Het nut van bevolkingsonderzoek naar een bepaalde vorm van kanker (screeningsonderzoek)

1. Het nut van bevolkingsonderzoek naar een bepaalde vorm van kanker (screeningsonderzoek) Dr. Luc Bleyen CPVOK (Centrum voor Preventie en Vroegtijdige Opsporing van Kanker) Universiteit Gent

2. Screening ? • Het vroegtijdig opsporen en behandelen van levensbedreigende aandoeningen, • teneinde de sterfte door deze aandoening te doen dalen,

3. Screening ? • Het vroegtijdig opsporen en behandelen van levensbedreigende aandoeningen, • teneinde de sterfte door deze aandoening te doen dalen, • en de levenskwaliteit van de persoon met deze aandoening, na behandeling, op te trekken tot op het niveau van iemand die niet lijdt aan deze aandoening vb. - borstkanker, baarmoederhalskanker, darmkanker, prostaatkanker, …..

4. SCREENEN • Onder screenen verstaan we het testen van een zo groot mogelijk aantal verondersteld gezonde vrijwilligers uit de algemene bevolking, met als doel de kans op het hebben of het krijgen van een bepaalde ziekte te meten.

5. SCREENEN • Onder screenen verstaan we het testen van een zo groot mogelijk aantal verondersteld gezonde vrijwilligers uit de algemene bevolking, met als doel de kans op het hebben of het krijgen van een bepaalde ziekte te meten. • De screeningstest is niet bedoeld als een definitieve diagnose. Personen met positieve of verdachte bevindingen worden voor diagnostiek en behandeling verwezen naar hun arts.

6. Het doel van screenen is ziekten vroegtijdig op te sporen, wetende • dat de behandeling ofwel “gemakkelijker” ofwel “effectiever” is naarmate ermee begonnen wordt op een vroeger tijdstip in het natuurlijke verloop van de ziekte.

7. Het doel van screenen is ziekten vroegtijdig op te sporen, wetende dat de behandeling ofwel gemakkelijker ofwel effectiever is naarmate ermee begonnen wordt op een vroeger tijdstip in het natuurlijke verloop van de ziekte. • Screening houdt dus in dat zij die er aan deelnemen, hiervan voordeel ondervinden.

8. Het doel van screenen is ziekten vroegtijdig op te sporen, wetende dat de behandeling ofwel gemakkelijker ofwel effectiever is naarmate ermee begonnen wordt op een vroeger tijdstip in het natuurlijke verloop van de ziekte. • Screening houdt dus in dat zij die er aan deelnemen, hiervan voordeel ondervinden. • Bij screening echter kan een foutieve classificatie, voor de betrokken individuen ernstige gevolgen hebben.

9. Het doel van screenen is ziekten vroegtijdig op te sporen, wetende dat de behandeling ofwel gemakkelijker ofwel effectiever is naarmate ermee begonnen wordt op een vroeger tijdstip in het natuurlijke verloop van de ziekte. • Screening houdt dus in dat zij die er aan deelnemen, hiervan voordeel ondervinden. • Bij screening echter kan een foutieve classificatie, voor de betrokken individuen ernstige gevolgen hebben. • Daarom worden een aantal eisen gesteld aan de onderzoeksmethode (Wilson & Jungner)

10. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie • Kosten verbonden aan de screening • Vroegtijdige opsporing moet leiden tot een betere overleving • De voordelen moeten opwegen tegenover de nadelen, zowel op fysisch als op psychisch vlak • Het moet gaan om een gecoördineerde actie • Etische en juridische aspecten moeten duidelijk zijn (“geïnformeerde keuze”)

11. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem

12. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem

13. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem

14. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn

15. Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn Bron: Visueel pakket 2004 1 mm 1 cm 100 200 300 400 dagen 6jaar 10-11 jaar Bron: Visueel pakket 2004

17. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat

18. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde

19. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie

20. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie • Kosten verbonden aan de screening

21. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie • Kosten verbonden aan de screening • Vroegtijdige opsporing moet leiden tot een betere overleving

23. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie • Kosten verbonden aan de screening • Vroegtijdige opsporing moet leiden tot een betere overleving • De voordelen moeten opwegen tegenover de nadelen, zowel op fysisch als op psychisch vlak

24. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie • Kosten verbonden aan de screening • Vroegtijdige opsporing moet leiden tot een betere overleving • De voordelen moeten opwegen tegenover de nadelen, zowel op fysisch als op psychisch vlak • Het moet gaan om een gecoördineerde actie

26. Participatie

27. Participatie

28. Participatie

29. Criteria Wilson & Jungner • Belangrijk gezondheidsprobleem • Natuurlijk verloop van de ziekte moet bekend zijn • Een efficiënte behandeling bestaat • Een goede en kwaliteitsvolle test voor screening bestaat - Hanteerbaarheid - Reproduceerbaarheid - Gevoeligheid en specificiteit - Predictieve waarde • Test moet aanvaardbaar zijn voor de doelpopulatie • Kosten verbonden aan de screening • Vroegtijdige opsporing moet leiden tot een betere overleving • De voordelen moeten opwegen tegenover de nadelen, zowel op fysisch als op psychisch vlak • Het moet gaan om een gecoördineerde actie • Ethische en juridische aspecten moeten duidelijk zijn (“geïnformeerde keuze”)

30. Ethische en juridische aspecten moeten duidelijk zijn (“geïnformeerde keuze”) • Kwaliteitsgaranties • Kwaliteitscontrole • Toegankelijkheid voor iedereen • Volledige en goed begrijpbare informatie over de te verwachten voordelen, en de mogelijke nadelen (“Wet op de rechten van de patiënt”)

31. Vlaams bevolkingsonderzoek • Borstkanker • Prostaatkanker • Darmkanker

32. Prostaatkanker

33. Prostaatkanker • Met 9.510 nieuwe gevallen in 2005 in België, is prostaatkanker de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen (31%) • Prostaatkanker was de doodsoorzaak bij 1.377 mannen in 2004 in België. Het is de derde oorzaak van kankersterfte bij mannen (9,3%)

34. Prostaatkanker

35. Prostaatkanker

36. Prostaatkanker • Een goede test ? • Rectaal touché • PSA • Echografie • Gaat het om een “gewone” hypertrofie (vergroting), of om kanker ? • Meer nadelen dan voordelen ? • Welke interventie en welke gevolgen ?

37. Prostaatkanker • Stand van zaken: • Prostaatkanker is een belangrijk gezondheidsprobleem van voornamelijk mannen ouder dan 75 jaar • PSA en het huidige testgebruik kunnen momenteel nog niet beschouwd worden als een valide screenings-strategie • Het nut van een massascreening voor de vroegdetectie in asymptomatische mannen is onbekend, en daarom ook niet te verantwoorden

38. Darmkanker (colonkanker)

39. Darmkanker (colonkanker)

40. Darmkanker (colonkanker) • België 2005: 4.111 nieuwe gevallen bij mannen, en 3.408 bij vrouwen • Colorectale kanker is de 3de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen, en de 2de bij vrouwen • Colorectale kanker maakt 13% uit van alle vormen van kanker • België 2004: 1.453 mannen en 1.388 vrouwen sterven tgv colonkanker • Colorectale kanker is de 2de doodsoorzaak van kanker bij mannen en vrouwen • Het risico dat colonkanker ontdekt wordt vóór de leeftijd van 75 bedraagt 5% bij mannen en 3,2% bij vrouwen

41. Darmkanker (colonkanker)

42. Darmkanker (colonkanker)

43. Darmkanker (colonkanker)

44. Darmkanker (colonkanker) • Stand van zaken: • Colorectale screening voldoet aan de Criteria van Wilson en Jungner • Alle richtlijnen bevelen screening aan vanaf de leeftijd van 50 jaar • De FOBT-test (fecal occult blood test) wordt aanbevolen. Bij positieve test wordt een colonoscopie aangeraden • Screening leidt tot een daling in de sterfte van ongeveer 15% • De screening is ook kosteneffectief, indien voldoende deelname • In vlaanderen lopen momenteel 2 pilootstudies • Een implementatie in gans Vlaanderen wordt voorzien 2013-2014

45. Borstkanker