Onderzoek naar de stand van zaken van de drugproblematiek in België en de Europese Unie

1. Onderzoek naar de stand van zaken van de drugproblematiek in België en de Europese Unie Wouter Vanderplasschen Vakgroep Orthopedagogiek Universiteit Gent

2. Overzicht • Inschatting van de problematiek • Prevalentie druggebruik en problematisch gebruik • Mortaliteit en morbiditeit • Politionele en justitiële benadering • Terugdringen van vraag en aanbod • Vraag naar behandeling + kenmerken van personen in behandeling

3. Inschatting van de problematiek • Moeilijk bereikbare groep • betrokkenheid bij deviante activiteiten • sociaal stigma • Druggebruik zeer gevoelig aan bepaalde trends • Verschillende soorten onderzoek • bevolkingsonderzoek • officiële statistieken • registratie-onderzoek • etnografisch onderzoek

4. Inschatting van de problematiek (2) • Onderzoeksmethodes • capture-recapture methode • nominatie methode • snowball sampling-methode • statistische extrapolatie

5. Sleutelindicatoren EMCDDA • prevalentie van en patronen in gebruik bij algemene bevolking • prevalentie van en patronen in problematisch gebruik • besmettelijke ziekten als gevolg van druggebruik (HIV, HCV, HBV) • sterfte als gevolg van druggebruik en sterfte onder gebruikers • vraag naar behandeling

6. Druggebruik in de EU • Life-time prevalentie • Cannabis: 10 tot 25% • amfetamine: 1 tot 4% • ecstacy: 0.5% tot 4% • cocaïne: 0.5% tot 3% • heroïne: minder dan 1% • bepaalde bevolkingsgroepen: jongvolwassenen, mannen en in steden • recent gebruik: 1 tot 9% • ervaringsgraad toegenomen

7. Situatie in België (prevalentie) • 6.4% ooit gebruikt (5.8% cannabis) • 2-6% vd 18-65 jarigen ooit gebruikt, 2% afgelopen jaar (10-20% in Wallonië); 21% ooit gebruikt in Wallonië • ervaring met druggebruik onder scholieren: van 4% tot 44% (VAD-studie) • stijging vh druggebruik • aantal iv-druggebruikers in België: 20 000 of 3.6/1000 15-54 jarigen

8. Prevalentie in België • Bij 15-16 jarigen: 22% ooit; 20% laatste jaar en 12% laatste maand • Bij 17-18 jarigen: 40% ooit; 30% laatste jaar; 20% laatste maand • meer jongens dan meisjes • cannabis; amfetamines + hypnotica; XTC • stabilisatie van gebruik tijdens afgelopen jaren

9. Problematisch druggebruik • Langdurig/regelmatig of intraveneus gebruik van opiaten, cocaïne of amfetamine • Prevalentie hoogst in Italië, Luxemburg, Portugal en VK (5-8/1000) • Laag in België, Nederland en Duistland (2-3/1000) • Vooral opiaten, behalve in Zweden en Finland • Invloed van het beleid beperkt: repressie vs. tolerantie

10. Kenmerken personen in behandeling • 75% mannen; 25% vrouwen • gemiddelde leeftijd: 27 jaar; (24 vs. 30) • leeftijd bij eerste gebruik: tussen 15 en 19 • frequentie van gebruik: dagelijks (heroïne/cocaïne) • 47% eerste contact; self-referral • stabiele leefsituatie: 70% en 10% • bij ouders (49% en 17%); partner (22% en 40%) • polydruggebruik • meest in Antwerpen, Luik en Brussel

11. Problematisch druggebruik • Spuitgedrag: 32 tot 42% van de heroïnegebruikers; coke 13 tot 28% • Momenteel: 27%; 40% van de heroïnegebruikers • Methadon: 29-30 jaar; 50% ooit geïnjecteerd; 31% actueel • Rapid Opiate Detoxification under General Anesthesia (Roda): opiate receptor blokkade met naltrexone (antagonist) • Early Warning System: snelle signalering van nieuwe synthetische drugs via wetenschappelijk onderzoek (laboratoria), sociale, medische en culturele info (milieu of hulpverlening), spoedopnames

12. Gezondheidsgevolgen • Vraag naar behandeling: vooral opiaten (50%), meer en meer cannabis en cocaïne • afname van intraveneus gebruik: • beschikbaarheid van rookbare/injecteerbare heroïne • prijs van de heroïne • zuiverheid van heroïne • tussen 20 en 30 jaar, vooral mannen (vrouwen jonger + meer in Scandinavië) • Besmettelijke ziekten: HIV (1 tot 32%); HCV hoog (40 tot 70%)

13. Mortaliteit • Overdoses, ongevallen, suïcide, aids, ... • in de EU: 7000 à 8000 (vooral opiaten, ev. In combinatie met alcohol en benzo’s) • niet altijd opgemerkt • stabilisatie van overdoses: • stabilisatie aantal problematische gebruikers • afname risicohandelingen • behandeling + medische hulpverlening verbeterd • druggebruikers: zeer grote gezondheids-problemen + hoog sterftecijfer

14. Besmettelijke ziekten • HIV: gestabiliseerd; vooral epidemisch in jaren ‘80: verzadigingseffect of gedragsverandering? • Meer onder vrouwen: hoger risicogedrag • Aids: vooral in Z-Europa (Spanje, Italië, Portugal en Frankrijk) • Hepatitis C: 40 tot 90%: leverbeschadiging + sterfte • Hepatitis B: 20 tot 60%: idem • Tbc en andere soa’s

15. Risicogedrag • Delen van injectiespuiten (20 - 65%) en andere materiaal: watten, water en sponzen • vrees voor Aids beperkt; • uitbreiding substitutiebehandeling + afname intraveneus gebruik • weinig overdracht via seksueel contact; wel van moeder op kind • maatregelen: steriele naalden, condooms, HIV-voorlichting en tests, gebruikersruimten en gecontroleerde heroïneverstrekking

16. Politie en justitiestatistieken • Cannabis voornaamste reden voor aanhouding inzake drugs • Verwervingscriminaliteit, expressieve criminaliteit en consensuele delicten • 90% gedetineerden ooit drugs gebruikt (50% iv-gebruikers, zeer veel delen van naalden; 25% start druggebruik) • Heroïne: Afghanistan, Pakistan, Myanmar, Laos, Thailand (Turkije, Rusland, Nederland)

17. Cocaïne: Latijns-Amerika (Brazilië, Colombia en Venezuela) via Spanje en Nederland • Synthetische drugs: productie in Nederland, België en VK + Oost-Europa • Cannabis: via Nederland en Spanje vanuit Marokko (hasj); weed (Afghanistan, Libanon, Pakistan)

18. Kostprijs van een aantal drugs • Cannabis: 4 à 5 Euro/gram • Heroïne: 25 à 30 Euro/gram • Cocaïne: 60 Euro/gram • XTC: 8 Euro/tablet • amfetamine: 5 Euro/tablet

19. Doestellingen maatregelen tegen druggebruik • Prevalentie druggebruik onder -18-jarigen terugdringen • schade aan gezondheid + sterfte terugdringen • toename van succesvolle behandeling • beschikbaarheid illegale middelen doen afnemen • druggerelateerde misdrijven verminderen • witwaspraktijken en illegale handel terugdringen

20. Terugdringen vd vraag • Preventie: op school + in naaste omgeving • behandeling: • zonder gebruik van drugs: positieve relatie tussen duur en succes van behandeling • meer en meer case management • substitutietherapie (ook naltrexone, heroïne) • Schadebeperkende maatregelen • straathoekwerk • laagdrempelige hulpverlening (gebruikersruimten) • early warning system (gezondheidsmaatregelen) • Repressie (criminaliteitsbestrijding) • preventie (in gevangenis) + rehabilitatie (onderwijs, huisvesting, werk, training)

21. Terugdringen aanbod • Opsporingsonderzoek: samenwerking tussen justitie en politie binnen EU • opsporen van netwerken: productie, trafiek, detailhandel, witwaspraktijken

22. Vraag naar behandeling voor drugproblemen • Vraag naar behandeling: • info over behandelende voorziening • beeld van het problematisch druggebruik (aantal cliënten in behandeling, trends in gebruik of wijze van gebruik) • enkel over personen in hulpverlening • geen rekening gehouden met dubbeltellingen

23. TDI-protocol • Administratieve info: stad, code van cliënt en voorziening • Behandeling: datum, soort contact, ooit in behandeling geweest, momenteel in behandeling • Socio-demografische gegevens: geslacht, leeftijd, leefsituatie, verblijfplaats, nationaliteit, arbeidssituatie, schoolopleiding • Problematisch druggebruik: belangrijkste product (wijze, frequentie, begin leeftijd, duur), tweede en derde product, eerste gebruik ooit) • Risicogedrag: spuitgedrag, vroeger spuitgedrag, HIV • Afloop van behandeling: type behandeling dat werd gestart

24. Personen in behandeling in Europese steden • Leeftijd: 30 jaar • >50% op eigen initiatief of omgeving • heroïne als hoofdproduct; chinezen + injecteren stijgt in Oost-Europa (+delen) • conclusies: • verhoogde incidentie • veel gebruikers niet gekend bij de hulpverlening • sluit het aanbod aan bij noden vrouwelijke gebruikers • spuitenruil nodig • gebrek aan kennis over gevaren spuiten + delen

25. Personen in behandeling in Oost-Vlaanderen • 25% vrouwen (ondervertegenwoordigd bij 20-34 jarigen) • aanmelding -> afspraak (81%) -> op afspraak (69.5%) -> begeleiding (62.3%) • dubbeltellingen: 48 (4%) draaideurcliënten; verantwoordelijk voor 14% van alle intakes

26. Profiel • 50% tussen 20 en 29 jaar oud; 25% jonger dan 20 • 72% nooit eerder in behandeling geweest • 79% mannen • verblijfplaats: Gent (35%), Antwerpen, Brugge, Oostende, Menen • vooral afhankelijk van opiaten (48%); cannabis (25%), amfetamines en cocaïne 23%) • eigen initiatief (28%); omgeving (13%); justitie (11%); drughulpverlening (18%)

27. Conclusies onderzoek • Grote instroom in vergelijking met andere steden • grote uitval tussen aanmelding + begeleiding • verschillen in uitval tussen groepen • beperkt aantal directe doorverwijzingen • grote tijdsinvestering • 1/5 vrouwen • ongeveer de helft jonger dan 25 jaar • 70% is nieuw in de betreffende voorziening • 40% vd afspraken op eigen initiatief

28. Conclusies onderzoek (2) • 75% geregistreerd in 5 centra • 1/3 verblijfplaats buiten de provincie • 41% ooit gespoten • 3/4 vd intakes betreft clienten die meer dan 1 keer op intakegesprek zijn geweest • aantal draaideurcliënten <5%