81 İLİN RİSK ANALİZİ VE ÖNERİLER

1. 81 İLİN RİSK ANALİZİ VE ÖNERİLER ACAT

2. İNCİNEBİLİRLİK RİSK = TEHLİKE X HAZIRLIK

3. TEHLİKE/RİSK Risk Analizinden amaç; • Tehlikenin saptanmasıdır, çözümü içermez. • Potansiyel tehlikelerden tamamen arındırmak mümkün değildir, mümkün olan riskin azaltılmasıdır. • Değerlendirme operasyon, mekan veya aktivite bazında yapılabilir.

4. RİSK ANALİZ SÜRECİ • Tehlikeleri belirleyin • Tehlikeleri analiz edin • Zarar görebilirliği analiz edin • Yönetebilirliği analiz edin • Riskleri derecelendirin • Planlamalarda elde ettiğiniz puanları kullanın

5. RİSK ANALİZİ • Ne tür afet olabileceğini, • Hangi sıklıkla olabileceğini, • Oluşabilecek zararı, • Toplumu nasıl etkileyeceğini, • Toplumun afetten ne derece zarar görebilir olduğunu belirler.

6. RİSK ANALİZİ Risk Analizi iki ana başlıktan oluşur; • TEHLİKE ANALİZİ: Tehlikenin derecesini, tipini ve karakteristiğini belirlemek için yapılır. • ZARAR GÖREBİLİRLİK ANALİZİ : Afetin oluşması durumunda görülebilecek zararın boyutunu ölçmek için yapılır.

7. HİYERARŞİK KÜMELEME ANALİZİ YÖNTEMİ İLE TÜRKİYE’DEKİ 81 İLİN AFET ve OLAĞANDIŞI DURUM RİSKLERİ AÇISINDAN SINIFLANDIRILMASI • Bu çalışmada, Türkiye’deki 81 il, 18 afet riski değişkeni ile kümeleme analizi yöntemi kullanılarak afet ve olağan dışı durum yönünden analiz edilmiştir. • Sonuçlar dendogram ile grafikleştirilmiş ve yorumlanmıştır. • Bulanık kümeleme analizinin sonuçları; illeri beklenen riskler açısından farklı kümelere ayırmıştır. • Elde edilen sonuçlar incelendiğinde; kümeleme analizinin homojen birimlerin kümelenmesinde gücünün azaldığı görülmektedir. ACAT

8. Ülkemizin bölgeleri veya illeri arasında afet riskleri eşit olarak dağılmamıştır. • Bu nedenle afet riskleri yönünden meydana gelen bölgesel dengesizlik, o ülkenin bir bütün olarak afetle mücadele ve risk azaltma stratejilerini etkileyen unsurların başında gelmektedir (25). • Günümüzde sadece geri kalmış ülkelerin değil aynı zamanda gelişmiş ülkelerin de temel sorunlarından biri haline gelen bu dengesizlikler; altyapı, iklim, sanayileşme, eğitim, küreselleşme, iletişim, nüfus, coğrafya, ekonomik ve endüstriyel gelişmişlik faktörleri gibi değişken faktörlerce belirlenmektedir (5, 6, 7, 8, 9). • Tüm şehirler için sorun teşkil eden ortak risk faktörleriyle mücadele etmek amacıyla uygun politikalar üretilmelidir. Bu amaçla kurumların bütünleşik çalışmalar yapmaları gerekmektedir. ACAT

9. Bu çalışmanın amacı; kümeleme analizini kullanarak 81 ili 18 afet riski değişkeni kullanılarak afet ve olağan dışı durum (ODD) yönünden analiz etmek, ayrıca afet ve olağan dışı durum risk seviyelerine göre kümelere ayırarak ortak afet ve ODD planlaması yapmalarını sağlamaktır (1). • Ayrıca; yapılan bu planlar çerçevesinde ortak bölgesel afet lojistik depoları ve bölgesel afet yönetim merkezlerinin kurulması ile ortak ulusal modern afet yönetim merkezinin kurulmasının temellerinin oluşturulmasıdır. • Afet ve olağan dışı durum değişkenleri yönünden illeri kümeleme analiziyle sınıflandıran bu çalışmanın incelediği afet risk potansiyelleri konusunun daha önceki çalışmalarda ülke, il veya ilçe bazında kümeleme analizi tekniğiyle analiz edildiği görülmemektedir. ACAT

10. Araştırmamızda kullandığımız kümeleme analizi; bir veri matrisinde yer alan ve gruplamaları bilinmeyen birimleri birbirleriyle benzer alt kümelere ayırmaya yarayan yöntemler topluluğudur (2, 3, 4). • Hazırlamış olduğumuz veri tabanında yer alan değişkenler itibariyle, illerin riskleri arasındaki benzerlik ve farklılar temel alınarak, benzer risklere sahip illerin aynı kümelerde toplanması ve yeni bir riske sahip ilin hangi gruba dâhil olduğunun tahmin edilmesi kümeleme analizinin esasını teşkil etmektedir. ACAT

11. Afet ve olağan dışı durum faktörlerini ölçmek amacıyla deprem, volkanik patlama, toprak kayması, sel-su taşkını, orman yangını, tsunami, endüstriyel kazalar, trafik-ulastirma kazalari, radyolojik-nükleer kazalar, terörist atak, sivil kargaşa, çığ, mülteci akını-nüfus hareketleri, bulaşıcı hastalık salgını, kaya düşmesi, kimyasal kaza, biyolojik kaza ve kuraklık olmak üzere 18 ayrı değişken kullanılmıştır.   • Kümeleme analizinde, birbirlerine benzer risklere sahip illeri bulmak için illerin sahip oldukları risk potansiyellerinin hesaplanması gerekmektedir. ACAT

12. Bu amaçla Bournemouth Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi’nin risk hesaplamalarında kullanmakta olduğu bir yöntem kullanılmıştır. • Bu yöntemde risk; tehlikeler, savunmasızlık ve yönetilebilirlik arasındaki ilişkilerden yararlanılarak hesaplanmıştır (25). • Puanlamalar yapılırken; coğrafya, iklim, her türlü altyapı, sanayileşme, eğitim, insan gücü, globalleşme, iletişim, nüfus, ekonomik ve endüstriyel gelişmişlik faktörleri gibi değişkenler göz önüne alınmıştır. ACAT

13. ACAT

14. ACAT

15. ACAT

16. ACAT

17. BAZI İLLERİN MUHTEMEL AFET POTANSİYELLERİ (olası potansiyel risk ve oluşacak zarar büyüklüğü sırasına göre); • Ankara; Terörist Atak, Endüstriyel Kaza, Trafik-ulaştırma Kazaları, Sel-su Taşkını, Sivil Kargaşa, Kimyasal Kaza, Toprak Kayması, Deprem, Biyolojik Kaza, Pandemi, Kuraklık. • İstanbul; Deprem, Endüstriyel Kaza, Trafik-ulaştırma Kazaları, Terörist Atak, Sivil Kargaşa, Kimyasal Kaza, Sel-su Taşkını, Toprak Kayması, Radyolojik-Nükleer Kaza, Biyolojik Kaza, Pandemi, Kuraklık, Orman Yangını, Tsunami. • İzmir; Deprem, Endüstriyel Kaza, Sel-su Taşkını, Trafik-ulaşım Kazaları, Kimyasal Kaza, Sivil Kargaşa, Orman Yangını, Kuraklık, Terörist Atak, Mülteci-Nüfus Hareketleri, Bulaşıcı Hastalık Salgını, Biyolojik Kaza. • Van; Deprem, Sivil Kargaşa, Sel-su Taşkını, Trafik-ulaşım Kazaları, Terörist Atak, Kuraklık, Nüfus Hareketleri, Endüstriyel Kaza, Kimyasal Kaza, Toprak Kayması, Çığ, Bulaşıcı Hastalık Salgını. ACAT

18. Yapılan kümeleme analizi sonucunda;- 81 il kendi arasında afet ve ODD riskleri yönünden 8 ana kümeye ayrılmıştır. - Bu kümeler ve birbirleri ile olan ilişkileri şu şekildedir; ACAT

19. ACAT

20. ACAT

21. ACAT

22. ACAT

23. SONUÇ; • Bu kümeleme analizinin sonuçlarına göre; karar vericilerin 8 küme arasındaki ilişki ve farklılıklarına göre ortak afet müdahale ve afetin olumsuz etkilerini azaltma planları/programları üretmeleri gerektiğini ifade etmek mümkündür. • Ayrıca; afet yönetimi açısından aynı veya yakın riske sahip kümelerdeki illere ait ortak müdahale planlarının yanında ortak donanım, ortak lojistik depoları, ortak müdahale personeli ve ortak bölgesel afet operasyon yönetim merkezleri oluşturulabilir. • Bu bölgesel ortak yapılanma sayesinde; afet-olağan dışı durumlarla mücadelede güç ve donanım birliğinin yanı sıra büyük oranda gereksiz harcamalardan ve tekrarlardan uzaklaşılmış olacaktır (23,24, 25). ACAT

24. KAYNAKÇA • Boreiko, Dmitri, “EMU and Accession Countries: Fuzzy Cluster Analysis of Membership”, International Journal of Finance & Economics, C. 8, S. 4, 2003, s. 309- 325. • TORRA, Vicenç, “Fuzzy c Means for Fuzzy Hierarchical Clustering”, FUZZ-IEEE 2005, Reno, Nevada, 22-25 Mayıs 2005, s. 646- 651. • DORING, Christian, Marie-Jeanne LESOT ve Rudolf KRUSE, “Data Analysis with Fuzzy Clustering Methods”, Computational Statistics & Data Analysis, C. 51, S. 1, 2006, s. 192-214. • DEMİRALAY, Meral ve A. Yılmaz ÇAMURCU, “Cure, Agnes ve KMeans Algoritmalarındaki Kümeleme Yeteneklerinin Karşılaştırılması”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, S. 8, 2005, s. 1-18. • DİNÇER, Bülent, Metin ÖZASLAN ve Taner KAVASOĞLU, İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, DPT. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, 2003. • KARABULUT, Murat, Mehmet GÜRBÜZ ve Ersin Kaya SANDAL, “Hiyerarşik Kluster (Küme) Tekniği Kullanılarak Türkiye'de İllerin Sosyo-Ekonomik Benzerliklerinin Analizi”, Coğrafi Bilimler Dergisi, C. 2, S. 2, 2004, s. 71-85. • ERKEKOĞLU, Hatice, “AB’ye Tam Üyelik Sürecinde Türkiye’nin Üye Ülkeler Karşısındaki Göreli Gelişme Düzeyi: Çok Değişkenli İstatistiksel Bir Analiz”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 2, 2007, s. 28-50. • KOÇ, Selçuk, “Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Özelliklere Göre Sınıflandırılması”, 5. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Çukurova Üniversitesi, Adana, 2001. • TURANLI, Münevver, Ünal ÖZDEN ve Serdar TÜREDİ, “Avrupa Birliği’ne Aday ve Üye Ülkelerin Ekonomik Benzerliklerinin Kümeleme Analiziyle İncelenmesi", İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 9, 2006, s. 95-108. • Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Çernobil Kazasının Ülkeler Üzerindeki Etkileri, Çernobil Serisi No: 5, 2. Basım, Haziran 2007. • Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Günümüzde Nükleer Enerji, Temmuz 2010. • Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Türkiye İçin Doz Değerlendirmeleri, Çernobil Serisi No:7, 2. Basım, Haziran 2007. • Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Bölgesel Göstergeler TRC Güneydoğu Anadolu 2008, Temmuz 2009. • Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Sağlık Bakanlığı Bilimsel Kurul Raporu ve Üniversite Görüşleri, Çernobil Serisi No: 2, 2. Basım, Haziran 2007. • Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Türkiye’deki Çevre Radyoaktivitesinin İzlenmesi, 2009. • EROĞLU V., Su Tasfiyesi, Çevre ve Orman Bakanlığı, 2008. • Çevre ve Orman Bakanlığı, Tehlikeli Atık İstatistikleri 2009, Tehlikeli Atık Bülteni, 2011. • Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeler 1923-2009, Aralık 2010. • Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye İstatistik Yıllığı 2010, Nisan 2011. • Türkiye İstatistik Kurumu, Çevre Göstergeleri 2000-2005, Mayıs 2006. • Hata! Bağlantı geçersiz. Sera Gazı Emisyon Envanteri 2008, Haziran 2010. • Türkiye İstatistik Kurumu, Hava Kalitesi 2010-2011, Mayıs 2011. • Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) 1993-2010 Kararları, 2010. • Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Şehir Sağlığı Planlaması, Kasım 2001. • Bournemouth Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi, Afet Yönetim Kursu Risk Değerlendirmesi Alıştırması, 2005. • ERYILMAZ M, DİZER U, Afet Tıbbı, Ünsal Yayınları, Ankara 2007. ACAT

25. Dr. İlhan ÖZTÜRK Gümüşhane Üniversitesi ta2ui@turkafet.org www.acilafet.org ACAT