College 6: Fonologische Lengte

1. College 6: Fonologische Lengte σ σ σ σ C V C C V C C V V C C Vi Vj C μ μ μ μ μ μ μ Σ Σ Σ Σ

2. Overzicht • Definities Features [long]; [tense]; [ATR] • Structurele representatie van lengte • CV-tier als scharnier tussen segmentele en suprasegmentele fonologie • Mora op autonome tier • Argumenten voor en tegen • Discussie

3. ‘Lang’ vs. ‘Kort’ • verschillende features zijn voorgesteld om het verschil tussen “lange” vocalen, zoals /a,i,y,e,o,u/, en “korte” vocalen, zoals /,,,,,/, aan te geven: • long vs. short • tense vs. lax • Advanced Tongue Root (ATR) vs. Radical

4. ‘Lang’ vs. ‘Kort’ • Criterium 5 Clements: • A phonological feature system must make use of non-abstract features, that is, features that have a core of invariant cross-linguistic acoustic and articulatory properties

5. 1. Het feature [long] Gedefinieerd als verschil in relatieve duur // is korter in duur dan /a/ // is korter in duur dan /e/ // is korter in duur dan /o/

6. Het feature [long] • Ned: vocaalverlenging in open ’s productief tot 12e/13e eeuw (vroeg MNed) dak [dk] daken [dkn] gebed [bt]gebeden [] hol [hl] holen [] alleen ‘lange’ vocalen /a,e,o/in open ’s

7. Het feature [long] • Vocaalverlenging in open ’s productief tot 12e/13e eeuw (vroeg MNed) dak [dk] daken [dkn] gebed [bt]gebeden [] * hol [hl] holen [] *) Er bestaat onder fonologen geen consensus over /,e/ of /,e/ als fonologisch minimaal paar in het Nederlands. Het eerste contrast manifesteert zich in woordparen als gebed-gebeden, gebrek-gebreken; het tweede contrast in woordparen als lid-leden, schip-schepen.

8. Het feature [long] • Open syllabes in het Nederlands: a.la [la] *là [l] nee [ne] *nè [n] zo [zo] *zò [z] b.zie [zi] *zi [z] nu [ny] *nù [n] toe [tu] *tòe [t] /i,y,u/ gedragen zich als lange vocalen /a,e,o/

9. Diminutiefsuffix: -tje & -etje: a.lam [lm] lammetjester [str] sterretjezon [zn] zonnetje b.haan [han] haantje keel [kel] keeltjeboon [bon] boontje c.tien [tin] tientje kuur [kyr] kuurtjezoen [zun] zoentje

10. Het feature [long] /i,y,u/ zelfde distributiekenmerken als /a,e,o/ (tegenhangers: /,,,,,/) Echter: geen verschil in duur tussen /i,y,u/ en vocalen als/,,,,,/ /i,y,u/ zijn fonetisch kort maar vormen wel natuurlijke klasse met lange /a,e,o/

11. Het feature [long] Feature [long] geeft verschil tussen // en /a/ correct weer als een verschil in duur, maar het verschil tussen // en /i/ niet Duur /i/ is afhankelijk van context (Streekstra & de Graaf 1979) stier /i:/ langer dan stierf/i/ even lang als // in sterf

12. Het feature [long] Het is moeilijk om alle vocalen uit de klasse /a,i,y,e,o,u/ te onderscheiden van de vocalen uit de klasse /,,,,,/ met behulp van het feature [long] Omdat het feature niet fonetisch gedefinieerd kan worden als verschil in duur tussen alle paren, voldoet het feature niet aan het criterium van Clements

13. 2. Het feature [tense] [tense] = [gespannen] [lax] = [ongespannen] verschil wordt aan verschillende articulatieorganen toegeschreven • Bell (1867): 'differences in the behaviour of the pharynx‘ (Wood (1975, 1982): dit levert slechts kleine bijdrage aan spectraal contrast) • Sweet (1906): ‘differences in the shape of the tongue‘ • Heffner (1950): ‘differences in laryngeal positions and air pressures' (cf. Jakobson and Halle 1964, Baltaxe 1978)

14. Het feature [tense] Halle and Clements (1983) (meest gebruikte definitie): "Tense vowels are produced with a tongue body or tongue root con­figuration involving a greater degree of constriction than that found in their lax counterparts; this greater degree of constriction is frequently accompanied by greater length" Geen enkele definitie van [tense] is fonetisch gezien erg precies: vb Chomsky and Halle (1968, p.324): (…) in nontense sounds the entire gesture is executed in a somewhat superficial manner”

15. Het feature [tense] Wood (1975, 1982) testte de fysiologische basis van het tense-lax verschil met behulp van X-ray: • (…) there are differences both in the degree of tongue constriction and in the volume of the lower pharynx • (…) differences in length, lip-rounding, depression of the tongue blade and advancement of the tongue root • Unfortunately, however, not all these differences are significant in each tense-lax pair • Moreover, there are no physiological features that are common to all tense-lax pairs

16. Het feature [tense] Wood: 'the greater degree of constriction' is not equally prominent in all of the tense-lax pairs: important role for contrasts between spread-lip vowels, e.g. between [i] and [] not an immediately obvious contrast with respect to rounded vowels Met ander woorden: de mate van constrictie speelt niet zo’n grote contrastieve rol in paren als [, ] of [o, ]

17. Het feature [tense] • Wood ontdekte ook verschillen in lipronding: Half the spectral contrast between tense [u] and [o] and their lax counterparts [] and [] can be accounted for by the difference in lip-rounding: the tense vowels are more rounded • Lipronding wordt door de fonoloog echter gebruikt om het contrast aan te geven tussen, bijvoorbeeld, [u] en [] of tussen [] and []

18. Het feature [tense] • Lass (1984, p.91-92): "(...) tenseness doesn't seem to have the empirical correlates assigned to it in the literature; it is rare indeed to find even a highly trained phonetician who claims to be able to recognize it as an independent segmental property. (...) As far as I can tell there are no qualities attributable to [+tense] that can't be reduced to the traditional dimensions of height, backness and duration. The feature [tense] can probably be discarded."

19. Het feature [tense] Het is moeilijk om alle vocalen uit de klasse /a,i,y,e,o,u/ te onderscheiden van de vocalen uit de klasse /,,,,,/ met behulp van het feature [tense] Omdat er geen onafhankelijk fysiologisch correlaat van het feature kan worden gevonden voor alle paren, voldoet het feature niet aan het criterium van Clements

20. 3. Het feature [ATR] In de studie van Afrikaanse talen bleek de /a/ vaak een natuurlijke klasse te vormen met ‘korte’ vocalen Vocalen inventaris Kpokolo (Kaye et al, 1985): natuurlijke klasse 1 nat. klasse 2 high       mid       low 

21. Het feature [ATR] ATR (Advanced Tongue Root) (Halle & Clements, 1983): “As its name implies, this feature is implemented by drawing the root of the tongue forward, enlarging the pharyngeal cavity and often raising the tongue body as well; [-ATR] sounds do not involve this gesture." In unary feature systems, the contrasting group of segments is not indicated as [-ATR], but as [radical] (cf. [lax] = [-tense])

22. Het feature [ATR] Kpokolo (Kaye et al, 1985): [-ATR] [+ATR] high       mid       low 

23. Veel Features • De fonoloog heeft nu 3 features om het verschil tussen bijvoorbeeld // en // of tussen // en // aan te geven • Halle and Clements (1983): “(…) the rich stock of features is not felt as problematic, because [tense] and [ATR] are never distinctive in the phonological processes of one and the same language” • m.a.w. [tense] en [ATR] zijn varianten van hetzelfde feature: het manifesteert zich als [ATR] in de ene taal en als [tense] in de andere

24. Het feature [ATR] Wood (1975, 1982): “(…) tongue root advancement is an obvious contrast for pairs such as [,i], but it is less obvious in a pair such as [,o] and inapplicable as a physiological contrast in a pair such as [,a]. So height plays an important role here.” Advancing the tongue root has the secondary effect of raising the tongue body

25. Het feature [ATR] Het is moeilijk om alle vocalen uit de klasse /a,i,y,e,o,u/ te onderscheiden van de vocalen uit de klasse /,,,,,/ met behulp van het feature [ATR] Het feature voldoet niet aan het criterium van Clements, omdat niet hetzelfde fysiologische contrast aanwezig is in alle paren

26. Ladefoged (1975, p.204): "the terms tense and lax are sometimes used to describe wide and narrow vowels. As far as the high vowels are concerned, this usage fits in quite well (...), but it is less appropriate for describing the difference between other tense-lax pairs of English vowels. It is best to regard vowel width as a phonetic quality, which is definable in physiological terms. The terms tense-lax may then be retained to specify phonologically determined sets of vowels. In this way the set of English vowels that occur in open syllables may be called tense vowels, and the set of English vowels that can occur before [N] may be called the lax vowels."

27. Conclusie Het verschil tussen “lange” vocalen, zoals /a,i,y,e,o,u/, en “korte” vocalen, zoals /,,,,,/ is geen fonetisch verschil Fonologische gedrag is hoofdreden voor de introductie van een feature Alternatief: structurele representatie van het verschil in “lengte”

28. Feature Geometry syllable structure intermediate level between segmental and syllable structure CV-tier dominates all segmental features root tier

29. CV-tier & Root tier CV-tier V root tier

30. CV-tier & Root tier CV-tier V V V root tier

31. CV-tier & Root tier CV-tier C root tier

32. CV-tier & Root tier CV-tier C C C root tier Geminaat /tt/

33. CV-tier & Root tier CV-tier C C root tier Geprenasaliseerde stop /mb/ Affricaat /ts/

34. Feature Geometry CV-tier root tier

35. Feature Geometry 2D CV-tier root tier lar. tier supralar. tier voice c.glot. sp.glot. place manner velar strid. contin. labial nasal alveolar

36. Feature Geometry 3D CV-tier root tier lar. tier supralar. tier voice manner place nasal contin. velar alveolar labial

37. CV-tier als scharnier De dubbele linkingen tussen CV-tier en root tier maakt een feature als [tense] overbodig: • // één root knoop verbonden met één knoop op de CV-tier: V • // één root knoop verbonden met twee knopen op de CV-tier: VV • // en // hebben verder dezelfde atomaire features

38. Structurele representatie lengte lef leef CV-tier V V V root tier /,,,,,//a,i,y,e,o,u/

39. Test: Compensatory Lengthening CL: Ter compensatie van deletie van het tweede deel van de diftong wordt het eerste gedeelte verlengd Standard Dutch: Western Dutch: Cruijff [kryf] [kr:f] kuis [kys] [k:s] lijf [lif] [l:f] koud [kut] [k:t]

40. Structurele representatie lengte lijf [lif] CV-tier C V V C root tier l   f

41. Structurele representatie lengte lijf CV-tier C V V C root tier l   f

42. Structurele representatie lengte lijf CV-tier C V V C root tier l   f (Dit is de representatie vanlef [lf])

43. Structurele representatie lengte lijf CV-tier C V V C root tier l   f

44. Structurele representatie lengte lijf [l:f] CV-tier C V V C root tier l   f

45. Probleem lijf [l:f] CV-tier C V V C root tier l   f [l:f] heeft precies dezelfde representatie als leef [le:f]

46. Probleem leef [le:f] CV-tier C V V C root tier l e f [l:f] heeft precies dezelfde representatie als leef [le:f]

47. Probleem Er is geen mogelijkheid om het verschil tussen /:/ en /e/ structureel aan te geven serre, scene (leenwoorden in het Nederlands) Dit is met name een probleem voor talen waarin //; /:/ en /e/ contrasteren

48. Zweedse vocalen in beklemtoonde ’s (Bannert, 1980) ‘lange’ vocalen ‘korte’ vocalen be [be] sätt [stt] beta [beta] vett [vtt] bä [b:] bäva[b:va]

49. Combinatie repr. + feature? // // /:/ CV-tier Root tier [+long] feature [long] kan fonetisch gezien adequaat gedefinieerd worden als een verschil in duur

50. Combinatie repr. + feature? // // /:/ CV-tier Root tier [+long] maar nu kan CL niet meer verklarend beschreven worden als “weight-preserving process”