300 likes | 621 Vues
İYOT YETERSİZLİĞİ SORUNLARI ve KORUNMA. Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU Halk Sağlığı Anabilim Dalı. İyot. İ nsan vücudunda 20-30 mg bulun ur %75’ i tiroid bezinde dir K alan ı kan, meme bezi, mide mukozas ı nda Önemli görevleri: Kemik geli şi mi , Beyin ve sinir sistemi geli ş imi,
E N D
İYOT YETERSİZLİĞİ SORUNLARI ve KORUNMA Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU Halk Sağlığı Anabilim Dalı
İyot • İnsan vücudunda 20-30 mg bulunur • %75’ i tiroid bezindedir • Kalanı kan, meme bezi, mide mukozasında Önemli görevleri: • Kemik gelişimi , • Beyin ve sinir sistemi gelişimi, • Bazal metabolizma hızının ayarlanması • Vücut ısısının sürmesi için gerekli hormonların yapımı
Başlıca Kaynakları • Deniz ürünleri, • Deniz yosunları, • Et, süt, yumurta da toprağa ve suya bağlı olarak bol bulunabilir.
Gereksinim (g/gün) • O-6 ay 40 • 6-12 ay 50 • 1-3 yıl 70 • 4-6 yıl 90 • 7-10 yıl 120 • 11-18 yıl 150 • Yetişkin 150 • Gebe 200 • Emzikli 200
Dünyada İyot Yetersizliği Sıklığı • 110 ülkede 1.6 milyar risk altında, • 566 milyon guvatrlı (% 10), • Yılda 30 bin bebek ölü doğuyor, • Yılda 120 bin bebek kreten doğuyor. • 300 milyon zihinsel geriliği olan var.
Türkiye’de İyot Yetersizliği Sıklığı • Toplam tiroid hiperplazisi 30.5 • 2. derece prevalans 4.3 • 3. derece prevalans 1.85 • 4. derece prevalans 0.54 • Tiroid nodül prevalansı 2.8 • KADINLAR 8-10 • ERKEKLER2-5 • K/E 3/1 • ÇOCUKLAR(6-12 yaş) 9.7 (2.derece ) • (Endemi diyebilmek için prevalans % 10 üzerinde olmalı)
İyot Yetersizliğinin Yol Açtığı Sorunlar Fetüs • Düşükler, Ölü doğumlar, Doğuştan anomaliler, • Perinatal ölümlerde ve bebek ölüm hızında artış, • Nörolojik kretinizm(Mental gerilik, Sağırlık, Şaşılık Felç) • Miksödem kretinizm (Cücelik, Mental bozukluk), • Psikomotor bozukluklar, • Hipotiroidizm
Yenidoğan: • Guvatr, • Hipotiroidi, • Beyin ve sinir sistemi gelişiminde bozukluk Çocuk ve Gençler: • Hipotiroidi, • Guvatr, • Mental fonksiyonlarda bozukluk, • Büyüme-gelişme geriliği
Yetişkinler: • Guvatr ve komplikasyonları, • Hipotiroidizm, • İyotla uyarılmış hipertiroidizm
Tiroid Hiperplazisinin Komplikasyonları • Hipoaktif nodüler guvatrın habisleşmesi, • Tiroid içi kanama, • Trakeomalazi, • Etraf doku ve organlar üzerine baskı, • Toksik nodüler guvatr, • Estetik kusurlar
İyot Yetersizliğini Telafi Eden Mekanizmalar • Tiroidin iyot yakalama kapasitesinin artması • İdrarla atılan iyodun düşmesi • Bağırsak yoluyla kaybedilen I ve tiroid hormonunun azalması • Tiroid bezinden iyot kaçışının durması • İyot “turnover” hızının artması • T4 den T3 yapımının rT3 aleyhine artması
DSÖ Guvatr Sınıflaması • 0: Guvatr yok • 1: Baş normal pozisyonda iken, tiroid palpe edilir. Fakat gözle görünür değildir. Tiroid normal iken, nodüler guvatr da bu dereceye dahildir. • 2: Baş normal pozisyonda iken, gözle görünür guvatrdır.
Endemik Guvatr Nedenleri • İyot yetersizliği (su ve besinlerde): Optimal gereksinim: 100-300 g Sudaki I (g / lt) İstanbul’da11 Doğu Karadeniz’de 2.5 Topraktaki I (g /100 g toprak) İstanbul’da250 Doğu Karadeniz’de166 Besinlerdeki I Tüm besinleretkileniyor.
2. Doğal Guvatrojenlerin Alımı: A) Sebzeler a- Cruciferae Ailesi: Lahana (beyaz, kara, bürüksel, çin) turp, karnıbahar, şalgam (thiocyanate, goitrin, Chelori) b- Liliacea Ailesi: Soğan, sarmısak (Alifatile disülfit) c- Euphorbiacea Ailesi: Kasava (Cyanogenic glycoside) d- Şüpheli olanlar: Soya fasülyesi, pancar, havuç, mercimek, marul, bezelye, şeftali, armut, çilek
B) Süt Goitrin, Cheilorine, Thiocyanete C)Suların içeriği Sature ve unsature sülfürlü hidrokarbon
3. Aşırı kalsiyum 4. Aşırı flor 5. A avitaminozu 6.Antitiroid ilaçlar ( thiocarbamid, thinomid, PAS)
İyot Yetersizliğinin Düzeltilmesi 1- İyotlu Tuz • En yaygın yöntem. • 1920 den beri kullanılıyor. • Yıllık maliyeti kişi başına 3-5 cent, • Ülke çapında kullanımı sağlamak zor, • Isı ve saklama koşulları etkili
2- İyotlu Yağ Enjeksiyonu • 1980 den beri kullanılıyor. • 2-4 ml tek doz intramuskular yapılıyor. 4 yılda bir(3-5 yıl). • Özellikle dağlık ülkelerde yararlı. • 40 yaşına kadar tüm kadınlara , 20 yaşına kadar tüm erkeklere uygulanıyor • Enjeksiyon Hepatit B ve AIDS açısından risk taşıyabilir. • Hassasiyet rapor edilmemiş. • Maliyeti yüksek.
3- İyotlu yağ oral alımı • Tek doz 1-2 yıl koruyucu etkili. • Oral doz, enjeksiyonla verilenin ancak ¼’ ü kadar etkili.
4- Diğer Yöntemler • Ekmeğe iyodür veya iyodat katılması, • Potasyum ya da sodyum iyodür tabletleri, • Suyun iyotlanması (içme-kullanma suyu ayrı ise),
İyot Eklenmesinde Metot Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar 1- Hafif şiddetteki IDD • Guvatr prevalansı % 5-20 , • İdrar I konsantrasyonu >43.5n.mol/ n.mol creatin İyotlu tuz 10-25 mg/ kg
2- Orta şiddette IDD • Guvatr prevalansı % 30>, • İdrar I konsantrasyonu 21.8- 43.5 n.mol) İyotlu tuz 25-40 mg/kg veya İyotlu yağ (enjeksiyon-oral)
3- Ağır derecede IDD • Guvatr prevalansı > 30%, • Endemik kretinizm % 1-10, • İdrar I konsantrasyonu < 21.8 n.mol ) İyotlu yağ (oral veya enjeksiyon)
Ülkemizdeki Uygulama • 1998 yılında çıkan yasayla rafine tuzlara 50-70 mg/kg potasyum iyodür veya 25-40 mg/kg potasyum iyodat eklenmesi zorunlu hale getirilmiştir. • SB projelerine göre 2005 yılına kadar iyot yetersizliği hastalıklarının; • çocuklarda yok edilmesi, • yetişkinlerde 1/3 oranında azaltılması, • yemeklik tuzun % 100’ünün iyotlu üretilmesinin sağlanması planlanmaktadır.
Ham tuz üretimi 1.450.000 ton • Gıdada tüketilen 400.000 ton • Rafine olanı 99.000 ton • Kapasite 160.000 ton • İyotlu olanı % 21.5
İyotlu Tuz Kullanımı İçin Öneriler • İyotlu Tuz Koruma için(Tedavi için değil), • Ağzı kapalı, karanlık, serin yerde saklanmalı • Yemeklere piştikten sonra eklenmeli (Kızartma ile % 20, ızgara ile % 23, kaynatma ile % 60 kayıp oluşur.) • Aşırı iyot alımının olumsuz etkileri çok nadir görülmektedir. Günlük 10 g iyotlu tuz tüketen kişi 500 g iyot alır. Toksik etki 1000 g ( l mg) geçmedikçe görülmez. • Sağlıklı yaşam için önerilen tuz 5 g/gün) (Hipertansiyon, Kalp-Damar hastalıkları, Kanser v.b.hastalıklardan korunmak için )