Neka otvorena pitanja i poteškoće u istraživanju obavještajne službe

1. Neka otvorena pitanja i poteškoće u istraživanju obavještajne službe

2. Istorijski ravoj društva, odnosno oblikovanje i strukturiranje zajednica pratila je potreba za sigurnosnim i obavještajnim organiziranjem; • Riječ je o komponentama koje su uslov opstanka i razvoja zajednica; • Uprkos relevanciji obavještajne komponente, može se zaključiti da fenomen obavještajne službe nije u dovoljnoj mjeri naučno elaboriran i fundiran, što najbolje potvrđuje odsustvo jedne jedinstvene-univerzalne definicije obavještajne službe; • Temeljne razloge naučne nedorečenosti fenomena obavještajne službe treba tražiti u slijedećem: - tajnost sadržaja rada; - birokratska uskogrudnost ; - nezakonomjeran razvoj obavještajne djelatnosti; - obavještajni fenomen –dio sveukupnih dinamičkih političkih procesa.

3. Osnovna shvatanja o nastanku obavještajne djelatnosti • Prirodno svojstvo ljudskog roda; • Istorijska kategorija; • Teološko shvatanje; • Uzroci nastanka obavještajne djelatnosti: - Objektivni uzroci: pojava tajne, antagonistički odnosi, ratovi. - Subjektivni: minimum psihičkog razvitka čovjeka i kulturni razvoj čovjeka.

4. Diferentni pristupi u definiranju obavještajne službe • Naučna nedorečenost o obavještajnom fenomenu ima za posljedicu divergentna stajališta-pristupe u teorijskom određenju obavještajne službe; • Šerman Kent obavještajnu službu dovodi u korelaciju sa informisanjem, namjenjujući joj tu ulogu. Po njemu, zadatak obavještajne službe je prikupljanje informacija, sistematizacija i dostavljanje zainteresiranim korisnicima. Obavještajnu djelatnost definira kao precizan sistematski rad , čije ishodište treba biti davanje adekvatnih odgovora, pri čemu stavlja znak ekvivalencije između obavještajne djelatnosti i znanja. Na tom znanju, prema ovom autoru, se zasniva visoka nacionalna politika prema ostalim državama u svijetu, što je preudvjet razvoja i opstanka države; • Ladislav Farago, ovaj autor obavještajnu službu vidi kao ”organizovano nastojanje da se podaci pribavljaju, ocjenjuju i dio po dio sastavljaju u cjelinu, sve dok se ne stvore krupnije i jasnije slike koje omogućavaju da se sagledaju konture stvari koje treba da nastupe”. Ovom definicijom , autor je ukazao na složenost obavještajne djelatnosti;

5. Stevan Rodić: “ Obavještajna služba je državni organ koji ima osnovni zadatak da informiše o tajnama protivnika “. • U sovjetskoj enciklopediji data je definicija vojno-obavještajne službe pod kojom se podrazumijeva :” trupno izviđanje, čiji je cilj upoznavanje sa snagama, namjerama i sredstvima neprijatelje radi borbenog obezbjeđenja dejstava sopstvenih trupa, pri čemu se ta djelatnost odvija kontinuirano za svo vrijeme borbenih dejstava trupa, kao i za vrijeme zatišja”; • Američka enciklopedija:” na zahtjev političkog savjeta jedne države obavještajna služba obavlja djelatnost prikupljanja informacija o mogućnostima i namjerama stranih vlada ili se bavi prikupljanjem bilo koje druge vrste informacija”; • Britanska enciklopedija :” državna obavještajna služba neprekidno prikuplja i procjenjuje obavještenja o stavu, mogućnostima ili vjerovatnim političkim odlukama drugih zemalja. Obavještajna služba ima zadatak da posmatra, izvještava, procjenjuje i rezimira i da stalno obavlja taj proces. Predmet njenog rada su ciljevi, sredstva i namjere drugih zemalja. Sigurnost određivanja državne politike moguće je samo na osnovu najtačnijih i najpotpunijih obavještenja”

6. Politička enciklopedija ističe da je zadatak obavještajne službe da ”prikuplja podatke i da informiše o tajnama protivnika. Zato je objekat obavještajna tajna , kao specifičan društveni i politički fenomen uslovljen podvojenošću, sukobima i borbama interesa u društvu” • Vojna enciklopedija: ”specifična organizacija države koja ima zadatak da prikuplja, izučava, obrađuje i koristi obavještajne podatke o drugim državama, kao i drugim djelatnostima subverzivne prirode. Ona je izraz jedinstva obavještajne službe i obavještajne djelatnosti, te specijalizirana stručna i relativno samostalna službe, koja kao dio državnog aparata sa svojim sredstvima i metodima djeluje kao sredstvo politike”.

7. Zajedničke karakteristike obavještajnih službi • Osnovi razlog njihovog uspostavljanja jeste potreba za zaštitom vlastitih tajni, kao i sa saznanjem tuđih; • Slijedeća zajednička karakteristika jeste funkcija obavještavanja odgovarajućih državnih struktura, jer bez tačne, precizne i potpune obavještenosti niti jedna politička vlast ne može donostiti relevantne odluke, posebno one na vanjskopolitičkom planu; • Različiti sigurnosni izazovi, neophodnost održavanja stabilnog političkog i sigurnosnog stanja, kreiranje vanjske politike zahtjevaju poznavnaje/posjedovanje informacija o svim sferama života i rada drugih država; • Relativna samostalnost; • Specijaliziranost;

8. Integralna definicija • Obavještajnu službu možemo definirati kao specifičnu, specijaliziranu visokoprofesionalnu i relativno samostalnu instituciju društva koja u skladu sa zakonom datim ovlaštenjima i korištenjem posebnih legalnih i tajnih metoda i sredstava na sistematski način prikuplja štićene relevantne obavještajne podatke i druge informacije o planovima i namjerama drugih država ili njihovih pojedinih institucija , koji su potrebni za oblikovanje, kreiranje i vođenje i globalne politike naročito na vanjskopolitičkom planu; te štiti vitalne interese vlastite države , tako što otkriva, prati, izučava i onemogućava djelovanje stranih obavještajnih službi. • Iz ove definicije je vidiljivo da obavještajna služba: • - ima obilježja tajnosti; • - da su mjere preventivnog karaktera temeljna funkcija njenog djelovanja;

9. Koristi dostignuća nauke i tehnologije; • Primjenjuje specifične metode; • One su profesionalizirane, specijalizirane i visoko obrazovane institucije.

10. Istorijski razvoj obavještajne službe

11. Stari vijek • U više naučnih i publicističkih radova se ističe da genezu obavještajne djelatnosti možemo pratiti još od biblijskih knjiga; • Ističe se naime činjenica da se obavještajnim radom služio i Mojsije kako bi došao do značajnih saznanja vojne i ekonomske prirode, radi donošenja odluke o pohodu na obećanu zemlju Nanan; • Postoji opća saglasnost da su se prvi zapisi o korištenju obavještajnih podataka pojavili u 7. stoljeću p.n.e; • U 7.s p.n.e. otkrivene su arhive u Ninivi i Kojundžiku, što ukazuje na činjenicu da se poseban značaj pridavao vanjskopolitičkoj akciji, odnosno osvajanjima, što je bilo nezamislivo bez obavještajnih podataka; • Diplomatije/diplomatski predstavnici su bili nosioci obavještajne djelatnosti; • Zemlje koje su se u 7. stoljeću p.n.e. koristile obavještajnom komponentom su Stara Indija, Persija, Asirija. • Asirija je prednjačila sa obavještajnom komponentom, ona je prva koja koristila obavještajne podatke u sklopu obavljanja diplomatskih zadataka, što joj je omogućilo brojne pobjede i primarnu ulogu u međunarodnim odnosima tadašnjeg doba.

12. Antička Grča se koristila obavještajnim faktorom; • Kao što se zna, antička Grčka je bila podijeljena na 150 država-polisa, tako da su veliki teritorij, nemogućnost ovladavanjem istim, unutrašnji nemiri, međusobni sukobi uslovili potrebu da je svaka imala svoje zakone i pravni sistem, što je impliciralo organiziranje i obavještajne djelatnosti; • Međutim, u tom periodu obavještajna djelatnost nije imala razvijenu formu: ovisila je od vladajućih struktura, odnosno njihovih ciljeva na vojnom i političkom planu, tako da je obavještajna komponenta funkcionirala u skladu sa tadašnjim običajima i tradicijom; • Pored unutrašnje sigurnosti, posebna pažnja se poklanjala i suprotstavljanju vanjskim prijetnjama, što ukazuje na značaj obavještajne komponente. • Atinjani su prednjačili sa obavještajnom komponentom, što im je upravo omogućilo vodstvo na ekonomskom, političkom i vojnom planu dugi niz godina; • Nosioci obavještajne djelatnosti u staroj Grčkoj su diplomatski predstavnici, mnogi vladari kao što su Aristotel, Kimon, Perikle su se pored obavljanja zadataka političke- diplomatske prirode bavili i obavještajnim radom.

13. Upravo odsustvo boljih i u praktičnoj formi organiziranih obavještajnih snaga se može identificirati kao uzrok propasti grčkih država; • U vrijeme ekspanzije rimskog carstva smatrano je da nije neophodno posjedovanje informacija o protivniku, što je imalo za posljedicu brojne poraze rimskih imperatora; • Julije Cezar se korsitio obavještajnim podacima koji su mu bili snažna potpora u osvajanjima; bio je sklon slanju uhoda u protivničke redove u cilju njihovog dezinformisanja; • Tiberije i Domicijan su razvili snažnu mrežu agenata čiji je temeljni zadatak bio da prate sumnjive osobe, te na taj način prikupljaju informacije o njima. Oni su nazvani informatorima, odnosno deljatorima; • U to vrijeme korištene su zastarjele metode obavještajnog rada, kao što je slanje uhoda u protivničke redove, slanje golubova- glasonoša i drugih obučenih ptica, dezinformisanjue protivnika o vlastoj snazi; • Egipat je također veliki značaj pridavao obavještajnom faktoru. U starom Egiptu obavještajna djelatnost je bila povjerena najelitinim vojnim snagama- Moharima;

14. Zadatak Mohara je bio da se u mirnodobskom periodu ubacuju u protivničke redove i na taj način prikupljaju podatke koje su proslijeđivali faraonu; • Na osnovu tih podataka su se izrađivali planovi za ratne operacije; • To je predstavljalo ključnu kariku u vojničkim pobjedama, tako da su svi prikupljeni podaci bili u funkciji prosperiteta i razvoja u svim oblastima egipatske države;

15. Srednji vijek • Raspadom antičkog robovlasničkog društva i Rimskog carstva, od 5. stoljeća nastaje novo doba, koje karakterizira novo društveno uređenje- feudalizam. • Crkva i religija su osnovna društvena nadgradnja tog doba; • U feude-zemljišne posjede su bile inkorporirane vojne, policijske, pa samim tim i obavještajne funkcije; • Prisutna dva vida moći: kondigna i konpenzacijska moć; • Značajni predstavnici ovog doba su Toma Akvinski i Aurelije Augustin. Oni su dali snažan dopirnos razvoju političke misli, što je imalo utjecaja na uspostavljanje i razvoj obavještajnog faktora; • Sve funkcije su bile objedinjene u jednoj ličnosti; • Države koje su u ovom periodu imale snažno razvijenu obavještajnu komponentu su Vizantija, Germanska imperija i Papska država; • Prednjačila je Vizantija, koja je usvaršila metodu dezinformisanja stranih predstavnika: stvarala je naime uvjerenje o svojoj enormnoj snazi, organizirala je carske prijeme u cilju uvjerevanja protivnika u vlastitu moć, što je prolongiralo njenu propast. • Papska država je imala širi prostor za djelovanje, korisitila je široke mase vjernika kao izvore informacija, služila se neprimjerenim metodama i sredstvima ( razni vidovi nasilja, lukavstva, falsifikata)

16. Novi vijek • Raspadom feudalizma i pojavom renesanse nastaje epoha građanske političke misli; • Razdoblje zrelog feudalizma, a posebno nastanka građanske klase koincidira sa istorijskim oblikovanjem (nacionalnih) država; • Politika se posmatra kao društvena realnost; • Međutim uprkos tim promjenama, osnovni oblik političkog sistema je oligarhija sa naglašenim elementima despotizma i apsolutizma; da se zaključiti da je država smaovolja pojedinca; • Nije bilo mjesta demokratiji, dakle vladalo se upotrebom političkog nasilja; • Dolazi do ustroja apsolutističkih monarhija: vlast skoncentrisana u rukama monarha od vojske, policije, pa do obavještajne djelatnosti; • Sve više se afirmira špijunaža; • Sva lica koja su bila zadužena za obavještajnu djelatnost odgovarala su monarhu; • U režimima apsolutnih monarhija obavještajna služba je bila u funkciji zaštite postojećeg poretka, samim tim poprimila je obrise političke obavještajne službe;

17. FAKTORI TRANSFORMACIJE OBAVJEŠTAJNE DJELATNOSTI U OBAVJEŠTAJNU SLUŽBU(XIV-XIX) • geografska otkrića i prva kolonijalna osvajanja • ustrojavanje apsolutističkih monarhija • diplomatija • bankarstvo • Francuska buržoaska revolucija • razvoj kapitalizma • građanski ratovi u SAD-u • kolonijalizam i imperijalizam • ekspanzija nauke i tehnike

18. Francuska buržoaska revolucija je imala najveći uticaj na razvoj obavještajne službe: srušen je dvorski apsolutizam, čime je srušena ekonomska i politička dominacija plemstva. Moderna obavještajna služba je dakle tekovina buržoaske revolucije i karakterizira je sljedeće • javlja se kao stalni specijalizirani organ države sa obavještajnom funkcijom • obavještajna djelatnost postaje sve obimnija, a njeni metodi raznovrsniji • obavještajnu službu ne interesiraju samo vojna i politička saznanja već se njen domet širi na ekonomske i druge oblasti • obavještajna služba se počinje baviti mnogim neobavještajnim pitanjima kao što su propaganda, terorizam, državni udari, pučevi itd