1 / 28

Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu

Aprezentasaun husi La’o Hamutuk ba Retratu Anuál Ajénsia Nasionál Dezenvolvimentu RDTL nian 18 Jullu 2013. Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu. La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu

marilyne
Télécharger la présentation

Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Aprezentasaun husi La’o Hamutuk ba Retratu Anuál Ajénsia Nasionál Dezenvolvimentu RDTL nian 18 Jullu 2013 PapélSosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

  2. Saida mak La’o Hamutuk? • Institutu TL ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu • Harii iha 2000 • Non Partisan • Tau matan ba polítika (policy) • Hakarak atu ajuda Governu no suporta polítika ne’ebé di’ak - Atu servi povo no nasaun • La simu osan hosi instituisaun, Governu no sira ne’ebé iha interese boot iha TL Area Servisu : • Ekonomia • Finansa Estadu • Direitu ba Rai • Polítika Agrikultura • Governasaun

  3. Oinsáhala’o knar no dadus analiza mai hosi ne’ebé? • Analiza ba polítika no advokasia, ladún hare ba implementasaun projetu • Submisaun ba Governu no Parlamentu Nasionál • Halo treinamentu, workshop, no aprezentasaun • Halo diskusaun komunitária, no field visit • Diskusaun, fahe hanoin ho públiku, NGO, jornalista, akademia, ajénsia internasionál, nsst • Maiór parte hosi Governu, no hosi fonte sira seluk • Portal OJE & nia ezekusaun • Portal Aprovizionamentu • DGE-Estatístika • No fonte sira seluk

  4. Saida mak LH preokupa liu?Malisan Rekursu - Dependénsia ba Petróleu • OJE 2013:………………………………………………………………… tokon $1,648 t$787 (48%) sei mai hosi Fundu Petrolíferu iha 2013.liu t$680 million (40%) hosi FP iha pasadu no futuru. • GDP Non-oil iha 2011:..…………………………………………… tokon $1,046 GDP Petróleu in 2011:…………………………………………..... tokon $3,463 (81%) • Atividade Estadu, selu hosi osan mina-rai, no metade hosi ita nia ekonomia “non-oil” mai hosi osan mina-rai. • Balansu komersiál (2012):t$670 importasaun, t$31 esportasaun. • Osan mina-rai la sustentável, la fó servisu barak – sei ba hotu estadu. • Fundu Petróleu bele suporta igualdade entre jerasaun, maibé la garante boa governasaun ka prevene korrupsaun.FP sei hotu lalais karik ita gasta barak liu ho beibeik. Súl Sudan mak depende liu ba esportasaun petróleu no gas molok Timor-Leste.

  5. Ekonomia “Rentier” • Osan suli maka’as tama mai, maibé dala barak gasta la ho hanoin • Povo nia osan … maske la mai hosi sira nia taxa OJE sa’e 28%/tinan, lalais liu ita nia ekonomia, no lalais liu iha mundu hafoin Zimbabwe.

  6. Mina-rai sei la dura ba tempu naruk

  7. Reseita petrolíferu sei kontinua tun Gráfiku ne’e hatudu katak TL pasa ona tempu produsaun másimu hosi Bayu-Undan and Kitan.

  8. Fundu Petróleu sei hotu lalais.

  9. Projetu petróleu domina desizaun Governu nian

  10. Ekonomia petrolíferu domina ekonomia tomak

  11. Kreximentu GDP mai husi despeza estadu nian de’it

  12. Knar Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba programa Governu Reprezenta hanoin no nesesidade ema sira ne’ebé vulneravel no haketak ona hosi benefísiu programa estadu nian • Ema barak hanoin katak polítiku na’in sira iha Dili ladún hatene kona-ba fallansu hosi projetu infrastrutura ne’ebé sira implementa iha distritu. • Projetu iha Dili mak prioridade – prefere liu ba ema estranjeiru ne’ebé vizita mai. Ida ne’e mak povu Timor-Leste luta atu hetan?

  13. Advokasia • Liu hosi Parlamentu, konsultasaun ho órgaun estadu nian, karta no media • Ho dalan persuasivu no mós konfrontasaun pasífiku • Sukat opsaun polítika ne’ebé diferente • Efetivu liu atu halo iha inísiu iha síkulu projetu, maibé dala barak seidauk iha informasaun no oportunidade Analiza • Objetivu, independente, no hare hosi perspetiva diferente • Hare vizaun ba tempu naruk (la’ós eleisaun oin mai) • Bele hare ba area rurais, la’ós de’it ba Dili • Labele tuir ajenda doadór • Sosiedade Sivíl no Governu hetan influensia la hanesan

  14. Ajuda asegura hodi tuir prosesu legal sira Ajuda implementasaun programa • Transparente no akuntavel oinsá uza povo nia osan • OJE, Lisenseamentu Ambientál, aprovizionamentu, ezekusaun, evaluasaun no pagamentu • Propoin ka demonstra alternativu • Suporta estadu atu implementa, konsulta ka publika projetu nian • La presiza halo funsionáriu moe ba públiku se karik sira halo erru • Ajuda ema no implementador sira hodi komprende povo nia nesesidade no preokupasaun

  15. Saida mak LH sujere ba ADN atu halo? • Promove dezenvolvimentu nasionál no atividade ekonomia iha distritu • Rasionaliza rekursu finanseiru bazeia ba “cost-benefit analysis” • Hili projetu ho matenek no ida ne’ebé di’ak no presiza hosi TL

  16. Kontrola kustu no kualidade hosi kapitál dezenvolvimentu projetu nian • Konsidera kustu tomak projetu nian: manutensaun, operasaun, decommissioning, ambiente • Tau matan ba benefísiu: finansial, ekonómiku (kampu servisu, sub-contract) no sosiál • Tau matan ba impaktu no risku: osan, rai, ambientál, eviksaun, kustu oportunidade

  17. MDG-Suco: karun, laiha kualidade, susar atu hadi’ak, no la apropriadu ba area rural. NGO KSI no komunidade sira iha Ermera nia projetu uma: baratu, uza rekursu lokál no apropriadu liu

  18. Maske iha mandatu ba viabilidade ante-projetu nian, maibé ne’e seidauk hala’o Kustu konstrusaun projetu eletrisidade hosi tokon $367 sa’e ba liu biliaun ida

  19. Supply Base - Tasi Mane • Laiha Planu Jestaun Ambientál, iha de’it Estratéjia PJA • Laiha tender ba estudu viabilidade (kontratu sira ba Eastlog) • Ita seidauk hetan asesu ba estudu ne’ebé halo ona • Estudu kona-ba viabilidade komersiál • Front-End Engineering Design • Kustu tomak projetu

  20. Ponte Comoro Loloos ponte sira iha distritu mak presiza prioridade liu, duke iha Dili

  21. Projetu sira tenke bazeia ba realidade no nesesidade TL • Prioridade OJE: • Agrikultura • Saúde • Edukasaun • Ekonomia lokál Nasaun sira ne’ebé atinje ona MDG gasta 28% hosi sira nia OJE ba saúde no edukasaun. Timor-Leste sei gasta 13% iha 2013. Gasta 2% ba agrikultura no 3% atu dezenvolve ekonomia.

  22. Molok 2025, Bayu Undan no Kitan maran • Tuir Sensu 2010, labarik idade ki’ik besik dupla kompara idade liu 20. • To’o 2025, labarik 330,000 sei moris. Oinsá ho sira nia futuru?

  23. DívidaPúbliku • Risku naruk ba finansa públiku • Aumenta tentasaun atu gasta barak • Tanba osan na’in ladún fiar ba kapasidade RDTL atu jere nia projetu boot sira

  24. ADNba EPIA • LH suporta, no ida ne’e importante • Maibé saida mak ami bele kontribui?

  25. Labelehaluha sira!! Obrigadobarak

More Related