Réttindi og skyldur

1. Réttindi og skyldur • Hvaða réttindi eigið þið? • Notaðið 5 mínútur til þess að skrifa niður þau réttindi sem þið teljið ykkur hafa. • Tveir og tveir fara saman og fjalla um þessi réttindi • Fjórir bera saman bækur sínar • Eignarrétt, rétt til erfða, ýmis mannréttindi, .....

2. Réttindi • Ráðstöfun réttinda • innan þeirra marka sem lög leyfa • uppfylla þarf ákveðin skilyrði • verða að hafa hæfi (vita hvað þeir eru að gera) • Allir njóta rétthæfis • Hæfileikinn til að eiga réttindi og bera skyldur • Hefst við fæðingu (fóstur hefur erfðarétt) • Lýkur við dauða (fjárréttindi falla ekki niður) • Fyrirtæki og stofnanir geta líka átt réttaraðild (lögaðilar)

3. Réttindi /2 • Gerhæfi • Það að mega ráðstafa réttindum sínum sjálfur • Að mega takast á herðar skuldbindingar • Gerhæfi er bundið við ákveðinn aldur • Lögræði • sjálfræði, 18 ára • fjárræði, 18 ára

4. Lögræði • Sjálfræði • menn ráða öðru en fé sínu • persónulegir hagir, dvalarstaður og vinna • ræður sjálfsaflafé sínu og gjafafé • Má takast á herðar fjárskuldbindingar • Fjárræði • Má ráðstafa fé sínu • Fjárskuldbindingar • taka lán, skrifa upp á víxil

5. Ólögráða Ef samningur er ógiltur skila verðmætum aftur ólögráða skal vera jafnsettur Svipting lögræðis Fjárræði eða sjálfræði Skilyrði Andlegur vanþroski ellisljóleiki, ofdrykkja eigin ósk vegna heilsubrests nauðsynleg nauðungar-vistun á sjúkrahús Lögræði/2

6. Lögræðissvipting • Tekur tíma • Mál sæta afbrigðilegri meðferð • hraðari, luktar dyr • Sóknaraðilar • nánir aðstandendur, • lögráðamaður, • Félagsmálastofnun • Maðurinn sjálfur

7. Alvarlegur geð-sjúkdómur Ofneysla Áfengis –fíkniefna Læknir getur vistað: 48 klst. hámark Dómsmálaráðuneytið 21 dagur hámark Nauðungarvistun

8. Ráðsmaður fjárráða maður fær umsjónarmann með fjármálum sínum að eigin ósk Lögráðamenn fjárhaldsmaður þess sem er ólögráða t.d. barn sem misst hefur annað foreldri eða báða. sá sem sviptur hefur verið lögræði Ráðsmenn- lögráðamenn

9. Löggerningar • Viljayfirlýsing sem ætlað er að hafa áhrif að lögum. • þ.e. stofna rétt, breyta rétti eða fella niður rétt • dæmi: kaupsamningur, erfðaskrá, leigusamningur, gjöf, kaupmáli. • loforð og samþykki • löggerningar í samningarétti

10. Loforð • Yfirlýsing sem ætlað er að stofna rétt • Viljayfirlýsing manns • Loforðsgjafinn verður að vilja standa við loforðið • skuldbinding • beint til annars manns • þ.e. loforðsmóttakandans • komin til vitundar loforðsmóttakandans • loforðsmóttakandinn verður að hafa lesið bréfið um loforðið • fyrir tilstilli loforðsgjafans • loforðsgjafinn verður að hafa komið loforðinu á framfæri

11. Tilboð og samþykki tilboðs • Tilboð • loforð sem þarf að samþykkja • bindandi þegar það kemur til vitundar viðtakanda fyrir tilstilli tilboðsgjafa • Samningur • samþykkt loforð • Sjá Hæstaréttardóm á bls. 83

12. Afturköllun tilboðs • Hægt er að afturkalla tilboð • ef afturköllunin kemur: • áður eða samtímis því að tilboðið kom til vitundar hans. • komi tilboð og afturköllum samtímis • afturköllunin er gild hvort sem hún hefur verið lesin eða ekki

13. Formreglur • Samningar almennt ekki formbundnir • Munnlegir jafngildir skriflegum samningum • orð skulu standa • undantekningar: • víxlar, tékkar • aðfarargerðir, nauðungarsala = skrifleg • Samningar sem á að þinglýsa

14. Umboð • Heimild til þess að láta aðra gera löggerninga fyrir sína hönd • Sjálfstæð umboð og munnleg umboð • umbjóðandi • sá sem veitir umboðið • umboðsmaður • sá sem gerir samninga fyrir annars hönd við þriðja mann

15. Munnleg og skrifleg umboð • Munnleg (heimldarumboð) • Viðsemjandi verður að taka orð umboðsmanns trúanleg • áhætta þriðja manns er hér meiri • Sjálfstæð umboð • Stöðuumboð t.d. verslunarstjóri • Tilkynningarumboð • bréf, auglýsing, tilkynning • Prókúruumboð

16. Prókúruumboð • Annast rekstur fyrir hönd annars manns • Ritar firmað • Má ekki veðsetja fasteignir • Má ekki selja fasteignir • Má ekki binda við ákveðinn tíma • pr.pr. Matvælahúsið ehf • Jón Jónsson

17. Umboðsmaður-umbjóðandi • Ef umboðsmaður brýtur í bága við fyrirmæli umboðsmanns. • bindur ekki umbjóðanda • ef þriðja manni var ljóst eða mátti vera ljóst að umboðsmaður braut fyrirmæli umbjóðanda • Sjálfstæð tilvera gagnvart þriðja manni • Ef viðsemjandi er grandlaus – umbjóðandi er bundinn af umboðinu ef umboðsmaður er innan marka umboðsins • Ekki sjálfstæð tilvera gagnvart þriðja manni • Ef viðsemjandi er grandlaus – Viðsemjandi á að sýna varkárni þegar um munnleg umboð (heimildarumboð) er að ræða.

18. Ábyrgð umboðsmanns • Sönnunarbyrð hvílir á umboðsmanni um tilverurétt umboðsins. • Umboðsmaður gerir tilboð sem skuldbindur ekki umbjóðanda • getur orðið skaðabótaskyldur gagnvart 3ja manni

19. Afturköllun umboðs • Ef umboðið er bréf • ná í bréfið • Auglýsing • auglýsa afturköllunina • Ef umboðið er tímabundið • fellur niður þegar tíminn er liðinn • Lögræðissvipting umbjóðanda • umboð fellur niður • Andlát umbjóðanda • munnleg umboð falla niður

20. Umsýsla • . Viðsemjandi (t.d. fiskkaupandi erlendis) Umsýsluveitandi (t.d. frystihús) Umsýslumaður (t.d. Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna) Dæmi um umsýslumenn eru bóksalar, SH, SÍF

21. Tilboðssafnarar • Safna kauptilboðum í nafni annars manns • umbjóðandi þarf að samþykkja tilboðin • Fasteignasalar • Bílasalar

22. Ógildir löggerningar • Samningsaðilar verða • að hafa hæfi til að skuldbinda sig • hafa vilja til þess • samningur gerður á löglegan hátt • efni hans löglegt • Löggerningur verður aðeins ógiltur með dómi – ógildingsástæður =>

23. Ógildir löggerningar/2 • Ytri aðstæður • gerhæfisskortur • lögræðisskortur, andleg vanheilsa • nauðung • meiri háttar – ofbeldi þegar í stað – ógilt gangvart öllum. Tilkynna þegar í stað grandlausum • minni háttar – t.d. hótun um ærumeiðandi skrif – ógiltur gagnvart þeim sem beitti henni • Lögmæt hótun er t.d. hótun um málssókn ef maður greiðir ekki skuld sína.

24. Ógildir löggerningar /3 • Ytri aðstæður /2 • Svik • Rangar upplýsingar til þess að fá mann til að gera löggerning • Misneyting (sjá dóm á bls. 94) • maður notar sér bágindi annars manns sér til hagsbóta • Fölsun • Maður verður ekki bundinn við löggerning þar sem annar maður hefu r falsað undirskrift eða t.d. breytt upphæð. • Viljaskortur • Viljakenning – traustkenning: traustkenningin í viðskiptalífinu

25. Ógildir löggerningar/ 4 • Ytri aðstæður/3 • Óheiðarleiki • t.d. vegna ákveðinna atvika. Maður lofar björgunarmanni sínum að gefa honum aleiguna ef hann bjargar honum frá drukknun. • Efni loforðs veldur ógildinu (sjá dóma á bls. 97) • ólöglegar athafnir • almennt velsæmi • Samningar um lægri laun en í kjarasamningum • Brostnar forsendur • undantekningarregla