Institucionalna zaštita manjinskih prava u XX veku

1. Institucionalna zaštita manjinskih prava u XX veku Jelena Babić Beogradska otvorena škola Januar 2010. godine

2. Koncept manjinskih prava

3. Teškoće u definisanju • Nema nijednog međunarodnog instrumenta (ni univerzalnog ni regionalnog) koji sadrži definiciju manjine: 1. teško je naći dovoljno sveobuhvatnu, a opet preciznu definiciju koja će obuhvatiti sve situacije; i 2. države nemaju jedinstven stav o tome koga treba smatrati pripadnikom manjine. • Isti status bez obzira na to da li predstavljaju deo nacije koji ima svoju matičnu državu, ili su rasejani u više država, ili se cela manjina nalazi samo u jednoj državi.

4. Zašto manjinska prava? • Prvi svetski rat • Društvo naroda i koncept samoopredeljenja naroda • Koncept manjinskih prava za one koji nisu dobili pravo na samoopredeljenje, odnosno državnost • Drugi svetski rat • Međunarodno pravo ljudskih prava • Individualna vs. kolektivna prava • Balans između međunarodnog poretka država i ljudskih prava pojedinaca • Dekolonizacija • Pad komunizma u Evropi

5. Društvo naroda • Prvi celovit sistem zaštite, upostavljen posle I sv. rata. • Obaveze o zaštiti manjina nisu nametnute svim, već samo poraženim državama: Austriji, Mađarskoj, Bugarskoj i Turskoj putem mirovnih ugovora. • Analogne obaveze preuzele su i novostvorene države Poljska i Čehoslovačka, kao i proširene države Grčka, Rumunija i Kraljevina SHS. • Takvu obavezu preuzele su prilikom prijema u članstvo i Albanija 1921, Litvanija 1922, Letonija i Estonija 1923. i Irak 1932. i to putem jednostranih deklaracija.

6. Društvo naroda • Garant izvršenja obaveza po prvi put je međunarodna zajednica • Preuzete obaveze smatrane su međunarodnim, pa je o eventualnim sporovima odlučivao Stalni međunarodni sud pravde (stvoren je mehanizam da se sporovi rešavaju mirnim putem) • Manjine su bile zaštićene kao grupe, a peticije Savetu Društva naroda mogli su podnositi pojedinci u ime grupe, ili grupa kao takva i to čak protiv svoje države.

7. Ujedinjene nacije • Napušta se grupni princip zaštite manjina • Frančesko Kapotorti, posebni izvestilac Potkomisije UN za diskriminaciju i manjine, 1977. godine: “grupa koja je malobrojnija u odnosu na ostatak stanovništva države i nije u dominantnom položaju i čiji pripadnici – koji su državljani te države – imaju etnička, verska i jezička obeležja koja se razlikuju od obeležja ostatka stanovništva, i makar samo implicitno, održavaju osećaj solidarnosti, upravljen na očuvanje svoje kulture, tradicije, vere i jezika.”

8. Ujedinjene nacije • Asbjern Eide, izvestilac Potkomisije UN koja se bavi ostvarivanjem preduslova za mirno i konstruktivno rešavanje manjinskih pitanja, 1993. godine: “manjina je svaka grupa lica koja boravi u suverenoj državi i predstavlja manje od polovine društva u državi i čiji pripadnici imaju zajednička obeležja etničke, verske i jezičke prirode, koja ih razlikuju od ostatka stanovništva.”

9. Međunarodno pravo i prava manjina Deo savremenog međunarodnog prava ljudskih prava Zasnovano na osnovnoj premisi prava ljudskih prava: da su svi ljudi jednaki u dostojanstvu i pravima (član 1. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima) Cilj: učiniti mogućim da svi pojedinci koji baštine kulturu ili etnicitet, religiju ili jezik različitu od većine u svojoj državi uživaju i sopstveni identitet dok uživaju jednaka prava

10. Ključni elementi zaštite identiteta • Uključuje pravo pripadnika manjina da: • se organizuju kao grupa; • koriste svoj jezik, ispovedaju svoju veru ili uverenja i da su u stanju da očuvaju, produže i razvijaju sopstvenu kulturu, (i u skladu sa tim...); • kontrolišu ili imaju značajan uticaj na obrazovne sadržaje svojih budućih generacija, (i...); • efektivno utiču na političke odluke koje ih se tiču; • učestvuju i uživaju koristi od razvoja.

11. Četiri komponente manjinskih prava Zaštita fizičkog opstanka Zaštita i promocija kulturnog i socijalnog identiteta Obezbeđivanje ne-diskriminacije i ravnopravnosti Obezbeđivanje efektivnog učešća u javnom životu

12. Problemi koncepta manjinskih prava • DEFINICIJA MANJINE: • Nikada nije došlo do dogovora između država • Predlog definicije na osnovu primene člana 27 MPGPP: “Grupa brojčano inferiorna u odnosu na preostalu populaciju države, u ne-dominantnom položaju, čiji članovi – kao državljani te države – poseduju etničke, religijske ili jezičke karakteristike koje je razlikuju od ostatka populacije i pokazuju, makar implicitno, osećaj solidarnosti koji je usmeren prema očuvanju njihove kulture, tradicija, vere ili jezika.”

13. Međunarodni instrumenti

14. UN instrumenti Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (1948) Konvencija UNESCO-a protiv diskriminacije u obrazovanju (1960) Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (1966) Konvencija o pravima deteta (1986) Konvencija 169 MOR-a o domorodačkim i plemenskim narodima u nezavisnim državama (1989) Deklaracija UN o pravima lica koja pripadaju nacionalnim ili etničkim, religijskim i jezičkim manjinama (1992) Deklaracija UN o pravima domorodačkih naroda (2007)

15. Univerzalna deklaracija • Načelo univerzalnosti ljudskih prava: “Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima.Ona su obdarena razumom i svešću i treba jedni prema drugima da postupaju u duhu bratstva.” (član 1) • Načelo nediskriminacije: “Svakom pripadaju sva prava i slobode proglašene u ovoj Deklaraciji bez ikakvih razlika u pogledu rase, boje, pola, jezika, veroispovesti, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog ili društvenog porekla, imovine, rođenja ili drugih okolnosti.” (član 2)

16. MPGPP “U državama gde postoje etničke, verske ili jezičke manjine, lica koja pripadaju tim manjinama ne mogu biti lišena prava da imaju u zajednici s drugim članovima svoje grupe, svoj sopstveni kulturni život, da ispovedaju svoju sopstvenu veroispovesti obavljaju verske dužnosti, ili da upotrebljavaju svoj sopstveni jezik.” (Član 27. MPGPP-a) 16

17. Regionalni instrumenti

18. Evropa Savet Evrope: Evropska povelja za regionalne i manjinske jezike (1992) Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina (1995) Organizacija za bezbednost i saradnju u Evropi (OEBS): Dokument iz Kopehnagena o ljudskoj dimenziji OEBS-a (1990) Visoki komesar OEBSa za nacinalne manjine (1992) – Knut Volebek 18

19. Evropska povelja za regionalne i manjinske jezike (1992) Značaj regionalnih i manjinskih jezika za zajedničko kulturno nasleđe u Evropi Povelja obezbeđuje sistem mehanizama za zaštitu regionalnih i manjinskih jezika 19

20. Okvirna konvencija Savet Evrope Prvi pravno obavezujući tekst koji se tiče zaštite nacionalnih manjina Prava se uživaju individualno i kolektivno Cilj je trostruk: Jačanje poštovanja etničkih, kulturnih, jezičkih i verskih identiteta lica koji pripadaju nacionalnim manjinama Stvaranje povoljnih uslova koji omogućavaju licima koji pripadaju nacionalnim manjinama da izraze, očuvaju i razvijaju svoj identitet, (i...) Stvaranje klime tolerancije i dijaloga. 20

21. Koja prava? Skup prava koja su deo opšteg prava ljudskih prava: Sloboda izražavanja Sloboda udruživanja Sloboda okupljanja Sloboda misli, savesti i veroispovesti 21

22. Kako do ostvarivanja prava? Mere usmerene protiv diskriminacije Mere ka očuvanju i promociji uslova za izražavanje identiteta Mere usmerene promociji interkulturnog dijaloga Mere međunarodne saradnje u ovom polju

23. Zabrana diskriminacije Država mora obezbediti prava sadržana u konvenciji svima (svim licima na teritoriji nad kojom ima jurisdikciju) bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su rasa, pol, jezik, nacionalno, etničko, društveno poreklo ili bilo koje drugo lično svojstvo. 23

24. Pozitivne mere Principi jednakosti (ravnopravnosti, jednakog tremana) i ne-diskriminacije zahtevaju od država da usvoje pozitivne mere, ponekad ih zovu mere afirmativne akcije, u cilju umanjivanja ili eliminisanja uslova koji uzrokuju ili doprinose održavanju zabranjene diskriminacije 24

25. Obaveze država Obezbeđivanje: zaštite manjinskih grupa; efektivnog učešća manjina u javnom životu; upotrebe manjinskih jezika; obrazovanja za pripadnike manjina; pristupa i upotrebe medija pripadnika manjina; praktikovanja veroispovesti pripadnika manjina; uživanje kulture pripadnika manjina. 25

26. Evropski sud za ljudska prava • Bryan vs United Kingdom, 22. novembar 1995. godine • Buckley vs United Kingdom, 25. septembar 1996. godine • Chapman vs United Kingdom, 18. januar 2002. godine • Conka vs Belgium, 5. februar 2002. godine • Nachova vs Bulgaria, 26. februar 2006. godine • Connors vs United Kingdom, 28. maj 2004. godine

27. Zaštita manjinskih prava u Srbiji

28. Naionalne manjine u Srbiji • Prema popisu stanovništva iz 2002. godine u Srbiji, bez Kosova i Metohije, živi 1.135.393 pripadnika nacionalnih manjina.

29. u Autonomnoj pokrajini Vojvodini živi: Mađari (290.207); Hrvati (56.645); Slovaci (56.637); Rumuni (30.419); Romi (29.057); Bunjevci (19.766); Rusini (15.626); Makedonci (11.785); Ukrajinci (4.635); Nemci (3.154); Česi (1.648) i drugi. U centralnoj Srbiji živi 59.952 pripadnika albanske nacionalne manjine; 135.670 Bošnjaka; 18.839 Bugara; 39.953 Vlaha; 3.975 Goranaca; 14.062 Makedonaca, 15.869 Muslimana, 79.136 Roma; 14.569 Hrvata i drugih. Nacionalne manjine u Srbiji

30. Pravni osnov • Ustav Republike Srbije iz 2006. godine • Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina iz 2002. godine • Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma, • Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja iz 2004. godine • Zakon o lokalnoj samoupravi iz 2002. godine