SADRŽAJ

1. Trenutni status korišćenja drvnog otpada za proizvodnju energije u Crnoj Gori i komercijalne mogućnosti Prof. dr Branko Glavonjić, Univerzitet u Beogradu, Šumarski fakultet FODEMO konsultant

2. SADRŽAJ Drvni otpad u šumarstvu, prerada drveta i vinogradarstvo: količine i energetska vrijednost Trenutno stanje vezano za korišćenje drvnog otpada u šumarstvu, drvopreradi i vinogradarstvu za proizvodnju energije u Crnoj Gori Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drveta za potrebe grijanja u javnim objektima i domaćinstvima u Crnoj Gori – studija slučaja Model efikasnog korišćenja drvnog otpada i Vladine mjere podrške većem korišćenju energije proizvedene iz drveta u budućnosti u javnim objektima u Crnoj Gori

3. Trenutno stanje vezano za drvni otpad iz šumarstva, dvoprerade i vinogradarstva: količine i energetska vrijednost I.A. Količina drvnog otpada koji se može javiti u šumarstvu, pod pretpostavkom da se plan sječe realizuje u ukupnoj količini ugovorenoj sa koncesionarima za državne šume, kao i za privatne šume Izvor: Uprava za šume **Izračunato na osnovu 1/2 planirane količine ostataka

4. I. Trenutno stanje vezano za drvni otpad iz šumarstva, dvoprerade i vinogradarstva: količine i energetska vrijednost I.A. Količina drvnog otpada koja se može javiti u šumarstvu, pod pretpostavkom da se plan sječe realizuje u ukupnoj količini ugovorenoj sa koncesionarima za državne šume, kao i za privatne šume Izvor: sječa u 2008., MONSTAT; 2. Uprava za šume

5. I.B. Količina i energetska vrijednost drvnog otpada iz šumarstva kao rezultat realizovane sječe u državnim i privatnim šumama u 2008. Izvor: sječa u 2008., MONSTAT; 2. Uprava za šume Energetska gustina sječki u kWh porasutom m3 (vlažnost=40%): četinari (smrča)=733 kWh, Ostalo (koji nijesu četinari) (bukva) =1,015 kWh

6. I.C. Količina i energetska vrijednost drvnog otpada iz drvoprerade kao rezultat realizovanih sječa u državnim i privatnim šumama u 2008. Ukupan broj koncesionara u 2009. je bio 25 bez koncesionara u opštini Rožaje

7. I.C. Količinna i energetska vrijednost drvnog otpada iz primarnei finalneprerade drveta u 2008. * Izračunato na osnovu 20,000 m3otpada iz prerade 30,000 m3drveta u 2008. Izvor: sječa u 2008., MONSTAT; 2. Uprava za šume Energetska gustina drvnog otpada u kWh po m3: (vlažnost=40%): 1m3čvrstog četinarskog drveta= 1,829 kWh, ostalo = 2.538 kWh (vlažnost 12%): 1m3čvrstog četinarskog drveta = 2,093 kWh, ostalo = 3,025 kWh

8. I.D. Količina i energetska vrijednost drvnog otpada iz vinogradarstva u 2008. Izvor: Statistički godišnjak 2009., MONSTAT; 2. Plantaze 13.jul d.o.o. Podgorica, 3. Cavalaglio G., Cotana S. Univerzitet u Peruđi – Centar za istraživanja u oblasti biomase

9. I.D. Količina i energetska vrijednost drvnog otpadaiz vinogradarstva u 2008. Drvni otpad u vinogradarstvu se spaljuje !!!

10. I.D. Ukupna količina energije iz drvnog otpada u šumarstvu, preradi drveta i vinogradarstvuu 2008. KOLIČINE DRVNOG OTPADAU 2008. • Šumarstvo 58,306 m3 (ne koristi se) • Prerada drveta • (uključuje sekundarne proizvode) 140,510 m3 (koristi se, ali ne u potpunosti) • Vinogradarstvo 12,543 tons (ne koristi se) MOGUĆA ENERGIJA (2008) Šumarstvo 126,673 MWh (ne koristi se) Prerada drveta 287,721 MWh (koristi se, ali ne u potpunosti) Vinogradarstvo 37,629 MWh (ne koristi se) UKUPNO 452,023 MWh

11. II.Trenutno stanje vezano za korišćenje drvnog otpada iz šumarstva, drvoprerade i vinogradarstva za proizvodnju energije uCrnoj Gori Prema istraživanjima sprovedenim na terenu u 2008., oko 32,000 MWh toplotne energije dobijene od drvnog otpada je korišćeno u preradi drveta (grijanje objekata, parenje i sušenje rezanog drveta, potrebe fabrika za proizvodnju iverice, itd.). Za tu količinu toplotne energije je korišćeno oko 14,000 m3drvnog otpada, što je samo 11.8% ukupne količine od 120,116 m3. Ostatak drvnog otpada (prvenstveno krupni otpad) se dijelom prodaje domaćinstvimau Crnoj Gori i fabrikamaza proizvodnju drvenih peletai drvenih panela u Srbiji, dok se ostatak odlaže na deponije u blizini fabrika ili na drugim lokacijama. Rezultati tekućih istraživanja pokazuju da se u Crnoj Gori samo oko 34,000 m3 (zajedno prerada, domaćinstva i izvoz) od ukupne količine drvnog otpada iz šumarstva i prerade drveta u 2008. (198,816 m3) iskoristilo, što čini samo17.1% ukupne količine u 2008.

12. Korišćenje krupnog drvnog otpada iz pilana za proizvodnju rakijeu domaćinstvima

13. Prisutni su problemi sa sitnim drvnim otpadom !!! Ozbiljni ekološki problemi na nekoliko lokacija u Crnoj Gori

14. Prisutni su problemi sa sitnim otpadom !!!Snimak sa Google Earth

15. Takođe postoje problemi sa krupnim drvnim otpadom !!! Deponija za sitni otpad iz pilana. U 2009., ukupan izvoz drvnog otpada je bio 2,217 m3.

16. Mapa lokacija koje se suočavaju sa velikim ekološkim problemom!!! Mapa lokacija sa najvećim količinama piljevine i drugog drvnog otpada, koji predstavlja ozbiljan ekološki problem

17. II.Trenutno stanje što se tiče korišćenja drvnog otpadaiz šumarstva, preradedrveta i vinogradarstvaza proizvodnju energije uCrnoj Gori Proizvodnja drvenih peleta još uvijek ne postoji. Već duži vremenski period postoji jedna struktura u selusa linijom za proizvodnju peleta, ali nikada nije ozbiljno radila. Postoje dvije studije izvodljivosti za proizvodnju drvenih peleta, ali oprema još nije kupljena i instalirana.

18. IITrenutno stanje vezano za korišćenje drvnog otpada izšumarstva, preradedrveta i vinogradarstva za proizvodnju energije u Crnoj Gori Trenutno postoji 5 manjih pogona za proizvodnju briketa u Crnoj Gori, od kojih su najveće u Bijelom Polju i Nikšiću. U Bijelom Polju se koristi sirova piljevina, a u Nikšiću suvi drvni otpad. Ukupna proizvodnja drvenih briketa na godišnjem nivou iznosi oko 600 tona.

19. Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja Međunarodne organizacije (USAID, GTZ, UNDP, EBRD, WB, KfW, FODEMO, itd.) su realizovale nekoliko projekata kojima su identifikovani potencijali drvne biomase u Crnoj Gori. Urađena je studija izvodljivosti za pogon za grijanje u Kolašinu. Rekonstrukcija javnih objekata je u toku kroz program Svjetske banke. U prvoj fazi u 2009., završeno je 5 objekata, u drugoj fazi u 2010.još 8 objekata će biti završeno, a u 2011. još 7 objekata će biti završeno. Do sada, ni u jednom od navedenih objekata nije izvršena konverzija u biomasu. Postoje naznake da se to može uraditi za objekte koji će se realizovati u trećoj fazi.

20. CRNA GORA Lista javnih objekata čija se rekonstrukcija očekuje u okviru programa kreditne linije Svjetske banke za period 2009-2011. • Vrijednost je 6.5 miliona EUR

21. OSNOVNI PREDNOSTI KORIŠĆENJA DRVNE BIOMASE

22. Lista školskih objekata čija se rekonstrukcija očekuje u smislu energetske efikasnosti u okviru programa kreditne linije KfW. • Vrijednost je 12.5 miliona EUR • 47 školskih objekata u 14 opština • Projektne aktivnosti su u toku. Prve analize pokazuju da je 10,863,970.41 kWh energije potrebno za objekte obuhvaćene ovim programom u kojima je promijenjen sistem grijanja. CRNA GORA

23. Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja Potrebne količine energenata za proizvodnju 10,863,970.41 kWh energije za grijanje 47 školskih objekata u 14 opština u Crnoj Gori *Energetska vrijednost i cijena uglja se izračunavaju za assortment cuberudnika uglja u Pljevljima. ** Cijene uključuju PDV on parity Fco school

24. Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja Za navedenu količinu sječki od 14,408 u rasutimm3, potrebno je 5,762 m3drvnog otpada, koji se dobija u procesu sječe i proizvodnje drvnih sortimenata. Tehnički dostupna količina drvnog otpada u šumarstvu u 2008.jeiznosila 58,306 m3, što znači da bi ukupne potrebe ovih 47 škola činile samo 9.9%ukupne količine drvnog otpada samo iz šumarstva. Kada se tome doda ostatak iz šumarstva i količine iz prerade drveta, jasno je da postoji dovoljno prostora da se i drugi javni objekti obuhvate sistemom za grijanje koji koristi biomasu.

25. Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja Učešće odabranih energenata u ukupnim troškovima i količini emitovanog CO2za proizvodnju 10,863,970.41 kWh energije za potrebe grijanja 47 školskih objekata u 14 opština u Crnoj Gori

26. Benefiti i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja

27. Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja

28. Koristi i efekti komercijalnog korišćenja energije proizvedene iz drvetaza grijanje javnih objekata i domaćinstava uCrnoj Gori-studija slučaja potrošnja peleta i briketa u domaćinstvima

29. Model efikasnog korišćenja drvnog otpada i Vladine mjere podrškezaveće korišćenjeenergije proizvedene iz drveta u javnim objektima ubuduće u Crnoj Gori Na osnovu potencijala raspoložive drvne biomase, model njenog efikasnog korišćenja je definisan sa tri zone u kojima će se locirati proizvodnja energije iz biomase. U zoni jedan u Pljevljima će biti smještena proizvodnja sječki i drvenih peleta, u zoni dva u Beranama proizvodnja sječki i pogon za proizvodnju, a u zoni tri u Nikšiću će biti smještena proizvodnja sječki i drvenih peleta. Gorenavedeni centri će obuhvatiti snabdijevanje drvnim otpadom iz mjesta oko ovih centara, čime se može obuhvatiti cijela teritorija Crne Gore. Ovakav model je rezultat ne samo potencijala sirovog materijala, već i postojećih kapaciteta za preradu drveta i aktivnosti koje su određene kompanije već započele.

30. Model efikasnog korišćenja drvnog otpada i Vladine mjere podrškezaveće korišćenjeenergije proizvedene iz drveta u javnim objektima ubuduće u Crnoj Gori Najznačajnije Vladine mjere, koje treba da podrže navedeno rješenje i koje će doprinijeti bržem i efikasnijem razvoju proizvodnje i tržišta proizvoda za proizvodnju energije iz biomase su: Uspostavljanje bolje saradnje i pružanje podrške tijelima Vlade Crne Gore u izradi dokumenata koji su važni za veće korišćenje proizvoda za dobijanje energije iz drvne biomaseu javnim ustanovama, kao i za razvoj tržišta proizvoda za dobijanje energije (primjer: Nacionalni akcioni plan za biomasu i dr.) Naći načine za pružanje podrške kompanijama za preradu drveta da dobiju kredite i državne subvencije za nabavku opreme za proizvodnju proizvoda za dobijanje energije iz drveta Definisanje stimulativnih mjera za domaćinstva da koriste proizvode za dobijanje energije iz drvne biomase kroz Akcioni plan za biomasu (primjer Srbije). Usvojiti što prije ulazne tarife.

31. CONCLUSION Koristite drvni otpad Sačuvajte šume !!!

32. ZAHVALJUJEM SE NA PAŽNJI THANK YOU FOR YOUR ATTENTION Branko Glavonjic, PhDUniversity ProfessorFaculty of Forestry Belgrade State UniversityKneza Viseslava 1, 11030 BelgradeRepublic of Serbia tel.+381 11 30 53 863fax.+381 11 30 59537 email: brankogl@afrodita.rcub.bg.ac.rsbranko.glavonjic@sfb.rs www.sfb.rs