ECO, EKTO (Uzakdoğu Ülkeleri Ekonomik İşbirliği Özel Organizasyonu), ESCAP, FAO, IMF (26.1.1992), IBRD, ICAO, ICRME, IDB, ILO, IMO, INTELSAT (kullanıcı), Interpol, IOC, ISO, ITU, NACC, OIC, OSCE, PFP, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNWTO, UPU, WHO, WMO, WIPO, WFTU, WCO

8. 1. Coğrafi Verileri 1.1. Konumu Türkmenistan Orta Asya’nın kuzey bölgesinde yerleşmektedir. Türkmenistan’ın kuzey ve merkezi kısmını Turan çukurelinin kumlu çöllüğü - Merkezi ve güneydoğu Karakum tutmaktadır. Ülkenin güney ve güneydoğusunda dağlar bulunmaktadır. Türkmenistan topraklarında eski ticari yolarının kesişmiş olması tarihten de bellidir ve bunların birisi de “Büyük İpek Yoludur” 1.2. Yüzölçümü Ülkenin toplam yüzölçümü 491.2 bin km² , kuzeyden güneye kadar olan uzunluk 650 km, batıdan doğuya kadar olan uzunluk ise 1110 km’dir. 1.3. Sınırları ve Komşuları Türkmenistan’ın kuzeydoğusunda Özbekistan, kuzeybatısında Kazakistan, güneyinde İran, güneydoğusunda Afganistan ve batısında Hazar denizi bulunmaktadır. 1.4. Arazi Yapısı ve Deniz Seviyesinden Yüksekliği Türkmenistan’ın en yüksek noktası Köytendağ dağındadır (3139 metre), en alçak noktası - Akçakaya çukurudur (-81 metre).

9. 1.5. İklimi Türkmenistan yazın yakıcı ve kuru sıcak, sonbaharda serin ve nemli, kışı ise az karlı olmak üzere karasal çöl iklimine sahiptir. Kış dönemi, ülkenin güneydoğu ve güneybatı bölgelerinde en az bir ay, ancak kuzey ve kuzeydoğu bölgelerinde yaklaşık dört ay devam etmektedir. Ocak ayının ortalama sıcaklığı ülkenin kuzeydoğusunda -6ºC iken, güneydoğu ve güneybatıda +3°С ile +5°С arası değişmektedir. En sıcak ay olan temmuz ayında ise +25° ile +32°C’nin üzerine çıkmaktadır. Türkmenistan, yağışların yetersiz olduğu bölgedir. Genel olarak yıllık düşen yağış miktarı 150 mm’yi geçmemektedir. Aral altı bölgelere ve Karaboğaz körfezi yaklaşık 100 mm, аncak dağlı bölgelere 350 mm yağış düşmektedir. Bu sebepten tarımın gelişimi yapay sulamalarla temellendirilmiştir.

10. 1.6. Arazi Kullanımı 1.7. Diğer İlgili Konular • Türkmenistan’ın coğrafi-idari yapısı Ahal, Balkan, Daşoğuz, Lebap ve Marı olmak üzere beş vilayete ayrılmaktadır. Her vilayet ise kendi içerisinde pek çok ilçelere ayrılmaktadır. Türkmenistan’da toplam 50 ilçe, 16 il, ilçelere bağlı 9 şehir, 77 kasaba, 565 muhtarlık ve 1937 köy bulunmaktadır. Aşkabat hariç Türkmenistan’ın tüm şehirleri, bulundukları vilayetin idari yapısına bağlıdırlar. • Başkent Aşkabat ülkenin orta kısmında, Kopet Dağlarının eteğinde yer almaktadır. Nüfusu yaklaşık 800 bin olan şehrin deniz seviyesinden yüksekliği 200 metredir. Şehrin kuzeyinden Karakum kanalı geçmektedir. Aşkabat aynı zamanda önemli sanat ve endüstri merkezidir. Şehirde geleneksel mimari eserler, üniversite, kültür merkezleri ve çok sayıda müze bulunmaktadır. • 6 Ekim 1948'de meydana gelen şiddetli depremde Aşkabat'ta 176 bin kişi hayatını kaybetmiştir. Nüfusunun yaklaşık %90'ını kaybeden şehir, neredeyse yerle bir olmuş ve yeniden inşa edilmiştir. • Ülkede vilayetlerin merkezi olan diğer büyük şehirler; Daşoğuz, Türkmenabat, Merv, Balkanabat ve Anav'dır.

11. 2. Nüfus Bilgileri -6,7 milyon (2006 Türkmenistan Milli İstatistik Enstitüsü) 5.0 milyon (2008 BM tahmini) • Türkmenistan'da nüfusun %46,3'ü köylerde yaşarken, %53,7'si şehirlerde ikamet etmektedir. Nüfusta kadınların oranı %50,3'dür. • Ülkede çalışan nüfus, toplam nüfusun %56'sını, çalışabilir yaşın altında olanlar ise %40'ını oluşturmaktadır. • Türkmenistan'da çok uluslu bir yapı vardır. Türkmen nüfusu toplam nüfustaki payı son yıllarda hızla artmıştır. Günümüzde, nüfusun % 94,7'si Türkmenlerden oluştururken, • %1,8'lik kısmı Ruslardır. Nüfusun kalanı Özbek, Kazak, Ermeni, Azeri, Tatar, Pers ve Uygur kişilerden oluşmaktadır. Son yıllarda nüfus artış hızı yavaşlamakla birlikte genel itibariyle nüfus artışı hızlı olan bir ülkedir. 2001 yılında yapılan nüfus sayımına göre ailedeki ortalama kişi sayısı 5,3'tür. Ailelerin %29'unda kişi sayısı 7 kişiyi aşmaktadır. • Türkmenistan halkının %89'u Müslüman'dır. Sünni ve Hanifi Müslümanlar nüfusun çoğunluğunu oluştururken, ülkede İran'dan gelen az sayıda Şii vatandaş da bulunmaktadır. Nüfusun yaklaşık %10'luk kesim, ise Ortodoks Hıristiyan'dır.

12. 3. Ekonomik Göstergeler 3.1. Ekonomiye Genel Bakış GSMH (Dolar olarak), 2010: 21,2 milyar , 2009: 20,2 milyardır. Türkmenistan doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülkedir Özellikle petrol ve doğalgaz en önemli yeraltı kaynaklarıdır henüz işletilmemiş geniş petrol sahaları bulunmaktadır. Sülfür, krom, kurşun, brom, kömür ve potasyum en önemli doğal kaynaklarıdır. Enerji üretimi açısından zengin olan Türkmenistan'da yıllık üretim 15 milyar kw civarında olup, %40'ını ihraç etmektedir. Doğalgaz rezerv ve üretiminde diğer Orta Asya Türk devletlerinden en önde gelenidir .Türkmenistan'da temel sanayi dalları petro-kimya, tekstil, gübre, pencere camı, gıda sanayidir.

13. 3.2. Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı Çalışabilir nüfus olan 1 600 000 kişinin %42 ''si tarımda, %10. 8‘ i sanayi dallarında diğerleri hizmet sektöründe kullanılmaktadır 1990 yılına göre işsizlik oranı %20-25‘ tir 3.3. Orman, Tarım ve Hayvancılık Ürünleri Tarımsal ürünlerin başında pamuk, meyve, sebze ve hububat gelmektedir . Nüfusunun yarıdan fazlasının köylü olması ve çalışanların %42. 77‘ sinin tarımda yer alması Türkmenistan'a bir tarım ülkesi görüntüsü vermesine rağmen, ülke topraklarının büyük bir kısmının tarıma elverişli olması nedeniyle tarım Amu Derya Nehri boyunca yapılmaktadır BDT pamuk üretiminin %17'si Türkmenistan'da gerçekleştirilmektedir . Hayvancılıkta kıraç ve step alanlarda koyunculuk önem kazanmış, büyükbaş hayvanlarda sığır yetiştiriciliği ön plana çıkmıştır. Domuz ve kümes hayvanları yetiştiriciliği de hayli fazladır . 3.4. İthalat ve İhracat Ürünleri Türkmenistan'ın 1995 yılı ihracatı 2 008 milyon dolar olup, ihraç ürünleri, doğalgaz, pamuk, petrol ürünleri, elektrik, tekstil, el yapımı halılardır İthalatı ise 1 472 milyon dolar olup, en çok Türkiye, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Azerbaycan, Özbekistan, İran ve Avrupa topluluğu ile yapmaktadır

14. 3.5. Diğer İlgili Konular Türkiye ile Türkmenistan arasındaki ilişkiler hakkında bilgi notu • 1997 yılında Ülkemizde (Antalya) düzenlenen XI. Dünya Ormancılık Kongresi esnasında iki ülke arasında mutabakat zaptı imzalanmıştır. • 3–5 Ocak 2002 tarihlerinde Türkmenistan’ın Aşkabat Kentinde yapımı tamamlanmış olan Serdar Pamuk Eğirme Fabrikası açılışına Orman Genel Müdürü H. Basri CANLI katılım sağlamıştır. • Türkmenistan’la ormancılık alanında işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla Türkmenistan’dan ormancılık konusunda sorumlu bir heyetin Ülkemize davet edilmesi ile ilgili olarak 2010 yılı Mayıs ayında Türkmenistan’a bir davet mektubu gönderilmiştir. • Bu bilgi notu 26 Mart 2012 tarihinde güncellenmiştir. • İkili ve Bölgesel İlişkiler Şube Müdürlüğü

15. 4. Ormancılık Yapısı

16. 4.1. Ormancılık Teşkilat Yapısı 4.2. Orman Varlığı ve Üretilen Orman Ürünleri (Odun ve Odun Dışı Ürünler) 4.3. Ormancılığın Ekonomideki Payı 4.4. Özel Sektörün Ormancılıktaki Rolü 4.5. Ormancılık Eğitim ve Ormancılık Araştırma Enstitüleri Türkmenistan'da bulunan 75 bin hektarlık yabani fıstık ağacı varlığının ekonomiye kazandırılmasının, ülke ekonomisine yılda 350 milyon dolar katkı sağlayacağı belirtiliyor. Doğalgaz ve petrol gibi yeraltı doğal zenginlikleriyle dünya enerji gündeminden düşmeyen Türkmenistan'ın 75 bin hektarlık alanda doğal fıstık ormanı bulunuyor. Ülkenin güneyinde bulunan Serhetabat ve Serahs ilçeleri sınırları içerisindeki Bathız bölgesinde bulunan fıstık ormanları günümüzde işletilemediği için ekonomiye pek katkı sağlamıyor. Yaklaşık 45 yıldır bölgedeki fıstık ormanlarında çalışmalarda bulunan AganazarEsendurdiyev, sadece Afganistan sınırındaki Serhetabat ilçesinde 58 bin hektar doğal fıstık ormanı bulunduğunu söyledi. Rüzgar ve hayvanların dağıttığı tohumlarla doğal olarak oluşan ormanda sulama yapılmadığını belirten Esendurdiyev, önceki yıllarda senede 150 ton fıstık toplandığını kaydetti. Fıstık ağaçlarının uzun ömürlü olduğunu ifade eden Esendurdiyev, bölgede 400-500 yıllık ağaçların bulunduğunu kaydetti. Türkmenistan'da tarım sektörüyle ilgili pek çok projeyi hayata geçiren Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA) Türkmenistan Koordinatörlüğü de, bu yerüstü doğal zenginliğin ekonomiye kazandırılması için harekete geçti.

17. TİKA Türkmenistan Koordinatörlüğü'nce, ülkede fıstığın ekonomik değerini artırmak amacıyla eğitim ve destek projesi hazırlandı. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Gaziantep Araştırma Enstitüsü ile ortak yürütülen proje kapsamında, Türkmenistan Orman Bakanlığı uzmanları Türkiye'de eğitim aldı. Eğitim çerçevesinde Türkmen uzmanlara, yabani fıstık ağaçlarının aşılanması, gübrelenmesi, sulaması, bahçe tesisi, fidan üretimi, seleksiyon, antepfıstığının depolanması ve işlenmesi gibi konularda eğitim verildi. Ayrıca, Türkiye'den gelen uzmanlar, Türkmen meslektaşlarına bu konularda yerinde uygulamalı olarak eğitim verdiler. • Projeyle ilgili AA muhabirine bilgi veren TİKA Türkmenistan Ofisi Koordinatörü Kemal Özcan, 75 bin hektarlık yabani fıstık ormanındaki kaliteli fıstık çeşitlerinin diğer ağaçlarla aşılanması durumunda 3 yıl gibi kısa bir sürede verim alınabileceğini belirtti. Özcan, aşılama çalışması gerçekleştirildiği takdirde bunun Türkmenistan ekonomisine yaklaşık 350 milyon dolarlık katkı sağlayacağını söyledi. • Aşılanan yetişkin ağaçlardan 3 yıl gibi kısa sürede gelir sağlandığını belirten uzmanlar, Türkmen fıstığının sulamasız doğal olarak yetişmesi dolayısıyla diğer fıstık çeşitlerine göre yüzde 70 oranında daha yağlı olduğunu ifade ettiler.

18. 4.5.1. Orman Fakülteleri 4.5.2. Ormancılık Araştırma Enstitüleri 5. Korunan Alanlar 6. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faaliyetlerinin Yer Aldığı Kurumlar 6.1. Ulusal Odak Noktaları 6.2. Ulusal Stratejik Belge ve Eylem Planları

19. 7. Uluslararası İlişkiler • Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından bağımsızlığına kavuşan Türkmenistan, ilk yıllarda dışa kapalı bir politika izlemiştir. Bu alandaki en önemli girişimi 2 Mart 1992'de Birleşmiş Milletlere katılmasıdır. Aralık 1995'te BM'in kuruluşunun 50. yıldönümü toplantısında Türkmenistan'ın Daimi Tarafsızlık Statüsü, 185 ülkenin oyuyla kabul edilmiştir. Bu statüyle, Türkmenistan, daimi tarafsızlığı iç ve dış politikasının temel prensibi olarak benimsemiştir. • Son yıllarda dış ilişkilerinde hızlı ivmeler yaşanan Türkmenistan, başta Rusya olmak üzere BDT ülkeleri, Çin, ABD ve Avrupa Birliği ile iş birliği içindedir. • Ülkenin sahip olduğu gaz potansiyeli, dış ilişkilerinde belirleyici rol oynamaktadır. Türkmenistan, Rusya ve Kazakistan Hazar Denizi kıyısı boyunca uzanacak gaz hattının inşası konusunda 20 Aralık 2007`de Moskova'da bir anlaşma imzalanmıştır. Hazar Kıyısı Doğalgaz Boru Hattı Projesi inşasının 2010 yılından önce tamamlanabileceği kaydedilmektedir. Bu yeni hatla Türkmen gazının, Hazar Denizi doğu sahili boyunca uzanması ve Rusya'nın ana hattına akması planlanmaktadır. • Türkmenistan ile çeşitli sektörlerde işbirliği yapan Çin, bu ülkede başta petrol gaz olmak üzere demiryolu, telekomünikasyon, kimya, tekstil ve inşaat sektörlerinde işbirliği yapmaktadır. 2007 yılında iki ülke arasında karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmiş ve Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Çin sınırından geçecek Türkmenistan-Çin doğal gaz boru hattı inşaatına başlanılmıştır. Toplam uzunluğu yaklaşık 7 bin kilometre olacak Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattının, 188 kilometresi Türkmenistan, 530 kilometresi Özbekistan, 1300 kilometresi Kazakistan ve 4 bin 500 kilometresi Çin üzerinden geçmesi planlanmaktadır. Türkmenistan, 2009 yılından itibaren Çin'e yılda 40 milyar metre küp doğal gaz satacağına ilişkin anlaşma imzalanmıştır. • 2007 yılında Şanghay İşbirliği Örgütü'ne çağrılan Türkmenistan, bu örgütte gözlemci statüsünde yer almaktadır. • Avrupa Birliği ile ilişkiler Türkmenistan'ın dış politikasında önemli bir yer tutmaktadır. 2007 yılında Brüksel'e resmi ziyaret gerçekleştiren Devlet Başkanı KurbanguliBerdimuhammedov, Avrupa Birliği'nin Türkmenistan'ın dış stratejisinde kilit öneme sahip olduğu belirterek özellikle enerji alanında görüşmeler yapmıştır. • Türkmenistan, Sovyetler Birliği döneminden kalan borçların Rusya tarafından ödenmediği gerekçesiyle 2005 yılında Bağımsız Devletler Topluluğu üyeliğinden ayrılmış, gözlemci statüsüyle toplantılara katılmaya devam etmiştir.

20. 7.1. Uluslararası Kurumlarla Olan İlişkiler ve Raporlar 7.2. Uluslararası Projeler 8. Ülke Hakkındaki Tecrübelerimiz • Türkiye, Türkmenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke olmuştur. 1992 yılında imzalanmış olan "Türkmenistan ile Türkiye Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşvik Edilmesi ve Korunması" sözleşmesi ile başlayan iki ülke arasındaki ilişkiler her yıl biraz daha gelişmiştir. • 2007'nin ilk 9 ayı itibariyle Türkiye ve Türkmenistan arasındaki ticaret hacmi 528 milyon dolara ulaşmıştır. Türkmenistan, Orta Asya'da en fazla Türk yatırımının gerçekleştiği ikinci ülkedir. • Ülkede 2007 yılında, yaklaşık 1 milyar 250 milyon dolar tutarında Türk sermayeli yatırım gerçekleştirilmiştir. Günümüzde, yaklaşık 300 Türk işletmesi Türkmenistan'da faaliyet göstermektedir. Yapılan istatistiklere göre Türkmenistan'daki yabancı şirketlerin üçtü birini Türk şirketleri oluşturmaktadır. Mart 2008 yılı verilerine göre ülkede 479 Türk şirketi inşaat, yakıt-enerji ve tekstil gibi alanlarda faaliyet gösterirken, Türkiye'de 48 Türkmen şirketi saptanmıştır. • Özellikle Türk tekstilcilerinin girişimcileri Türkmenistan ekonomisini olumlu etkilemektedir. Açılan işletmeler sayesinde, ülkenin kırsal kesimlerinde iş imkanları artmıştır. • Ülkede inşaat alanında, Türk müteahhitlerin başarılı çalışmaları mevcuttur. • Havaalanından cumhurbaşkanlığı sarayına kadar 350'den fazla proje gerçekleştiren Türk inşaatçıları, özellikle başkentin yeniden inşa edilmesinde aktif rol üstlenmişlerdir. • Hazar kıyısında bulunan Avaza'nın devlet tarafından turizm bölgesi ilan edilmesi iki ülke arasındaki iş ilişkilerinin inşaat ve turizm alanında daha da gelişmesine imkan sağlamaktadır. • Türkiye'nin Türkmenistan'a ihraç ettiği ürünler elektrikli eşyalar, demir-çelik ürünleri, mobilya olurken, ülkeden ithal ettiği ürünlerin başında pamuk, mineral yağlar, plastik ürünler yer almaktadır.

21. İki ülke arasındaki ilişkilerde gaz önemli rol oynamaktadır.1998 yılında Türkiye ve Türkmenistan arasında imzalanan anlaşma ile Trans-Hazar Doğalgaz Boru Hattı Projesi onaylanmıştır. Bu proje ile bölgede enerji güvenliği ve Avrupa'ya gaz akımı amaçlanmıştır. Fakat daha sonra Hazar'ın statü sorunu ve Türkmenistan-Kazakistan-Rusya Doğalgaz Boru Hattı'nın 2007'de yürürlüğe girmesiyle Trans-Hazar hattı proje aşamasında kalmıştır. • Bölgedeki diğer önemli proje ise Nabucco'dur. 2002 yılında BOTAŞ'ın çalışmalarına başladığı projede, hattın Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya güzergahında inşa edilmesi planlanmaktadır. Mevcut şartlarda, Azerbaycan Şalı Deniz, Türkmenistan ve diğer Trans-Hazar kaynaklarıyla İran gazının taşınması öngörülmektedir. • Eğitim alanında işbirliği de oldukça gelişmiştir. Türkiye'de yaklaşık 650 Türkmen öğrenci Büyük Öğrenci Projesi kapsamında burslu, 1000 kadar öğrenci de kendi imkanları ile okumaktadır. Türkmenistan'da çok sayıda Türk okulu vardır. Uluslararası Türkmen-Türk Üniversitesi ise 1994 yılından beri eğitim vermektedir. • Türkmenistan'ın Türkiye'de Ankara Büyükelçiliği ve İstanbul Başkonsolosluğu, İzmir Fahri Konsolosluğu bulunurken, Türkiye Aşkabat Büyükelçiliği ile temsil edilmektedir.

22. 9. Ormancılık, Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faalliyetleri (GZFT Analizi olarak) Not. 2010 FAO raporu ektedir.