Hoe neem je waar?

1. Sirenekamp 2004door Wouter van Reeven Hoe neem je waar?

2. Inhoud • Magnituden • Informatie over objecten • Sterrenkaarten • Computerprogramma's • Coördinaten • Monteringen van telescopen • Starhoppen • Digitale cirkels • Computer gestuurde telescopen • Hoe haal ik zo veel mogelijk uit mijn telescoop? • Vragen

3. Het Magnituden Systeem • Ingevoerd door Hipparchos in de 2e eeuw BC • Helderste sterren zijn m=1 • Zwakste sterren zijn m=6 • Moderne schaal opgesteld door N.R. Pogson (1856) d.m.v. fotoëlectrische waarnemingen • Ontdekte ook nog eens 6 planetoiden, maar dat terzijde...

4. Magnituden • Per definitie geldt: 5 magnituden groter betekent 100 keer zwakker, ofwel 1 magnitude verschil is een helderheidsverschil van • Dat wil zeggen, als mA=3.72, mB=6.16, mC=11.01 en mD=13.45, dan ish.h.v.sterA en sterB = h.h.v.sterC en sterD = 2.5122.44 = 9.46h.h.v.sterA en sterC = h.h.v.sterB en sterD = 2.5127.29 = 824

5. Kleur • Kleur is de interpretatie van de hersenen van de golflengte of energie van licht • Rood licht heeft een grote golflengte (~ 650nm) en weinig energie • Blauw licht heeft een kleine golflengte (~ 450nm) en veel energie

6. Magnituden en kleur • Johnson UBV systeem • Overige banden RIJKLMN • Kleurindex: magnitude verschil tussen twee banden, b.v. U-B, B-V • Hoge kleurindex = rood object • Lage kleurindex = blauw object

7. De totale helderheid vaneen dubbelster • Kan berekend worden metb.v. m1=3.60 en m2=5.80, dan isdus is de totale helderheid van de dubbelster mtot=3.47

8. Oppervlakte helderheid • Intensiteit per eenheid van oppervlak (mag/asec2) • met D grote as in 0.1', d kleine as in 0.1' en C een kleine constante • b.v. NGC 123 met afmetingen 1.7' x 1.4' en m=13.3 • Dit is een GEMIDDELDE waarde!

9. Informatie over objecten • Almanakken, zoals de Sterrengids • Catalogi, zoals Tycho, WDS, GCVS, Messier, NGC (vele vele duizenden) • Boeken, zoals Burnham, DSFG • Tijdschriften, zoals UniVersum, Zenit, Sky&Tel. • Websites, zoals- http://cfa-www.harvard.edu/iau/mpc.html- http://encke.jpl.nasa.gov/- http://seds.org/- http://ngcic.org/- http://simbad.u-strasbg.fr/Simbad- http://nedwww.ipac.caltech.edu/

10. Sterrenkaarten • Sterren zijn bolletjes, hoe groter hoe helderder • Symbolen voor objecten komen vaak overeen, b.v.* dubbelster streepje door ster* variabele ster cirkel om ster* open sterrenhoop "dotted" cirkel* bolhoop cirkel met + erin* gasnevel contourlijnen* planetaire nevel cirkel met "spikes"* sterrenstelsel ellips

11. Even een testje...

12. Sterrenkaarten (2) • Soms sterrenbeeldlijnen • Grenzen sterrenbeelden • Sterrenbeeldnamen • Gridlijnen van Rechte Klimming en Declinatie • Soms Melkwegcontouren • Soms centrale lijn van Melkweg • Sterren gekleurd • Deepsky objecten gekleurd • Aanduidingen wisselen, b.v. Messier vs. NGC

15. Software • Hoge nauwkeurigheid in berekeningen posities zonnestelsel objecten • Grote databases met planetoiden, sterren en deepsky objecten • In grote mate configureerbaar voor tijd, plaats, coördinatensysteem • In grote mate configureerbaar wat het afbeelden van sterren en overige objecten, alsmede hulplijnen etc. betreft • Kan vaak telescoop en/of CCD camera besturen

16. Voorbeeld: NGC7000

20. Voorbeeld 2: NGC7320

26. Coördinaten • Coördinaten op aarde zijn bolcoördinaten. • De coördinaat gemeten langs de evenaar heet "lengte" en loodrecht erop, richting een van de polen, heet "breedte" • Coördinaten Utrecht:52° 05' N 5° 08' E • Coördinaten Sirene:44° 00' N05° 29' E

27. Azimuthaal stelsel • Gemeten in lokaal systeem van de waarnemer, dus afhankelijk van locatie waarnemer en tijd • Azimuth gemeten vanaf Noord, via West, Zuid en Oost langs de horizon • Hoogte gemeten vanaf de horizon tot aan zenit (=pool)

28. Equatoriaal stelsel • Gemeten op de hemelbol, dus vast • Rechte Klimming gemeten langs hemelevenaar in uren. Lentepunt = 0h, Herfstpunt = 12h • Declinatie gemeten vanaf hemelevenaar tot aan hemelpolen

29. Altazimuthale monteringen • Beweegt telescoop in horizontaal coördinaten systeem • Bekend van de "dobson" telescopen • Voor: - compact- licht- makkelijk zelf bouwen • Na:- lastig volgen- beeldveld draait

30. Equatoriale monteringen • Beweegt in equatoriaal coördinaten systeem • Voor:- makkelijk volgen- geen beeldveldrotatieNa:- moet goed uitgericht worden op hemelpool- grote telescoop betekent grote zware montering- moeilijker zelf bouwen

31. Starhoppen • Techniek om zonder digitale cirkels of computersturing een telescoop op een object te richten • Vereist kennis van het telescoopsysteem- Beeldveld en grensmagnitude zoeker- Beeldveld en grensmagnitude oculairs- "Vertaling" beeldveld naar kaart en terug • Heeft veel oefening nodig om het snel te kunnen

32. Starhoppen voorbeeld 1 : M13

33. Starhoppen voorbeeld 1 : M13 Equatoriaal Azimuthaal

34. Starhoppen voorbeeld 2 : M57

35. Starhoppen voorbeeld 2 : M57 Azimuthaal Equatoriaal

36. Starhoppen voorbeeld 3 : NGC7331

38. Digitale cirkels • Stellen je in staat om coördinaten van object in te stellen zodat telescoop goed gericht is • Goede uitlijning op pool vereiste • Referentiepunt aan de hemel nodig

39. Computer gestuurde telescopen • Voer een objectnaam in en *zoemmm* je telescoop staat erop gericht! • Kan zowel met handcomputer (Meade, Celestron etc) of met PC (SkyMap, TheGuide, XEphem)

40. Hoe dit alles toe te passen? • Ken je telescoop- weet hoe groot het beeldveld van de zoeker is- weet welke vergrotingen en beeldveldgroottes je oculairs geven- weet ongeveer tot hoe zwak je kunt gaan met je telescoop

41. Hoe dit alles toe te passen? • Bereid je waarnemingen voor- bepaal welke sterrenbeelden je kunt zien- maak een lijstje met op te zoeken objecten- leg alles klaar en zorg er voor dat je niks vergeet, zoals kaarten, telescoop, assecoires, rode lamp, papier, ooglap etc

42. Hoe dit alles toe te passen? • Ken je weg aan de hemel- leer in ieder geval wat van de bekendste sterrenbeelden kennen- neem een draaibare sterrenkaart oid mee- zorg ervoor (lijstje) dat je weet welk object waar staat, of dat je weet waar je dat kunt opzoeken

43. Hoe dit alles toe te passen? • Neem de tijd om aan het donker te wennen • Zorg ervoor dat je zo min mogelijk licht in je ogen krijgt • Pas perifeer waarnemen toe • Gebruik een ooglap of een donkere doek over je hoofd • Neem de tijd om waar te nemen (15 - 30 minuten)

44. Hoe dit alles toe te passen? • Laat je telescoop goed afkoelen • Gebruik een variatie aan vergrotingen • Wees uitgerust • Zorg voor een confortabele waarneemhouding

45. Hoe dit alles toe te passen? • Bekijk het waar te nemen object vooraf op foto's • Noteer of teken je waarnemingen • Vergelijk je waarnemingen met die van anderen • Vergelijk je waarnemingen met foto's na je waarnemingen

46. Vragen