School en middelengebruik

1. School en middelengebruik Sven Todts FOD Justitie Dienst Gezondheidszorg Gevangenissen sven.todts@telenet.be

2. Overzicht: • Welke kennis mag verwacht worden? • [Epidemiologie bij Vlaamse scholieren] • De rol van de jeugdarts • Componenten van een drugbeleid op school • Enkele voorbeelden

3. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 1: • Een moeder heeft horen zeggen dat haar 18-jarige zoon met cannabis experimenteert. Ze vraagt zich af op welke tekenen ze kan letten om dit te bevestigen. Ze heeft gehoord dat ze bij de apotheker drugtesten kan krijgen.

4. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 2: • In een inrichting voor bijzondere jeugdzorg doen zich in één week tijd drie verschillende incidenten voor, waarbij in totaal vijf jongeren bewusteloos werden teruggevonden. Er wordt gefluisterd over een geheimzinnige fles waaruit ze alle gedronken hadden. Waaraan denkt U?

5. Verwachte kennis (1) • Kennis van de effecten van de belangrijkste drugs • Aandacht: cannabis, XTC-achtigen (dancing drugs) • Tips: • Druglijn • Early Warning System (FOD Volksgezondheid BWDD) • Boeken: • Drugskenner (G. Dom) • 100 vragen en antwoorden over drugs (Wolf e.a. 1998)

6. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 3: • Een leraar heeft gehoord dat enkele leerlingen af en toe “basen”. Hij vraagt zich af of dat kwaad kan. Wat is basen? Kan dat kwaad?

7. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 4: Een leerling zit op maandagochtend ziek in de les. Hij voelt zich katerig, heeft lichte koorts en is gedeprimeerd. Hij zegt ‘s zaterdags een “Mitsubishi” te hebben gebruikt. Wat denkt U daarvan? Moeten er maatregelen genomen worden?

8. Verwachte kennis (2) • Basiskennis van drugjargon (regionaal verschillend). • Belangrijk: jongeren zelf vaak slecht op de hoogte, niet altijd “juist” gebruik van jargon. • Tip: Druglijn • Tip: vraag bij de betrokkene naar de betekenis van jargon dat je niet begrijpt

11. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 5: • Een jongen met antecedenten van cannabisgebruik gedraagt zich al enkele weken erg vervelend op school. Klasgenoten bevestigen dat hij meer en meer cannabis rookt. Plots begint hij een leraar uit te schelden, slaat wartaal uit en beweert te gehoorzamen aan een hogere macht. De directeur beslist hem na dit zoveelste incident op staande voet buiten te zetten. Hij vraagt U om de ouders mee te zien en te bevestigen dat het gedrag uitgelokt is door de cannabis, die overigens in zijn boekentas aangetroffen wordt.

12. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 6: • Een meisje van zeventien geeft toe al meer dan een jaar “speed” te snuiven. Ze voelde zich meer en meer opgejaagd, sliep slecht, en was al meer dan 15 % lichaamsgewicht verloren. Alhoewel ze nu al een drietal maanden gestopt is, komt ze maar geen gewicht bij. Ze blijft ook erg emotioneel. Haar drughulpverlener zegt dat ze geduld moet hebben. Ze vraagt U wat ze nog kan doen.

13. Welke kennis mag verwacht worden? • Casus 7: • Een sportieve jongen van 19 jaar heeft op een fuif cocaïne gebased. Een uurtje na het inademen van de hete dampen kampt hij met een aanhoudende pijn achter het borstbeen. De jongen transpireert hevig. Zijn bloeddruk is 16/8, zijn pols 100/min, regelmatig. Zijn vrienden zeggen dat dit een vervelend effect is van basen, dat wel meer voorkomt.

14. Verwachte kennis (3) • Druggebruik verhindert geen andere pathologie: behoud een open instelling tav symptomen • Alarmtekens blijven herkennen

15. Kennis over drugs • Pathologie van druggebruik: weinig beschikbare overzichten. “Somatische aspecten van illegaal druggebruik” in Handboek Verslaving (Bohn Stafleu, 2003) via sven.todts@telenet.be

16. Druggebruik bij Vlaamse scholieren • Casus 7: Oudervergadering op school: “We horen elk jaar meer over drugs bij jongeren: de helft van de jongeren gebruikt regelmatig drugs, en het wordt nu duidelijk dat de nieuwe wet dit alleen erger maakt. Er wordt jonger en jonger gebruikt. Wat vindt U daar als expert van, dokter?”

17. Druggebruik bij Vlaamse scholieren

18. VAD 2003-2004 • Totaal 38.000 leerlingen bevraagd in ASO, TSO of BSO • 59 nieuwe scholen + 7 scholen deden eerder mee • Cijfers: representatief staal van 1500 leerlingen • Verklaring grafieken • “Nooit” = nooit • “niet meer” = niet in het laatste jaar • “soms” = minder dan één keer per week in voorbije jaar • “regelmatig” = minstens wekelijks in voorbije jaar

19. VAD: 2003-2004: middelen

20. VAD: 2003-2004: cannabis

21. VAD 2003-2004: andere illegale drugs

22. VAD 2003-2004 illegale drugs per onderwijsvorm

23. VAD 2003-2004: alcohol

24. VAD 2003-2004: tabak

25. VAD 2003-2004: tabak per onderwijsvorm

26. Hoe vaak op plaats waar drugs gebruikt worden?

27. Conclusies: • Druggebruik is een realiteit • Vooral alcohol, tabak en cannabis • Contact met/verkrijgbaarheid andere illegale drugs: experimenteel gebruik van ATC (XTC, speed), LSD,… • Regelmatig harddruggebruik bij Vlaamse scholieren is zeldzaam.

28. Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs  Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie  Implementatie in schoolwerkplan

29. Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs  Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie  Implementatie in schoolwerkplan

30. Aandachtsgebied : Aanleiding • Met welke motivatie wil men een DOS ontwikkelen? • Reflectie (nav werk andere scholen, politie,…): bvb school vindt het haar taak aan preventie te doen • Probleemsituatie • Leerlingenbevraging • Werkgroep: directie, leraren, CLB, ouders, leerlingen??, externen (politie, drugpreventie): verzamelen zoveel mogelijk materiaal, naar consensus werken

31. Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs  Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie  Implementatie in schoolplan

32. Aandachtsgebied : Handelingskader • Welke visies op middelengebruik heeft de school ? Zijn die realistisch? • Welke visies hebben betrokkenen? • Wat zijn de doelen van een drugbeleid? • Zijn er tussendoelen, werkdoelen, is er consensus over de doelen?

33. Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs  Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie  Implementatie in schoolplan

34. Aandachtsgebied : Het plan • Casus 8: Een achttienjarige leerling wordt van school gestuurd na het dealen van drugs. De directeur beroept zich daarbij op het schoolreglement. De leerling werpt op dat hij dat document nooit ondertekend heeft.

35. Aandachtsgebied : Het plan • Casus 9: Een zestienjarige is al voor de tweede maal betrapt op het roken van cannabis in de fietskelder. Na overleg met CLB en klastitularis wordt er beslist de betrokkene een begeleidingscontract te laten tekenen. Dit bevat de verplichting zich aan te melden bij gespecialiseerd centrum X.

36. Aandachtsgebied : Het plan • Casus 10: • Een veertienjarig meisje contacteert de groene leraar/vertrouwensleerkracht. Ze bekent een relatie te hebben met een twintigjarige dealer en ook zelf drugs te spuiten. Ze wil wel hulp, maar haar strenge ouders mogen zeker van niks weten.

37. Aandachtsgebied : Het Plan • Casus 11: De directie vraagt U om een nieuwe leerling te zien en een advies te geven over diens mogelijkheden om school te lopen. Het gaat om een leerling die weggestuurd werd uit een vorige school: uit het meegestuurde tuchtdossier blijkt volgens de directeur dat er een ernstig drugprobleem was.

38. Aandachtsgebied : Het Plan • Afbakening van het drugbeleid, uitschrijven van de visies • Afbakenen verantwoordelijkheden • Verwijzing naar middelengebruik in schoolreglement: gebruik van leerlingen, maar wat met gebruik van leraars? • Gebruik van begeleidingscontracten

39. Schoolreglement en contract: • Verplicht (Besluit Vlaamse Regering 13/3/1990) • Handtekening één ouder, door leerling bij meerderjarigheid • Roken, alcohol: waar/waar-wanneer niet (klasfuiven, buitenschoolse activiteiten) • Orde- en tuchtsancties: schorsingen, definitieve uitsluiting • Tuchtdossiers: niet overdraagbaar naar andere school • Definitieve uitsluiting: begeleidingsplicht

40. Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs  Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie  Implementatie in schoolwerkplan

41. Aandachtsgebied : Opvoeding • Casus 12: In een drugpreventieproject worden lagere schoolkinderen door een geuniformeerde politieman voorgelicht over drugs. Als afsluiting van de lessenreeks bezoeken ze een gevangenis waar een ex-gebruiker vertelt over hoe het zo ver is kunnen komen. De leerlingen zijn na dit gesprek duidelijk onder de indruk.

42. Aandachtsgebied : Opvoeding • Casus 13: In school X zijn er weinig of geen ontspanningsmogelijkheden tijdens de middagpauze. Anderzijds is er een aantrekkelijk alternatief: het café op de hoek biedt een verlaagd tarief op drank aan van twaalf tot twee. Via strooibriefjes worden de leerlingen op dit aanbod attent gemaakt.

43. Aandachtsgebied : Opvoeding • Positief schoolklimaat • Coherent curriculum rond drugs • Ontwikkelen sociale vaardigheden • Stimuleren van een waardenbesef

44. Aandachtsgebied: Opvoeding • Leerlingenbevraging van VAD kan hier een grote hulp zijn: - motieven om te gebruiken/niet te gebruiken - de school als leer- en leefomgeving - meningen over roken en alcohol tijdens activiteiten - relatie met leerkrachten

45. Zijn leerlingen het eens met regels over drugs?

46. Mate waarin andere middagactiviteiten gewenst zijn

47. Motieven druggebruik

48. Aandachtsgebied : Opvoeding • Drugpreventie moet aansluiten bij de psychologische mogelijkheden en leefwereld van betrokkenen • Doelstellingen op verschillende niveaus: kennis, attitude, vaardigheden • Leerkracht is de spil van het pedagogisch proces • Preventie stopt niet aan de deur van klaslokaal: schoolcultuur, schoolleven • Preventie stopt niet aan schoolpoort: betrekken ouders

49. Preventiepaketten • VAD: DOS discussietekst – draaiboek – begeleidersmap • De Sleutel: Contactsleutels • De Sleutel: Het gat in de haag (kleuteronderwijs) • Hebben allemaal een ‘VLOR-kwaliteitslabel’ • Geen label: DARE/MEGA/Donna

50. Drugbeleid op school Aanleiding tot aandacht  Handelingskader over drugs  Drie basispijlers    Het plan Opvoeding Interventie  Implementatie in schoolplan