RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI

1. RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI Bugün dünyada 150’den fazla Risk Değerlendirme Metodunun varlığından söz edilmektedir.Bu Risk Değerlendirme Metotları; - Nitel Risk Değerlendirme Metotları: - Nicel Risk Değerlendirme Metotları,- Karma Risk Değerlendirme Metotları  olarak sınıflandırılabilir. 

2. RİSK DEĞERLENDİRME METOTLARI Bu risk değerlendirme metotlarından bazıları aşağıda verilmiştir. Nitel Risk Değerlendirme Metotları: -Çheck-List,-Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)-Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP)Karma Risk Değerlendirme Metotları:-Matris-Fine – Kinney-Hata Ağacı Analizi (FTA)-(Tümdengelim)-Kaza Sonuç Analizi (ETA)Karma risk değerlendirmesi metotları aynı zamanda Nicel Risk Değerlendirme metodu olarak ta kullanılabilir.

3. TEHLİKE VE RİSK ÖRNEKLERİ

4. TEHLİKE VE RİSK ÖRNEKLERİ

5. TEHLİKE VE RİSK ÖRNEKLERİ

6. TEHLİKE VE RİSK DERECELENDİRMESİ ÖRNEĞİ

7. RİSK DEĞERLENDİRME KONTROL ÖRNEĞİ

8. 1-MATRİS METODU:Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer bir çok metodun temelini teşkil eder. Karma bir Risk Değerlendirme metodudur. Daha önce tüm detayları ile anlatıldığı için burada yeniden anlatılmamıştır. Risk skoru R= İ x D formulü ile elde edilir.İ = İhtimal, D= Sonucun derecesi veya şiddeti

9. 2- KONTROL LİSTELERİ - ÇEKLİST METODU (Birincil Risk Analizi )Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir. • Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır. • Bir önlemler katalogu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir. • En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek:uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi) ÇEK-LİST İLE RİSK ANALİZİ ÖRNEĞİ

10. 3-Fine - Kinney METODUKullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur.İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkan sağlar.Risk Değeri , R= İ x F x D olarak hesaplanır.İ= İhtimal, (0,2-10 arası bir değer), F=Frekans, (0,5-10 arası bir değer)D=Sonuçların Derecesi Tablo-1 İhtimal Skalası İhtimal: Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali 

11. Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) SkalasıFrekans: Tehlikeye maruz kalma sıklığı

12. Tablo: 3 Etki/Zarar-Sonuç SkalasıDerece: Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti

13. Fine - Kinney METODU / Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem

14. Fine - Kinney METODU/RİSK DEĞERLENDİRME FORMU: İşyeri Bölümü : Değerlendiren : Tarih :

15. 4-OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ (FAILURE MODE AND EFFECTS ANALYSIS- FMEA) En yaygın kullanılan metotlardan biridir. Özellikle otomotiv sektöründe imalat sırasında ve sonrasında olası hataların tespit edilmesi amacıyla çok fazla kullanılan bir metottur. Genel manada problem çözme tekniklerinden biri olarak da çok fazla kullanılmaktadır. Herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hem de bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve ortaya çıkabilecek sonuçlar analiz edilir. FMEA ÇEŞİTLERİ: 1) Sistem FMEA2) Tasarım FMEA3) Proses FMEA4) Servis FMEA

16. 4-OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ (FMEA) 1-Sistem FMEAAMACI; Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemektir.HEDEFİ;Sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 2- Tasarım FMEA:AMACI: Bir makine veya ekipmanın tasarım aşamasında olası hatalarını ortadan kaldırmak ve daha tasarım aşamasında sistemin analiz edilerek üretime geçmeden hataların ortadan kaldırılmasını sağlamaktır.HEDEFİ: İmalatın ilk aşaması olan tasarım aşamasında ekipmanın kalitesini ve güvenilirliğini garanti etmektir.  3-Proses FMEA AMACI; Üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmektir.HEDEFİ; Prosesin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 4-Servis FMEA AMACI; Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesidir.HEDEFİ; Organizasyonun kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır. 

17. OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ (FMEA) FMEA METODUNUN UNSURLARI FMEA’nın üç temel unsuru vardır: a.İhtimal: İ Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası) b.Şiddet: ŞHatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10 arası)  c.Tespit edilebilirlik: THatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tespit edilebilme derecesini gösteren değer, (1-10 arası)

18. OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ FMEA METODUNUN UNSURLARI

19. FMEA METODUNUN UNSURLARI

20. FMEA METODUNUN UNSURLARI

21. FMEA METODUNUN UNSURLARI Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x Ş x T İhtimal: İ , Şiddet: Ş , Tespit edilebilirlik: T 0-1000 arasında bir değer alabilir.Risk Öncelik Değeri (RÖD)

22. OLASI HATA TÜRLERİ VE ETKİ ANALİZİ (FMEA) R Ö D

23. 5-HATA (OLAY) AĞACI ANALİZİ (FAULT TREE ANALYSIS - FTA) -1962 Yılında Bell Telefon Laboratuvarlarında Amerikan Hava Kuvvetleri için geliştirilmiştir.  -Bir tepe olayın gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi için alınması gereken önlemler ayrıntılı bir şekilde analiz edilir. -Olmaması istenen tepe olay saptanıp, bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz edilir.Hata ağacı analizinde tümdengelim mantığı kullanılır.Hata Ağacı Analizi 3 temel adımda uygulanır.-Sistem Analizi-Hata ağacının oluşturulması,-Hata ağacının değerlendirilmesi.

24. HATA AĞACI ANALİZİ ÖRNEĞİ

26. 6-TEHLİKE VE ÇALIŞABİLİRLİK ANALİZİ (HAZARD AND OPERABILITY STUDIES- HAZOP) -Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. -Multi disipliner bir tim tarafından,kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. -Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır.-Çalışmaya katılanlara, belirli yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.

27. PROSESİN VEYA OPERASYONUN BİR BÖLÜMÜ FİZİKSEL PARAMETRELER KİMYASAL PARAMETRELER HAZOP SAPMA MATRİKSİ (ANAHTAR KELİMELER + KLAVUZ KELİMELER) TEHLİKELİ SAPMA NEDEN ARAŞTIRMASI SONUÇ ARAŞTIRMASI HAZOP AKIŞ ŞEMASI

28. 6-TEHLİKE VE ÇALIŞABİLİRLİK ANALİZİ- HAZOP HAZOP METODOLOJİSİ KILAVUZ KELİMELER • Akış • Basınç • Sıcaklık • Viskozite • Seviye, Kompozisyon veya Durum • Reaksiyon • Zaman • Sıra

29. A Kimyasalı Deposu Soğutma Suyu Deposu B Kimyasalı Deposu 6-TEHLİKE VE ÇALIŞABİLİRLİK ANALİZİ- HAZOP Kimyasal A, kimyasal B reaksiyona girerek kimyasal C’yi üretmektedir. Reaksiyon; ekzotermik reaksiyondur ve bundan dolayı reaktörün sıcaklığı ile kullanılan soğutma suyunun sıcaklığının kontrol edilmesi gerekmektedir. Kimyasal A ve B'nin eklenme oranı tepkime yolunu etkilemektedir. Tepkime yolu değişmekte ve D kimyasalı oluşmaktadır, D kimyasalı yanıcı normal şartlar altında patlayıcıdır.

30. KILAVUZ KELİME • TEHLİKELİ SAPMA • AKIŞ • AKIŞ YOK HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ

31. HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ

32. HAZOP UYGULAMA ŞEKLİ • SICAKLIK • YÜKSEK SICAKLIK

33. KAYNAKLAR: Fazıl ÖLMEZ, DERS NOTLARI, Emekli Baş İş Müfettişi A Sınıfı İSG Uzmanı

34. ÖRNEK İŞYERİNDE 5 ADIMDA RİSK YÖNETİMİ Adım-1Tehlikeleri Tanı Tanımladığınız tehlikelerle ilgili herhangi bir mevzuat, standart, rehber veya madde güvenlik bilgileri var mı? Evet Adım-5İzle ve tekrar et Hayır Bu konuda elinizde bulunan rehber,mevzuat uygulama kodu veya standardı takip edin Adım-2Riskleri Değerlendir Adım-4Kontrol tedbirlerini tamamla ve dokümantasyon yap Adım-3Kontrol tedbirlerine karar ver

35. ADIM 1: Tehlikeleri tanı • İşyerinizi iş akışına uygun olarak hiçbir noktayı atlamadan dolaşın ve mantıken nelerin çalışanlara, ürünlere ve iş ekipmanlarınıza zarar verebileceğine bakın. • Öncelikle bütün tehlikeleri ve tehlike kaynaklarını büyük-küçük, önemli-önemsiz ayırt etmeden belirleyin ve bir tehlike listesi oluşturun. • Bu iş için işle ilgili herkesin düşüncelerini dikkate alın. • İş kazası ve meslek hastalıkları kayıtlarını dikkate alın. • Üreticilerin talimatları ve malzeme güvenlik bilgi formları tehlikelerin tespit edilmesinde ve risklerin doğru bir şekilde ele alınmasında yardımcı olacaktır.

36. ADIM 1: Örnek

37. ADIM 2: Riskleri değerlendir Riskleri değerlendirirken tehlikenin neden olduğu olayınsonuçları (şiddeti)ve olasılığıdikkate alınmalıdır. R= O X Ş

38. ADIM 2: Riskleri değerlendir - olasılık • Olasılık Ortaya çıkma olasılığı / frekans için • derecelendirme basamakları • 1.ÇOK KÜÇÜK Yılda bir • 2.KÜÇÜK Üç ayda bir • 3.ORTA Ayda bir • 4.YÜKSEK Haftada bir • 5.ÇOK YÜKSEK Her gün

39. ADIM 2: Riskleri değerlendir - sonuç • SONUÇDERECELENDİRME • 1.ÇOK HAFİF : İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren • 2.HAFİF : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren • 3.ORTA : Hafif yaralanma, tedavi gerekir • 4.CİDDİ : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı • 5.ÇOK CİDDİ : Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik

40. ZARARIN AĞIRLIĞI OLASILIK Çok Hafif (1) Hafif (2) Orta (3) Ciddi (4) Çok Ciddi (5) Çok Küçük (1) Anlamsız 1 Düşük 2 Düşük 3 Düşük 4 Düşük 5 Küçük (2) Düşük 2 Düşük 4 Düşük 6 Orta 8 Orta 10 Orta (3) Düşük 3 Düşük 6 Orta 9 Orta 12 Orta 15 Yüksek (4) Düşük 4 Orta 8 Orta 12 Yüksek 16 Yüksek 20 Çok Yüksek (5) Düşük 5 Orta 10 Orta 15 Yüksek 20 Tolore Edilemez 25 RİSK DÜZEYİ SONUÇ HAFİF ÇOK HAFİF CİDDİ ORTA ÇOK CİDDİ OLASILIK 1 4 3 2 5 ÇOK YÜKSEK DÜŞÜK YÜKSEK YÜKSEK YÜKSEK ORTA 20 15 10 5 25 5 YÜKSEK YÜKSEK YÜKSEK ORTA ORTA DÜŞÜK 4 16 8 4 12 20 ORTA ORTA ORTA ORTA DÜŞÜK DÜŞÜK 3 12 9 6 15 3 ORTA ORTA DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK KÜÇÜK 4 10 8 6 2 2 ÇOK KÜÇÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK 4 3 2 1 1 5

41. KABUL EDİLEMEZ RİSK DİKKATE DEĞER RİSK KABUL EDİLEBİLİR RİSK

42. ADIM 3: Kontrol tedbirlerine karar ver • Bu adımda risklerin kabul edilebilir düzeye indirilmesi için gerekli kontrol tedbirlerine karar verilir. • Kontrol Öncelikleri; • temel kural tehlikenin tamamen ortadan kaldırılmasıdır bu mümkün değilse aşağıdaki yöntem yada yöntemler kullanılarak riske maruziyet en aza (kabul edilebilir düzey) indirilir; • Daha az riskli yöntem, madde, makine ve teçhizat ile ikame • Çalışma yönteminin, prosesin veya makine ve teçhizatın tekrar tasarımı • Tehlikenin izole edilmesi-yalıtım

43. ADIM 3: Kontrol tedbirlerine karar ver • Son çare olarak riske maruziyeti diğer tedbirlerle istenen düzeylere düşüremiyorsak; • İdari tedbirlerle çözüme gidilmelidir yada • Uygun kişisel koruyucu donanım kullanımı sağlanmalıdır. UYGULADIĞINIZ YÖNTEM BİR RİSKİ ÖNLERKEN BAŞKA BİR TEHLİKEYE YOL AÇMASIN !!!

44. ADIM 4: Kontrol tedbirlerini tamamla • Kontrol tedbirlerinin tamamlanması şu hususları içerir; • Çalışma yöntemlerinin geliştirilmesi • İletişim • Eğitim ve öğretimin sağlanması • Denetim • Bakım

45. ADIM 5: İzle ve tekrar et • Bu adımda en azından şu soruların cevabını verebilmelisiniz; • Seçilmiş kontrol tedbirleri planlandığı gibi tamamlanmış mı? • Seçilmiş kontrol tedbirleri yerinde tedbirler mi? • Bu kontrol tedbirleri uygulanmış mı? • Bu kontrol tedbirleri doğru bir şekilde uygulanmış mı? • Değerlendirdiğiniz risklere maruziyet ortadan kaldırılmış veya yeterince azaltılmış mı? • Yaptığınız değişiklikler amaçlarınıza uygun olarak sonuçlanmış mı?

46. KAYIT VE DOKÜMANTASYON Alınan önlemlerin etkinliğinin ölçülebilmesi için mutlaka kayıt tutulmalı, veriler doküman haline getirilmelidir.

47. İNSAN FAKTÖRÜ JAPONYA TÜRKİYE

48. Kazaların; • %10 u tehlikeli durumlardan • %2 si kaçınılmaz durumlardan • %88 i tehlikeli davranışlardan kaynaklanmaktadır.