Robin Litjens BDO bureau vaktechniek Docent /promovendus Nyenrode Business Universiteit

1. Cijferanalyses: Effectief of voorspelbaar irrationeel?(The hidden forces that shape our decisions) Robin Litjens BDO bureau vaktechniek Docent /promovendus Nyenrode Business Universiteit Extern deskundige / Gastdocent Universiteit van Tilburg 25 mei 2011 Symposium Statistical Auditing

2. Introductie Film : Dan Ariely (www.ted.com) Conclusie ? 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

3. Stellingen ‘Kern tot het verbeteren van kwaliteit van accountantscontrole is het begrijpen van onze eigen beperkingen, niet het verzwaren van toezicht of aanvullende beroepsregels.‘ ´Het accountantsberoep is pas klaar voor statistische/wiskundige innovatie wanneer zij haar eigen beperkingen begrijpt en de effecten daarvan kan reduceren.´ 25 mei 2011 Symposium Statistical Auditing

4. Agenda/Introductie • Professioneel Kritische Instelling & deugdelijke grondslag • Irrationaliteit bij Cijferanalyses • …nog een voorbeeld • Relatie met Statistical Auditing • Afsluiting 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

5. Professioneel Kritische Instelling • ...een houding die een onderzoekende instelling, alert zijn op omstandigheden die kunnen duiden op eventuele afwijkingen die het gevolg zijn van fouten of fraude en een kritische beoordeling van controle-informatie, omvat. • Dit begrip benadrukt slechts dat we kritisch –en rationeel– moeten zijn. • Dus: Zijn accountants niet irrationeel? 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

6. Tuchtzaken Accountants • … deugdelijke grondslag Een accountant rapporteert over de uitkomst van een door hem uitgevoerd onderzoek slechts voor zover zijn deskundigheid en de door hem verrichte werkzaamheden daarvoor een deugdelijke grondslag vormen. Hij zorgt ervoor dat de rapportering de uitkomst van zijn werkzaamheden duidelijk weergeeft. 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

7. Werkzaamheden van accountants Cijferanalyse is een verzamelnaam voor: cijferbeoordelingen, totaal- en verbandscontroles (proof-in-total) en controle met normen. Cijferanalyse is het analyseren van kenmerkende verhoudingscijfers en trends, inclusief het daarop aansluitende onderzoek van fluctuaties en verbanden, die niet overeenstemmen met andere gegevens of afwijken van verwachtingen. 50 wetenschappelijke artikelen beoordeeld aangaande cijferanalyses en irrationeel gedrag. 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

8. Irrationaliteit & cijferanalyse Algemeen 1.  Accountants steunen overmatig op kwalitatief slechte cijferanalyses doordat hij/zij ‘onderdeel is’ van de procedure - de accountant overschat zijn eigen werk; 2.  Hoe complexer de omgevingsfactoren hoe minder hiermee door de accountant rekening wordt gehouden bij het formuleren van het probleem of doelstelling van de cijferanalyse; 3.  De initiële cijferanalyse wordt uitgevoerd voordat kennis van omgeving is verkregen of geüpdatet; 4.  Cijferanalyse wordt –als gegevensgerichte werkzaamheid- als enige ingezet. (AFM rapport 2010) 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

9. Irrationaliteit & cijferanalyse II Het stellen van een hypothese 1.  Accountants gebruiken niet de volledig beschikbare data om een hypothese te stellen. Het gebruik van beperkte data laat een –voor de accountant– duidelijker verband zien; 2.  Een hypothese wordt al heel snel gesteld in het proces – voordat alle relevante data beschikbaar zijn – of zelfs voorafgaand aan het proces; 3.  De accountant stelt één centrale hypothese terwijl er –op basis van informatie- meerdere plausibele hypothesen zijn; 4.  Wanneer de accountant wel meerdere hypothesen stelt behandelt hij/zij deze hypothesen als zelfstandig. Accountants boordelen niet de samenhang van de hypothesen; 5.  Wanneer data complex is of wanneer er veel complexiteit in één getal aanwezig is (bijvoorbeeld: brutomarge) dan stellen accountants vaak de verkeerde hypothese; 6.  Accountants hebben moeite met het aanpassen van de hypothese aan nieuwe informatie. 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

10. Irrationaliteit & cijferanalyse III Het evalueren van een hypothese 1.  Bijna altijd wordt één verklaring gedocumenteerd voor een afwijking, terwijl er in de praktijk vaak meerdere van belang zijnde verklaringen zijn. Vaak wordt er maar één bron geraadpleegd; 2.  Een aanzienlijk gedeelte van accountants ‘bedenkt’ zelf verklaringen voor afwijkingen; 3.  Een accountant stelt vaak meerdere hypothesen en selecteert dan één hypothese die het beste past bij de uitkomsten; 4.  Accountants zijn slecht in het herkennen van patronen in afwijkingen en hebben de neiging om afwijkingen als incidenten/uitzonderingen te beschouwen. Accountants zijn beperkt in staat om verschillende afwijkingen in totale samenhang te evalueren; 5.  Een overgroot gedeelte van de informatie verkrijgt de accountant rechtstreeks van cliënt (hypothese stellen én verklaren). We hechten veel waarde aan de uitleg van de cliënt ondanks dat er andere aanwijzingen zijn; 6.  Een accountant hecht veel waarde aan geaggregeerde cijferanalyse waarbij verwachting in lijn ligt met werkelijkheid - zelfs als uit gedetailleerdere analyses tegenstrijdige informatie blijkt; 7.   Verklaringen worden eerder geaccepteerd wanneer de cliënt direct een verklaring voorhanden heeft. 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

11. Irrationaliteit & cijferanalyse III Het evalueren van een hypothese 1.  Bijna altijd wordt één verklaring gedocumenteerd voor een afwijking, terwijl er in de praktijk vaak meerdere van belang zijnde verklaringen zijn. Vaak wordt er maar één bron geraadpleegd; 2.  Een aanzienlijk gedeelte van accountants ‘bedenkt’ zelf verklaringen voor afwijkingen; 3.  Een accountant stelt vaak meerdere hypothesen en selecteert dan één hypothese die het beste past bij de uitkomsten; 4.  Accountants zijn slecht in het herkennen van patronen in afwijkingen en hebben de neiging om afwijkingen als incidenten/uitzonderingen te beschouwen. Accountants zijn beperkt in staat om verschillende afwijkingen in totale samenhang te evalueren; 5.  Een overgroot gedeelte van de informatie verkrijgt de accountant rechtstreeks van cliënt (hypothese stellen én verklaren). We hechten veel waarde aan de uitleg van de cliënt ondanks dat er andere aanwijzingen zijn; 6.  Een accountant hecht veel waarde aan geaggregeerde cijferanalyse waarbij verwachting in lijn ligt met werkelijkheid - zelfs als uit gedetailleerdere analyses tegenstrijdige informatie blijkt; 7.   Verklaringen worden eerder geaccepteerd wanneer de cliënt direct een verklaring voorhanden heeft. 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

12. Irrationaliteit & cijferanalyse resumé 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

13. … nog een voorbeeld Robin Litjens: Risicoanalysemodellen te statisch, in: Accountancynieuws, sept. 2010 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

14. Relatie met statistical auditing Wiskundige statistische technieken zullen een radicale omwenteling gaan veroorzaken (Jacques de Swart). Ontsluiting: “Met nieuwe tools kunnen aanzwellende datastromen sneller en beter worden begrepen, zonder dat de kosten van het analyseren de spuigaten uitlopen.” Analyse: “Nu al worden er technieken toegepast om verschillen tussen verwachte en gerealiseerde omzetcijfers te analyseren. Of tussen gebudgetteerde en gerealiseerde marketingkosten. Vroeger werden zulke gegevens intuïtief beoordeeld. Maar als je met reeksen exacte cijfers werkt en daar bepaalde regressietechnnieken op loslaat, zie je soms correlaties die je op het eerste gezicht niet zag. Als je vervolgens ook nog meerdere soorten van analyses met elkaar in verband brengt, kan dat relevante inzichten opleveren over de gang van zaken in een onderneming.” 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

15. Relatie met statistical auditing • Burgstahler & Dichev (JAE 1998) • Durtschi& Easton (JAE 2010) • Scaling & sample selection induce an intuitively acceptable effect! 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing

16. Tot slot Meer lezen? Dan Ariely Predictably irrational & The upside of irrationality Robin Litjens Cijferanalyses: Effectief of voorspelbaar irrationeel? In: Accountancynieuws – November 2010 25 mei 2011- Symposium Statistical Auditing