ДҮТ-ийн үйл ажиллагаа Диспетчерийн зохицуулалт, Шуурхай ажиллагааны тухай

1. ДҮТ-ийн үйл ажиллагааДиспетчерийн зохицуулалт, Шуурхай ажиллагааны тухай Улаанбаатар хотын шуурхай удирдлага, зохицуулалтын төвийн диспетчерийн сургалт ДҮТ ХХК-ийн сургагч-диспетчер инженер О.Наранбаатар 2014 он

2. Диспетчерийн үндэсний төв 1964 онд Аж үйлдвэрийн яамны дэргэдДиспетчерийн тасаг байгуулагдсанаас хойш 2001 оны 7 сар хүртэл тэр үеийн Төвийн эрчим хүчний систем, Эрчим хүчний удирдах газар зэрэг байгууллагын Төв диспетчерийн алба нэртэй үйл ажиллагаа явуулж байгаад Эрчим хүчний тухай Монгол Улсын шинэ хууль батлагдсанаар 2001 оны 8-р сараас “Диспетчерийн үндэсний төв “ХХК болж өөрчлөн байгуулагдсан юм.

3. Диспетчерийн үндэсний төв Эрчим хүчний тухай хуулинд: • Диспетчерийнүндэснийтөвньэрчимхүчнийдиспетчерийнзохицуулалтхийхтусгайзөвшөөрөлэзэмшигчбайна. • Нэгдсэн сүлжээний арилжааны үйл ажиллагааг удирдан явуулна. • ДҮТ ХХК нь төрийн өмчит компани бөгөөд • Эрчим хүчний яам 51 хувь, • Төрийн өмчийн хороо 49 хувийг тус тус эзэмшдэг.

4. Диспетчерийн үндэсний төв Эрхэм зорилго: “ОНОВЧТОЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ, ЧАНАРТАЙ ЭРЧИМ ХҮЧИЙГ ҮНДЭСНИЙ ХЭМЖЭЭНД”

5. Диспетчерийн үндэсний төв Үндсэн үүрэг: Үндэсний хэмжээнд цахилгаан дулаан үйлдвэрлэх, дамжуулах, түгээх үйл ажиллагааг шууд болон шууд бус удирдлагаар ханган хоногийн 24 цагийн турш шуурхай зохицуулж, үйлдвэрлэлт болон хэрэглээг тэнцвэржүүлж нэгдсэн системийн тогтвортой ажиллагааг хангаж ажиллана.

6. Үндсэн үйл ажиллагаа • нэгдсэн сүлжээний горимын тооцоо, төлөвлөлт • Диспетчерийн шуурхай зохицуулалт • импорт, экспортын эрчим хүчний зохицуулалт • Хяналт мэдээллийн систем • нэгдсэн сүлжээний РЕЛЕ ХАМГААЛАЛТ, АВТОМАТИК • спот ЗАХ зээл • Өрсөлдөөний зах зээл

7. нэгдсэн сүлжээний горим төлөвлөлт • Нэгдсэн сүлжээний “Зуны бага ачааллын горим”, “Өвлийн их ачааллын горим”-ыг төлөвлөж байгууллагын техникийн зөвлөлийн хурал, эрчим хүчний салбарын ерөнхий инженерүүдийн зөвлөгөөнөөр хэлэлцүүлэн батлуулж, мөрдөлтөнд хяналт тавьж, горимын зохицуулалтыг хийх, • Онцгой үеийн горимыг тухай бүр төлөвлөж холбогдох тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдэд хүргүүлэн мөрдүүлж хяналт тавих: • Саршинийнбаярынүеийнгорим • Улсын баяр наадмын үеийн горим • Шинэ жилийн баярын горим • ГОК болон “ДЦС-4” ХК-ийн "0" зогсолтын горим • Бусад ДЦС-уудын графикт “0” зогсолтын үеийн горим

8. Диспетчерийн шуурхай зохицуулалт Диспетчерийн удирдлага ба мэдлийн тоноглолын үйл ажиллагаа, нэгдсэн сүлжээнд тавигдсан реле хамгаалалт, автоматикийн байнгын бэлэн байдалд хяналт тавьж, гарч болох аваарь, саатал, тасралтаас урьдчилан сэргийлэхэд шаардлагатай арга хэмжээ авах, Зэрэгцээ ажиллаж байгаа ОХУ-ын эрчим хүчний системийн горим ажиллагаатай уялдуулан импорт, экспортын эрчим хүчний урсгалыг зохицуулах, Нэгдсэн сүлжээний арилжааны үйл ажиллагааг удирдан явуулах Цахилгаан, дулааны үйлдвэрлэл, хэрэглээний тэнцвэржилтийг хангах

9. Диспетчерийн шуурхай зохицуулалт Байгалийн гамшиг, гэнэтийн болон давагдашгүй хүчин зүйлийн шинжтэй нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд цахилгаан, дулааны хангамжийг таслах, хязгаарлах, сэргээх төлөвлөгөөг боловсруулан хэрэгжүүлэх, Шаардлагатай мэдээллийг бусад тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдээс авч, нэгтгэн боловсруулж, удирдах дээд байгууллагуудад хүргэх, цахилгаан, дулаан хангамжийн ойрын болон хэтийн төлвийг боловсруулах, Төвийн бүсийн нэгдсэн сүлжээ, Баруун бүсийн эрчим хүчний систем болон Дорнод бүсийн эрчим хүчний системд диспетчерийн зохицуулалтын талаар мэргэжил арга зүйн туслалцаа үзүүлэх,

10. ЦАХИЛГААНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ • 2002 оноос “НЭГ ХУДАЛДАН АВАГЧ” • 2005 оноос Цахилгааны спот зах зээл, • 2007 оноос Өрсөлдөөнт зах зээл Өнөөдрийн байдлаар ТБНС-д цахилгааны “Нэг худалдан авагч” бүхий үндсэн зах зээл болон спот, аукционы зах зээлээр дамжин арилжаа хийгдэж байна. ДҮТ Спот зах зээл Нэг худалдан авагч буюу “ЦДҮС” ТӨХК Хангагч, түгээгчид Үйлдвэрлэгчид Хэрэглэгч

11. Диспетчерийн удирдлагын төв Хяналт, мэдээллийн СКАДА систем нь Төвийн бүсийн нэгдсэн сүлжээний гол зангилаа 15 дэд станцыг хамарч, тэдгээрийн хооронд шилэн кабелийн болон өндөр үезлэлийн холбоог ашиглан, анхдагч тоноглолуудаас нийт 5000 гаруй мэдээллийг хүлээн авч байгаа бөгөөд Sinaut Spectrum програмаар боловсруулж, Barco өргөн дэлгэцийн системийн тусламжтайгаар диспетчерийн шуурхай зохицуулалт хийхэд ашиглагдаж байна.

12. Монгол Улсын эрчим хүчний хангамж

13. Монгол Улсын эрчим хүчний хангамж Монгол Улсын нийт 331 сумаас 326 сумыг төвлөрсөн цахилгаан хангамжийн системд холбогдоод байна. Завхан аймгийн Ургамал, Дөрвөлжин сум Говь-Алтай аймгийн Цээл сум Баянхонгор аймгийн Шинэжист, Баянцагаан, Баян-Өндөр сум

14. Монгол Улсын эрчим хүчний системүүд Нийт Р=1140,7 МВт ТБЭХС Рmax=910 МВт ДБЭХС Pmax=25,8 МВт, ББЭХС Pmax=38.9 МВт, АУЭХС Pmax=16.0 МВт, ӨБЭХС Pmax=150 МВт,

15. суурилагдсан хүчин чадал Цахилгаан, МВт Дулаан, Гкал

16. Хоногийн ачаалал Дулаан Цахилгаан Гкал.ц өвөл зун

17. Жилийн оргил ачаалал Цахилгаан Дулаан Жилийн оргил ачаалал 1,12 саруудад болдог ба энэ нь өвлийн улиралд дулаалцуулга, гэрэлтүүлэг болон халаалтын төхөөрөмжийг хэрэглэж ахуйн хэрэглээ ихэсдэгтэй холбоотой байдаг.

18. Эрчим хүчний хэрэглээ Дулаан Цахилгаан

19. Их бага ачааллынзөрүү 2013.12.16 Өвлийн саруудын их болон бага ачаалал хамгийн их зөрүү 325 МВт.

20. Их бага ачааллынзөрүү 5 дугаар сарын 8 Зуны улирлын хоногийн ачааллын хамгийн их зөрүү 238 МВт.

21. ТБНС-нд тулгарч буй хүндрэл Өөр улсаас тодорхой хэмжээнд хараат Захиалгат импортын эрчим хүч хэтэрсэн тохиолдолд хязгаарлалт хийгдэх магадлалтай. ОХУ болон БНХАУ-аас ЦЭХ импортлож байна.

22. ТБНС-нд тулгарч буй хүндрэл Ачааллын график ахуйн шинж чанартай тул хоногийн ачааллын зөрүү 250-350 МВт. Энэ зөрүүг ДЦС-4 болон импортоор зохицуулдаг. ДЦС-4 нь суурь горимд ажиллах технологийн онцлогтой, гэвч ачаалал тохируулах үүрэгтэйгээр оролцдог нь станцын хэвийн үйл ажиллагаа, тоноглолын насжилтан сөрөг нөлөөтэй.

23. Шуурхай ажиллагааны талаар

24. Шуурхай ажиллагаа Нэгдсэн сүлжээний дүрэм • ЭХГ-аас 2009 оны 7 дугаарсарын03-ны өдрийн 1/931 тоот • ЭБЭХүчний сайдын 2010 оны 127 дугаар тушаал • Хууль Зүй Дотоод Хэргийн Яамны 2010 оны бүртгэлийн дугаар 3209 тоот • 2003 онд гарсан “Нэгдсэн Сүлжээний Дүрэм” хүчингүй болсон.

25. Шуурхай ажиллагаа Нэгдсэн сүлжээний дүрэм МУ-н ЭХ-ний Нэгдсэн Системүүдийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн технологийн үйл ажиллагааг нэгдмэл горим,нэгдсэн шуурхай удирдлагаар хангаж зохицуулах зорилготой Энэ дүрэм нь ЭХ-ний тухай хууль,зах зээлийн харилцааны болон ТЗЭ хоорондын аж ахуйн харилцааны дүрэм,бусад хууль тогтоомж, журам заавар, эрхийн актуудтай хамт хэрэгжинэ.

26. Шуурхай ажиллагаа Нэгдсэн сүлжээний дүрэм • ДҮТ нь бусад ТЗЭ нартай зөвшилцсний үндсэн дээр энэ дүрмийг боловсруулж төрийн захиргааны төв байгууллагаар батлуулж хэрэгжүүлнэ. • Энэ дүрмийг бүх тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид өмчийн хэлбэрээс үл хамааран заавал дагаж мөрдөх үүрэгтэй.

27. Шуурхай ажиллагаа Шуурхай ажиллагаа гэж юу вэ? Цахилгаан, дулааныүйлдвэрлэл, дамжуулалт, түгээлтийнүйлажиллагаагстандартыншаардлага, техникийннайдвартайажиллагаа, хамгийнбагаөртгийншаардлагаднийцүүлэнхоногийн 24 цагийнтуршшуурхайзохицуулждиспетчерийннэгдсэнудирдлагаархангажажиллахыгхэлнэ.

28. Шуурхай ажиллагаа • Шуурхайажиллагааныудирдлага • Нэгдсэнсүлжээнийбүрэлдэхүүндоржбайгаа ТЗЭ-ийншуурхайажиллагааныхүмүүснь ДҮТ-ийндиспетчерийншийдвэрийгүгдуугүйшуурхайбиелүүлжтухайбүрдхариумэдэгдэхүүрэгтэй. НэгдсэнсүлжээгбүрдүүлэгчнэгжүүдийншуурхайажиллагааныдээдудирдлаганьДиспетчерийнүндэснийтөвмөнбөгөөднэгдсэнсүлжээгбүрдүүлэгчнэгжүүдийнөдөртутмыншуурхайажиллагааг ДҮТ-ийнээлжийндиспетчерудирданявуулна.

29. Шуурхай ажиллагаа • Эрх, үүрэг ТЗЭ нартөгөгдсөнгоримыгтогтоогдсонхэмжээндбарихадхяналттавьжтэдгээрийншуурхайажиллагааныажилтнуудыгхоногийн 24 цагийнтуршдиспетчерийншуурхайудирдлагаархангажажиллана. Импортооравахэрчимхүчнийчадалбахэмжээгтөлөвлөсөнхэмжээндньавчажиллана. Өгөгдсөнгоримыгхамгийноновчтой, эдийнзасгийнхэмнэлттэйгээрхэрэгжүүлнэ. ДҮТ-ийндиспетчерийнудирдлага, мэдлийнтоноглолдсэлгэнзалгалтхийхүедшуурхайажиллагааныхолбогдоххүмүүстзохихзөвшөөрлийгөгнө.

30. Шуурхай ажиллагаа • Эрх, үүрэг • Хүнийамьнасандаюулучрахнөхцөлбүрдсэн,үндсэнтоноглолдноцтойэвдрэлгэмтэлгарах, горимажиллагаагсанаатайгаарзөрчсөн, зэрэгцээажиллажбуйсистемүүдийнхэвийнажиллагааалдагдахзэрэгаюултайтохиолдлуудаднэгдсэнсүлжээнийхолбогдоххэсгийг ДҮТ-ийндиспетчерньбусадхуулийнэтгээдүүдтэйзөвшилцөхгүйгээрнэгдсэнсүлжээнээсшуудтусгаарлахэрхтэй. ДҮТ-ийндиспетчерньНСДболоншуурхайажиллагаанысахилгыгзөрчсөнтохиолдолднэгдсэнсүлжээнийбүрэлдэхүүнхэсгүүдийналь ч хэсэгтажиллажбайгаашуурхайажиллагааныажилтнуудыгтухайнээлжийнүедньшуурхайажиллагаанаасгаргахэрхтэй.

31. Шуурхай ажиллагаа • Эрх, үүрэг ДҮТ-ийндиспетчернь ТЗЭ-ийнгоримыгтухайнүеийнажиллагаанаасхамаарууланөөрчлөхэрхтэйбөгөөдөөрчилсөншалтгааныгшуурхайажиллагааныхүмүүстньмэдэгдэнэ. ТЗЭ-ийншуурхайажиллагааныхүмүүснь ДҮТ-ийндиспетчерээсөгсөнгоримыгхатуумөрдөхүүрэгтэй.

32. Шуурхай ажиллагаа • Тоноглолынхамаарал: Нэгдсэнсүлжээнийбүрэлдэхүүндоржбайгаа ТЗЭ-ийнтоноглолыншуурхайажиллагааныхамаарал: а. нэгдсэнсүлжээгбүрдүүлэгч ТЗЭ-ийншуурхайажиллагааныхүмүүсийнхүрээнд б. нэгдсэнсүлжээгбүрдүүлэгч ТЗЭ нарынхамтын в. ДҮТ-ийндиспетчер, бусад ТЗЭ-ийншуурхайажиллагааныхүмүүсийнхамтын г.зөвхөн ДҮТ-ийндиспетчерийншуурхайудирдлага, мэдэлд

33. Шуурхай ажиллагаа • Тоноглолд үйлдэл хийх: • Шуурхайажиллагааныудирдлагын эрхмэдлийнхүрээндбагтахасуудлаарөөрийнхаръяалахшуурхайажиллагааныхүмүүстшийдвэрөгөхшаардлагагарвалзөвхөнтухайн шуурхай ажиллагааны удирдлагаас зөвшөөрөлавчгүйцэтгэнэ. Нэгдсэнсүлжээнийбусад ТЗЭ-ийншуурхайажиллагааныхүмүүсньөөрийнудирдлагынтоноглолдхийгдэхүйлдлийгбиедаажгүйцэтгэнэ.

34. Шуурхай ажиллагаа • Шуурхайажиллагаанышийдвэр • Шуурхайажиллагааныдээд удирдлагын өгсөншийдвэрийнүнэнзөвдэргэлзэжбайвалэнэтухайэргэжтовчтодорхойтайлбарлаадшуурхайажиллагааныжурналдбичижтэмдэглэнэ. Шийдвэр өгөгч нь өөрийншийдвэрээүнэнзөвболохыгбаталбалшийдвэрийгбиелүүлэхбөгөөд, энэтохиолдолдбүххариуцлагыгшийдвэр өгсөн хүн хүлээнэ. • Шийдвэрийгүндэслэлгүйгээрудаашруулсаншуурхайажиллагааныхүн болонүүнднөлөөлсөнудирдахажилтанхариуцлагахүлээнэ.

35. Шуурхай ажиллагаа • Шуурхайхолбоогоор харьцах Шуурхайажиллагааныхүмүүсньэхлээдөөрийнбайгууллагыннэрийгдарааньөөрийналбантушаал, нэрийгзаавалхэлжярьж буй хүнийнэрийгмэдсэнийдарааалбанёсныяриагааэхэлнэ. Шуурхайажиллагааны удирдлагаас авсаншийдвэрийгдавтанхэлжзөвойлгоснообатласныдараагүйцэтгэнэ. Авсаншийдвэрээхугацаандньзаавалбиелүүлэхбөгөөдбиелэлтийнталааршийдвэрөгсөнхүндэээргэжмэдэгдсэнийдарааөгсөнугшийдвэрийгбиелүүлсэндтооцно.

36. Шуурхай ажиллагаа • Шуурхайхолбоогоор харьцах • Шуудхолбооажилгүйболсонтохиолдолдбусад ТЗЭ-ийнхолбоогоордамжууланшийдвэрөгнө. Шийдвэрийгдамжуулжбайгаа, шийдвэрийгхүлээнавчбайгаашуурхайажиллагааныхүмүүсньхарилцаналбантушаал, нэрээасуужмэдсэнийдараашийдвэрийгдамжуулжтустусыншуурхайажиллагааныжурналдтэмдэглэлхийнэ. Шуурхайажиллагааны удирдлагаас шийдвэр болон хүлээнавсанцаг, минутыгшуурхайажиллагааныжурналдтэрдорньтэмдэглэнавч, гүйцэтгэлийнталаарнэгэнадилтэмдэглэлхийнэ.

37. Шуурхай ажиллагаа • Шуурхайхолбоогоор харьцах • Шуурхайажиллагааныяриагалбанёсныхэлээрзохиххарьцаанызааврындагууявуулжбайхүүргийгярилцагчталуудхарилцанхүлээнэ. Шуурхайажиллагааныхолбооажилгүйболсондаруйдугхолбооныхэрэгслийгяаралтайажилдоруулахбүхаргахэмжээгавахыгхолбогдоххүмүүсээсшаардах, гүйцэтгүүлэхэрхтэй.

38. Шуурхай ажиллагаа • Рапорт мэдээлэл өгөх Үүнд схем, холболтынбайдал, горимынбарилт, тасархайхэрэглэгч, захиалгатболонзасварынажлынталаардүгнэлтхийжболзошгүйаваарийнүедавахаргахэмжээгтөлөвлөсөнбайна. Ээлжхүлээнавмагцөөрийн үйлажиллагаатайгаасайтартанилцаждүншинжилгээхийснийдараа 1 цагийндоторбагтажшуурхай ажиллагааны удирдлагад рапортөгнө.

39. Шуурхай ажиллагаа • Рапорт мэдээлэл өгөх Дараахтохиолдолдмэдээлэлзаавалхийнэ. Үүнд: • Эхүүсвэрстанц, цахилгаандамжуулахсүлжээнийзэрэгцээажиллагааалдагдах, давтамж, хүчдэлзөвшөөрөгдөххэмжээнээсөөрчлөгдөх, шугамынурсгалихсэх, багасах, хамгаалалтындохиоажиллах, дулаанысүлжээнийусныпараметрөөрчлөгдөх, станцынтүлш, усныхангамждоголдохзэрэгбүхтөрлийнгэмтэлгарахад ТАД, ААД, НСД зөрчигдөх, осол,аваари, сааталгарах, станц, цахилгаан, дулаандамжуулах, түгээхшугамсүлжээнийхэвийнгоримзөрчигдөхөд

40. Диспетчерийн зохицуулалтын талаар

41. Диспетчерийн зохицуулалт? Үйлдвэрлэх, дамжуулах, түгээх ТЗЭ нартай байгуулсан гэрээний нөхцөлд нийцүүлэн эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээ, төвлөрсөн дулаан хангамжийн хүрээнд үйлдвэрлэлийг хэрэглээтэй тасралтгүй тэнцвэржүүлж ажиллахыг хэлнэ.

42. Диспетчерийн зохицуулалтын технологи, үйл ажиллагааны дараалал Үйлдвэрлэгч компаниуд Цахилгааны бөөний зах зээл Үйлдвэрлэл ДҮТ Импорт Дамжуулах, НХА Цахилгаан,дулаан түгээх компаниуд Хэрэглээг тодорхоойлох, горим тооцоолох Экспорт Цахилгаан,дулаан түгээх компаниуд Дулаан үйлдвэрлэл

43. Диспетчерийн удирдлагын тогтолцоо ДҮТ ДЦС-4 Даланзадгад ДЦС ДЦС -3 ББЭХС ДЦС -2 ДБЭХС ДарханДЦС АУЭХС Дархан ДЦС УБДС Салхит СЦС Дархан ДС Ухаа худаг ЦС ЦДҮС, УБ салбар Төвийн бүс Хангайн бүс Зүүн Өмнөд бүс Говийн бүс ЭБЦТС ӨмнөдбүсийнЦТС ДСЦТС БЗӨБЦТС УБЦТС Шууд Шууд бус

44. Хяналт мэдээллийн схем Зүүн өмнөд Говийн бүс ЦҮДС ДБЭХС ББЭХС Төвийн Хангайн УБ АУЭХС ДҮТ Үндэсний хяналтын төв Бүсийн хяналтын төв Орон нутгийн хяналтын төв Дэд станцууд

45. Нэгдсэн сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсгийн шуурхай ажиллагааны босоо тогтолцооны схем Диспетчерийнүндэснийтєвийндиспетчер Цахилгаанстанцуудынээлжийнинженер Дамжуулах компанийн диспетчер ДҮТ-ийн удирдлага, мэдлийн тоноглолын ээлжийн хүмүүс Түгээх компанийн диспетчер Төмөр зам болон бусад түгээх үйл ажиллагаа эрхэлдэг компани, аж ахуйн нэгж, хувийн цахилгаан сүлжээ эзэмшигчид

46. Диспетчерийн зохицуулалтын шаардлага • Шуурхай ажиллагааны анхан шатны бүртгэл • 1. Цагийн ачааллын мэдээ, хоногийн тооцоо • 2. Тасралт саатлын мэдээ • 3. Шуурхай удирдлага, мэдлийн тоноглол • 4. Шуурхай ажиллагааны мэдээлэл, рапорт • Шуурхай холбоо, удирдлага хяналтын систем • Аваари эсэргүүцэх дасгал

47. Анхаарал тавьсанд баярлалаа