Teamdagen Plattelânsprojekten 27 en 28 juni 2011 Op weg naar de streekagenda

1. Teamdagen Plattelânsprojekten 27 en 28 juni 2011 Op weg naar de streekagenda Arie Meulepas 27 juni 2011

2. Inhoudsopgave • Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant: - huidige situatie - veranderingen • Onderzoek succesfactoren: - onderzoek - drijfveren - succesfactoren • Adviezen Streekagenda Friesland - beschouwing streekagenda - project / proces - competenties

3. Plattelandsontwikkeling • Integrale aanpak : leefbaarheid in de kernen, natuur, landschap, (verbrede) landbouw, recreatie & toerisme, water, cultuurhistorie • Geïntegreerde aanpak (gebiedsgericht) • Bottom-up • Taken gemeente: - kaderstelling: waar welke functies - accomoderen/faciliteren initiatieven - gemeentelijke projecten - regionale projecten • Wicked problem

4. Tendensen plattelandsontwikkeling • Stoppers in de landbouw • Platteland in relatie tot de stad • Stedelingen willen recreëren op platteland • Secundaire EHS/landschap • Wateropgaven • Krimp en leefbaarheid • Europees landbouwbeleid

5. Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant • Schets huidige situatie • veranderingen en dilemma’s

7. Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant • Eenduidige, gecoördineerde aanpak: Programma Landelijk Gebied • Organisatiebrede, provincie-uniforme aanpak • Volle breedte van de thema’s: natuur, landschap; PMJP is sturend • Aansturing regionale commissies, bestuurscommissies landinrichting, gebiedsmakelaars, PG-s Leader, streekmanagers, DLG, Vastgoed, subsidies

8. Gecoördineerde uitvoering door Programma Landelijk Gebied: overleg en besluitvorming Extern Intern Gedeputeerden PS POC Advies Bestuurlijk Van Heugten Van Haaften Jacobs Van Vught Essed GS PVUR Klankbord Advies VZ- overleg Beleidsoverleggen XXXXX DR Grond X vz (XXX) ROH Directeur Derks dir. lid Visschers ECL Directeur Bloem dir. lid Middel- kamp E&M pm MID Directeur Schulpen SCO Directeur Doore- malen BOG MT’s Opdrachtgeversberaad 9 Gebiedscie’s Besluitvorming Programmamanagement Grond Adviesteam grond OOG Bureauhoofden IBU (incl. BTP) Strategisch • Doorkijk langere termijn • Relatie en bijstelling beleid • Evalueren met PS, partners • Communicatie/processtrategieProgrammering: pMJP-gMJP • Monitoring/voortgangsrapportages • Evaluaties/bijsturing • Organisatie subsidieloket • Organisatie-ontwikkeling/training • Faciliteren gebiedscommissies • Organiseren besluitvormingsproces • Uitvoering projecten • Subsidieverlening • SMLG • Rapportages • Subsidies Communi-catie Ambtelijk Clustercoördinatoren Tactisch Regiegroep Vastgoed ATP Operationeel • Coördinatie van het proces • RO • Vastgoed • Natuur • Water • Landbouw • Communica- tie • Bedrijfsvoe- ring • Leefbaar- heid • Cultuurhis- torie • Recreatie/ toerisme Kernteam LOG’s Gedele-geerd op-drachtgevers-overleg

10. Processen en functionarissen • Gebiedscoördinator/secretaris • Gebiedsmakelaar • Streekmanager • Projectleiders/contactpersonen • Secretaris PG • Grondverwervers • Subsidieverleners

11. PMJP samengevat

12. Saillante punten inhoud • Megastallen • Aankoop EHS-gronden • Hydrologisch herstel • Bezuinigingen ILG • Idops

13. Waarom veranderen?Het gaat toch goed? • 9 gebiedsopgaven structuurvisie • Meer betrokkenheid burger, ondernemer • Niet van boven opgelegd • Minder budget • Bestuurlijke drukte

15. Netwerken met energie? • Provincie ondersteunt 9 gebiedsopgaven, integrale aanpak • Daarnaast kunnen gebieden/netwerken zelf aangeven een integrale aanpak te entameren; provincie –onder voorwaarden- bereid te ondersteunen

16. Dilemma’s • Extern: wel of niet gebiedsdekkend • Verhouding met grote opgaven • Intern: sectorale of gebiedsgerichte opstelling? Opnieuw integraal programma? • Verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden • Welke rollen komen terug? • Projectmatige sturing vs. alliantiemanagement?

17. OnderzoekWaarom zijn deze gemeenten zo succesvol? • 36 gemeenten telefonisch; 18 gemeenten gesprek • Workshop 17 maart • Enkele publicaties • Pierre van Amelsvoort

18. Vraagstelling • Waarom investeren sommige gemeenten zo sterk in plattelandsontwikkeling? Wat zijn de drijfveren? • Wat onderscheidt succesvolle gemeenten bij de wijze waarop ze dat doen van andere gemeenten? Wat doen zij anders? Doen ze iets anders? • Welke verbeterstrategieën zijn -mede op basis hiervan- te formuleren? Hoe kan het met minder kosten?

19. 1e vraag • Waarom investeren sommige gemeenten zo sterk in plattelandsontwikkeling? Wat zijn de drijfveren?

20. Waarom? Drijfveren • Functies (landbouw, natuur, enz.) zitten elkaar in de weg • Leefbaarheid onder druk, krimp • Bewoners en gebruikers vooral zelf laten bepalen en uitvoeren • Recreatief aantrekkelijk buitengebied • Natuur en landschap als inspiratie en uitgangspunt • Combinaties van voorgaanden

21. Voorbeelden: Nijefurd en Noord-Beveland • Nijefurd ca. 10.955 inw. en 96.61 km2: 113 inw./km2 • Noord-Beveland 7327 inw. en 86,07 km2: 85 inw./km2 • Toeristisch-recreatief sterk gegroeid, florerend • Krimp, leefbaarheid, cultuurhistorie, natuur, landschap, landbouw • Jaarlijks forse gemeentelijke investeringen (1- 1,5 mln. euro) • Gemeente als verlengstuk van gemeenschap • Visie samen met gemeenschap opgesteld • Meerwaarde helder; op lokaal niveau en voor individuele ondernemers • Politiek niet betwist: iedereen koestert de kip met de gouden eieren

22. Voorbeelden: Winterswijk en Ooststellingwerf • Winterswijk: 29.026 inw. (23.650 in de plaats Winterswijk), 137,77 km2:ca. 171 inw./km2.; 9 buurtschappen • Ooststellingwerf: de oppervlakte is 224,16 km2. De gemeente heeft ca. 26.288 inwoners. Dat is 117 inw./km2 • Winterswijk: Nationaal landschap Winterswijk • Ooststellingwerf: het Fochterloerveen en het Drents/Friese Wold • Integrale opgaven: natuur en landschap, recreatie & toerisme, landbouw, krimp, leefbaarheid • Beide gemeenten team plattelandsontwikkeling: alle disciplines hierin (RO, milieu, recreatie & toerisme, economie, leefbaarheid) hierin opgenomen • Jaarlijks forse investeringen van gemeenten, ca. 1 mln. • Opgaven deels sterk bepaald door natuurlijke omgeving en rijksstatus en deels politiek bestuurlijk bepaald • Meerwaarde in zekere mate bepaald door politiek

23. Voorbeelden: Deurne en Gemert-Bakel • Deurne: 31.536 inw. en 118 km2: 267 inw./km2 • Gemert-Bakel: 28.751 inw. en 123,62 km2: 232 inw./km2 • Gemeenten met veel en krachtige landbouw in combinatie met natuur (Deurne: Peelvenen, Gemert-Bakel: Stippelberg) • Functies die elkaar in de weg zitten, landbouw, milieu, natuur, gezondheid • Krachtige bestuurder die kiest voor offensieve aanpak • Beide gemeenten investeren fors in aanpak • Naast eigen middelen veel in aanpak BIO/RvR • Meerwaarde helder, maar politiek sterk beïnvloed • Stedelijke functies en problematiek wedijveren om politieke aandacht

24. 2e vraag • Wat onderscheidt succesvolle gemeenten bij de wijze waarop ze dat doen van andere gemeenten? Wat doen zij anders? Doen ze iets anders?

25. 3 opstapjes • Wicked Problem • Meerwaarde • Succesvolle gemeenten, modellen

26. Plattelandsvernieuwing: ‘wicked issue’ • Complex, veel factoren • Factoren ontwikkelen zich verder • Onderlinge beïnvloeding • Spanning tussen factoren: tegengestelde belangen en belangengroepen • Oplossing van de ene factor leidt tot nieuwe problemen of verergering van andere • Zijn nooit helemaal te elimineren, wel aan te pakken • Try and error, al doende leren • Er is geen set van oplossingen • Elk probleem is uniek

27. Wat is succesvol: maatschappelijke meerwaarde! Elke succesvolle organisatie moet meerwaarde bieden Meerwaarde voor bewoners, gebruikers en bedrijven Meerwaarde plattelandsontwikkeling bij gemeenten: op gemeentelijk niveau functies en inrichting in evenwicht en op juiste plek: waardering door anderen zelf oppakken van (eigen) gemeentelijke taken mede invullen van rijks- en provinciale taken stimuleren en accomoderen individuele initiatiefnemers ketenregie: co-creatie

28. Externe oriëntatie met interne effecten Fase 5 OMGEVING Omgeving realisering omgevings- gerichte sturing Interne bedrijfsvoering met externe effecten Fase 4 KLANT Sturing op kwaliteit en cultuur Fase 3 PRODUCT Product, output- en prestatie- sturing Fase 2 PROCES Ontwikkeling planning & control- cyclus Fase 1 INPUT Sturing op activiteiten Modelmatige benadering van succesvolle gemeenten uit de literatuur Ontwikkelfases in relatie tot opdracht

29. Wat onderscheidt succesvolle gemeenten? • Leiderschap, visie en externe oriëntatie • Organisatie op orde • Cultuur

30. Leiderschap, visie en externe oriëntatie Organisatie op orde Cultuur

31. Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: leiderschap, visie en externe oriëntatie • Er is een bestuurder (geweest) die het College en de Gemeenteraad heeft overtuigd • Er is een visie op plattelandsontwikkeling • De visie is mede extern (bewoners, ondernemers, gebruikers, maatschappelijke partijen) tot stand gekomen

32. Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: organisatie op orde • Er is een wethouder (burgemeester) die het herkenbaar in zijn portefeuille heeft • Er is voldoende ambtelijke capaciteit; interne coördinerende organisatiestructuur • Vast bedrag in de programmabegroting

33. Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: cultuur • Pro-actieve, ontwikkelingsgerichte cultuur • Oplossingsgericht, dienende overheid • Integrale, gebiedsgerichte aanpak

34. Leiderschap, visie en externe oriëntatie Organisatie op orde Cultuur

35. 3e vraag • Welke verbeterstrategieën zijn -mede op basis hiervan- te formuleren? Hoe kan het met minder kosten?

36. Tendensen financiën • ILG-budgetten bezuiniging en soms al ver besteed • Provincies houden regie en dus ook financiën? • Europese middelen plattelandsontwikkeling meer mogelijkheden (Interreg, Life+) • Middelen GLB ??? • Gemeenten bezuinigen • Gemeentelijke vastgoedbedrijven wisselend/ in mineur • Op zoek naar verdienmodellen!

37. Effectiever en efficiënter werken • Goedkoper aanbesteden • Subsidie(s) • Samenwerking (met andere gemeenten) • Ander financieringsinstrument • Zelfsturing Minder kosten voor de gemeente/ organisatie • Ander ontwerp op project-/programma- • niveau • Slim combineren op projectniveau: • veelal ondernemer die investeert • in het project wordt het (terug)ver- diend • ander ontwerp (tijd, hoeveelheid, kwaliteit) • zoeken van combinaties op project- • niveau (overheidsdoelen worden • ‘meegenomen’) Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden • Ander ontwerp op gebieds-niveau • Collectief/gebiedsgericht: • overheid investeert in een • gebied/programma • via een collectief systeem • terug te verdienen • (heffing/aandelen) • middelen komen later terug • (soms meteen) • zoeken van combinaties op • gebiedsniveau • Business as usual • niks mis mee als budget voorradig is Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

38. Zelfde plannen, zelfde ontwerp, andere financiering voor het zelfde doel Soms andere financier, soms andere overheidspartij Ander financieringsinstrument, subsidies • Effectiever en efficiënter werken • Goedkoper aanbesteden • Subsidie(s) • Samenwerking (met andere gemeenten) • Ander financieringsinstrument • Zelfsturing Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

39. Ander financieringsinstrument, subsidies • Streekrekening • Erfpacht i.c.m. institutionele belegger • Natuurcompensatie binnen de EHS gebundeld inzetten • Sponsoring • Inwonersbelasting • Europese subsidies (LIFE+, Interreg) • Aansluiting zoeken bij middelen nieuw bestuursaccoord provincie

40. Slim combineren op projectniveau: veelal ondernemer die investeert in het project wordt het (terug)verdiend ander ontwerp (tijd, hoeveelheid, kwaliteit) zoeken van combinaties op projectniveau (overheidsdoelen worden ‘meegenomen’) naarmate je meer beleidsruimte toestaat is er meer bereidheid, meer mogelijk Ander ontwerp op projectniveau Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Ander ontwerp op projectniveau Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

41. Voorbeelden slim combineren • Woningen in de EHS/landgoederen • Melkveehouder, extensief beweiden (100 + 100 ha), theeschenkerij • 300 producten in cafetaria • Recreatie-sector • Tijdelijke bestemmingen: - windmolens - kersenteelt

42. Collectief/gebiedsgericht: overheid investeert in een gebied/programma via een collectief systeem terug te verdienen (heffing/aandelen/verkoop) middelen komen later terug (soms meteen) Zoeken van combinaties op gebiedsniveau (wonen, natuur, landschap,recreatie, energie, werken) Ander ontwerp op gebiedsniveau Minder kosten voor de gemeente/ organisatie Geen opbrengstmogelijkheden Opbrengstmogelijkheden Ander ontwerp op gebiedsniveau Dezelfde kosten voor de gemeente/ organisatie

43. Voorbeelden ander ontwerp op gebiedsniveau • Toeristenbelasting • Ruimte voor Ruimte/Knooperven/BIO • Energielandschap

44. Alliantie-management, co-creatie • Combinaties! • Kracht van omgeving(spartijen) benutten • Goed nagaan wat je zelf kunt; wat kan de omgeving doen • Wisselende allianties • Regie • Gezamenlijk uitvoeren

45. Tot slot: relatie succesfactoren • Ontwikkelingsgericht (welke meerwaarde levert de ontwikkeling op?) • Creativiteit • Oplossingsgericht • Stimuleer ondernemerschap/innovaties • Ga overleg met partijen aan • Denk over sectoren heen

46. Op weg naar streekagenda’s • Wat wil Provincie Friesland bereiken? • Hoe? • Het middel streekagenda • Wat is een streekagenda? • Project / Proces • Wat moet je daarvoor kunnen? • Adviezen aan/tbv de organisatie

47. Wat wil provincie Friesland bereiken? • Voorzieningen/leefbaarheid op platteland op peil houden: voorzieningen spreiden, multifunctionele centra, digitale mogelijkheden; koppeling met sociaal-culturele identiteit. • Innovatie, kennis, werkgelegenheid, recreatie & toerisme; • Verbetering/vernieuwing woningvoorraad • verkeersveiligheid, duurzaamheid, landschappelijke inpassing van infrastructuur, openbaar vervoer,fietsbeleid; combinatievervoer op m.n. het platteland • natuur, weidevogels en ecologische verbindingszones. De zorg voor de Friese natuur en het landschap • duurzame, innovatieve en concurrerende landbouw • duurzame energiebronnen decentrale energieopwekking; • duurzaamheid /winstgevende economische activiteiten ‘biobased economy’;

48. Uitspraken over hoe? • De provincie kiest meer dan voorheen voor flexibele werkwijzen, zoals programma- en projectmanagement, integrale beleidsagenda’s, interactieve ‘koöperatieve’ beleidsprocessen, gebiedsgericht werken via streekagenda’s, tijdelijke structuren en (ontschotte) fondsen • brede gebiedsontwikkelingsprojecten, zoals rond de Centrale As en de N-381 • gemeenschappelijke strategische dynamische agenda’s. Die kunnen provinciebreed zijn, maar ook tussen provincie en enkele gemeenten. Essentieel is dat ze samen met anderen worden opgesteld. Het zullen ‘levende’ agenda’s zijn en frequent aangepast: b.v. de beleidsagenda krimp, de streekagenda’s die we tot stand willen brengen in de diverse Friese regio’s en de samenwerkingsagenda’s met de grote kernen in Fryslân; • Voor alle regio’s in Fryslân zullen in 2015 Streekagenda’s tot stand gebracht zijn; • de provincie zal burgers en organisaties de ruimte geven om eigen initiatieven te ontplooien. Vertrouwen als sleutelwoord: mei-inoar;

49. Streekagenda • Niet strak gedefinieerd/gebiedsagenda • Manier om samen te werken, vaak gericht op uitvoering • Gebiedsgericht, integraal, samenhang • Tijdsvak • Partners wel/niet overheid

50. Reeks top down –bottom up • Overheid kadert alles strak en sectoraal af en subsidiekader, sectoraal, middelsubsidies; • Overheid kadert minder (sectoraal) af, doelsubsidies; • Overheid heeft ontwikkelingsgericht kader en bepaalt in overleg hoe middelen worden ingezet; • Ontwikkelingsgericht beleidskader, beleidsruimte en middelen worden door gebied/dorp/alliantie ingezet.