Ana Križan 06/0889 Sanja Miljenović 06/0767

1. Ana Križan 06/0889 Sanja Miljenović 06/0767 Liberalizacija trgovine i strukturne promene privrede i pravaca trgovine zemalja centralne i istočne evrope

2. Definicija liberalizacije trgovine • Pojam liberalizacije znači da ne postoje prepreke u pogledu trgovine robom i uslugama između zemalja • Prepreke u trgovini postavlja država u vidu: kvota, kontigenata, visokih carina i sl., i vođenje takve politike se naziva protekcionizam

3. Definicija liberalizacije trgovine • U ovu kategoriju, u ekonomskom smislu, spada sledeće: • trgvina proizvodima i uslugama bez carina i ostalih ograničenja • slobodan pristup tržištu • slobodan pristup tržišnim informacijama • slobodno kretanje radne snage između zemalja • slobodan protok kapitala između zemalja

4. Zakon ponude i tražnje

5. Suprotna mišljenja • Veliki protivnik teorije o liberalizaciji trgovine bio je Karl Marx, koji je rekao:’’Buržoazija je uspostavila tu jedinstvenu, bezočnu slobodu – slobodnu trgovinu. Jednom rečju, radi političke iluzije, prihvatili su čistu, besramnu, neposrednu, brutalnu eksploataciju.’’

6. Suprotna mišljenja • Slobodnoj trgovini se protive i određene antiglobalističke grupe, koje su ubeđene da ta tzv. slobodna trgovina još više pogađa siromašne

7. Preorjentacija spoljne trgovine Istočne Evrope • Preorijentacija izvoza od Istočne ka Zapadnoj Evropi počela je 1989.godine • Tu su naročito prednjačile Poljska i Mađarska

8. Tri karakteristične faze: • kontrakcija trgovinskih veza između zemalja SEV-a • rast trgovine sa Zapadom • obnavljanje uzajamne trgovine istočnoevropskih zemalja

9. Kontrakcije trgovinskih tokova • Prelaz sa trgovine ’’transferibilnom rubljom’’ na trgovinu koja se ugovara u konvertibilnim valutama • Realokacija izvoza i uvoza u skladu sa željama proizvođača i potrošača • Jak pad izvozne tražnje iz drugih bivših zemalja SEV-a

10. Rast trgovine sa Zapadom • Odvijao se različito u bivšim socijalističkim zemljama • Poljska i Mađarska su prve zemlje koje su iskoristile mogućnosti liberalizacije trgovine

11. Dualna struktura trgovinskih odnosa • Centralna i Istočna Evropa – razvijene industrijske privrede, osim u odnosima sa SSSR-om • Zapadna Evropa – ponašale su se kao tipično nerazvijene zemlje

12. Izvoz Centralne i Istočne Evrope u SSSR

13. Izvoz Centralne i Istočne Evrope u EU

14. Izvoz Istočne i Centralne Evrope • Dualna struktura izvoza zemalja Istočne Evrope na istok i zapad je njihova karakteristika dugi niz godina. • U prvim godinama tranzicije hrana i poluproizvodi su bili najviše zastupljeni u izvozu ka zapadu, dok su industrijski proizvodi, mašine i oprema bili dominantni u izvozu ka istoku. • U periodu od 1994-1996 godine ovaj trend je počeo da jenjava, jer je došlo do ubrzanog rasta izvoza ka različitim destinacijama.

15. Izvoz Istočne i Centralne Evrope • Zemlje Centralne Evrope su počele da diversifikuju strukturu svog izvoza industrijskih proizvoda, ne samo sa zemljama Zapadne Evrope nego i između sebe. • U tim godinama dolazi do ubrzanog priliva SDI koje su promenile komparativne prednosti zemlje i promenile pravce izvoza. • U početku značajne investicije su bile koncentrisane samo u nekoliko sektora, uglavnom prehrambenom.

16. Izvoz Istočne i Centralne Evrope • Javljaju se viškovi proizvoda u prehrambenoj industriji koji su uglavnom realizovani na tržištu članica CEFTA i Zajednice nezavisnih država, zbog visokih barijera na zapadnom tržištu. • Ubrzo dolazi do rasta SDI i u automobilskoj industriji što je omogućilo porast izvoza i na zapadna tržišta.

17. Izvoz Istočne i Centralne Evrope • 11% Mađarskog izvoza u EU su bili motori za automobile, 15% izvoza Slovačke i Slovenije u EU su bili automobili i delovi za automobile. • Trend rasta izvoza automobila u EU je nastavljen i dalje, jer su Audi, Volkswagen i drugi proizvođači izgradili fabrike u Mađarskoj, Poljskoj i Slovačkoj.

18. Preorjentacija izvoza Istočne i Centralne Evrope • Promene u značaju pojedinih robnih grupa dovele su i do promene dualne strukture izvoza odnosno pravca trgovine robom ka istoku i zapadu. • Hrana i poluproizvodi su dominirali u strukturi izvoza ka ekonomijama u tranziciji, odnosno istoku. • Grupa ostalih proizvedenih dobara, mašine i oprema postaju dominantni u izvozu ka zapadu.

19. Razlika u strukturi izvoza Centralne i Istočne Evrope u EU i u zemlje u tranziciji (1998)

20. Izvoz Centralne i Istočne Evrope po glavnim proizvodnim grupama i destinacijama

21. Vodeći izvoznici Centralne i Istočne Evrope

22. Vodeći uvoznici Centralne i Istočne Evrope

23. Izvoz odabranih zemalja Centralne i Istočne Evrope

24. Uvoz odabranih zemalja Centralne i Istočne Evrope

25. Češka

26. Tranzicija Češke privrede • Češka je proces prelaska na tržišnu ekonomiju započela u okviru Čehoslovačke, a nastavila je nakon osamostaljenja 1993.godine. • Reforme su obuhvatale:- privatizaciju javnih preduzeća- liberalizaciju trgovine- ukidanje i smanjenje barijera za strane direktne investicije.

27. Tranzicija Češke privrede • Tokom ranih ‘90-tih Češka privreda se suočila sa krahom tražnje bivših trgovinskih partnera (socijalističkih zemalja) i padom domaće tražnje što je dovelo do zastoja u ekonomskom razvoju. • Liberalan i transparentan režim spoljne trgovine doprineo je stabilizaciji i transformaciji privrede ka tržišnoj ekonomiji.

28. Promena trgovinskih partnera • Geografska orjentacija spoljne trgovine Češke značajno se promenila. • 1989 godine glavni partneri u trgovini su bili Sovjetski Savez i zemlje Istočne Evrope. • Kada se izuzme Slovačka izvoz u zapadne zemlje se povećao sa 37% 1989 na 71% 1994 godine.

29. Spoljna trgovina Češke • Početkom ‘90-tih oko 56% uvoza u Češke je bilo iz EU dok su još značajni partneri bili Slovačka i Rusija. • Oko 54% izvoza u tom periodu je plasirano na tržište EU, najviše u Nemačku i Austriju.Od ostalih zemalja Slovačka, Rusija i Poljska su bili značajni partneri na strani izvoza.

30. Spoljna trgovina Češke • Krajem‘90-tih nastavljen je trend rasta trgovine sa Zapadnom Evropom. • 2000 godine 69% izvoza i 62% uvoza je bilo plasirano na tržište EU.

31. Liberalizacija trgovine • Značajan rast trgovine ostvaren je zahvljući liberalizaciji trgovine, odnosno smanjenju carina. • Ipak, postoji visoka carina za većinu poljoprivrednih proizvoda, ali one se primenjuju samo na mali deo trgovine s obzirom da Češka ima veliki broj zaključenih preferencijalinh trgovinskih ugovora.

32. Češka i regionalne integracije • Regionalni trgovinski aranžmani se odnose na oko 80% ukupne trgovine i uključuju sve važnije trgovinske partnere osim Rusije. • Neki od aranžmana su: Češko- Slovačka carinska unija, CEFTA, sporazum sa EFTA i sl. • Od 2004 godine Češka je postala članica EU i nakon toga sporazumi koje je kao pojedinačna zemlja sklopila prestali su da veže. Češka danas primenjuje spoljnotrgovinski režim EU.

33. Spoljna trgovina Češke • U periodu od 1993-1998 godine Češka je uvozila više nego što je izvozila i ima deficit u trgovini koji pokazuje trend smanjenja u tom periodu od 1996 godine. • U 1998 godini izvoz čini 46% GDP i svrstava Češku među najveće izvoznike u Centralnoj Evropi.

34. Spoljna trgovina Češke

35. Glavni trgovinski pratneri Češke • U 1998 godini glavni trgovinski partneri Češke su bile zemlje članice EU (Nemačka, Austrija, Italija), Poljska, Slovačka i Rusija. • Slovačka je po važnosti trgovinskih partnera zauzimala drugo mesto nakon Nemačke, a Poljska peto.

36. Glavni trgovinski pratneri Češke

37. Češka i EU

38. Češka i EU • Češka u EU najviše izvozi repromatrijale, opremu automobile i robu široke potrošnje, a neznatno više uvozi istu vrstu robe. • Izvoz automobilske industrije Češke u 1998 godini je predstavljao oko 15% procenata ukupnog izvoza (najveći deo je plasiran na tržište zapadne Evrope), sa tendencijom porasta.

39. Trgovina EU i Češke po proizvodima

40. Češka i EU 15

41. Češka i Rusija

42. Češka i CEFTA

43. Poljska

44. Rezultati privrede Poljske od 1991. do 2002. godine • Prihodi od izvoza su povećani za 158%, dok su troškovi porasli za 241% • Razmena proizvoda je povećana za 3,2 puta • Izvoz je povećan za 175%, uvoz za 255%

45. Platnobilansni problemi Poljske do 2000. godine • Trgovinski deficit Poljske je 2000. iznosio 18,7 mlrd. evra • Pogoršanje stanja platnog bilansa u odnosu na prethodnu godinu duguje se rastu cene nafte na svetskom tržištu • Još jedan razlog jeste povećan uvoz kapitalnih dobara

46. Trgovinski bilans Poljske do 2000.godine

47. Trgovina Poljske sa glavnim geografskim područjima do 2000.godine

48. Poljska i EU • 61% ukupnog uvoza, i oko 70% ukupnog izvoza, Poljska ostvaruje sa zemljama EU • Najznačajniji trgovinski partneri su Nemačka, Francuska i Italija • Uvoz iz Rusije je povećan za 115%, uglavnom se radi o uvozu energenata

49. Promene u geografskoj strukturi spoljne trgovine – izvoz, 2002.

50. Promene u geografskoj strukturi spoljne trgovine – uvoz, 2002.