ANALYSE VAN DE JAARREKENING = FINANCIËLE ANALYSE

1. ANALYSE VAN DE JAARREKENING=FINANCIËLE ANALYSE Prof. Dr. H. Vandenbussche Naamsestraat 69 Bureau: 04-111 Tel:016/32.69.20

2. Doelstelling cursus De bedoeling van deze cursus is om de deelnemers vertrouwd te maken met de belangrijkste begrippen en technieken waarvan financiële analysten gebruik maken. Doorheen de cursus zal een welbepaalde onderneming (XYZ) gevolgd worden als ‘case study’ om de gehanteerde methodes te illlustreren. Cursusmateriaal wordt uitgedeeld.

3. Referenties: • Cursusnota’s • Jaarrekening onderneming XYZ voor twee boekjaren • H. Ooghe en C. Van Wijmeersch (1999), Financiële analyse van ondernemingen, Stenfert-Kroese • R.H. Parker, Understanding Company Financial Statements, Pinguin (UK) • R. Lewis & D. Pendrill, Advanced Financial Accounting, Pitman Publishing, 4rth edition (UK) • D. Ordelheide, Transnational Accounting, 2nd edition (a comparative study of accounting standards of 21 countries), 3200 p.

4. Inhoud Deel 1: Situering van de financiële analyse • Introductie • Doel financiële analyse • Inhoud • Gebruikers • Financiële analyses versus technische analyse • Verschillende rechtsvormen en publicatieverplichting • Openbaarmaking jaarrekening • Documenten voor financiële analyse+ Situering van de onderneming XYZ • Herwerking van balans en resultatenrekening voor financiële analyse • Balans • Resultatenrekening+ toepassing op de onderneming XYZ en bespreking

5. Deel 2: Analysetechnieken voor financiële analyse • Horizontale of tijdsanalyse • Vermogenstroomanalyse • Verticale of structuuranalyse • Ratio-analyse • Sector analyse+ toepassing op de onderneming XYZ Appendix • Jaarrekening van de onderneming XYZ • Verschillende rechtsvormen • De jaarrekening in Europese context

6. DEEL 1: Situering van de Financiële analyseI. Introductie • Wat is het doel van financiële analyse?Boekhouden Financiële analyse= registratie = interpretatie • Wat houdt financiële analyse o.a. in? • Liquiditeit, solvabiliteit en rentabiliteit • Horizontale en verticale analyse • Bronnen en aanwendingen van vermogen • Verklaringen en oorzakelijke verbanden

7. Aandeelhouders • Wie gebruikt er technieken van financiële analyse?Externe partijen: aandeelhouders, schuldeisers, concurrenten, potentiële overnemers, werknemers overheid, managers -Rentabiliteit -Risico-niveau: kapitaalstructuur -Dividendenbeleid Werknemers Schuldeisers -Jobzekerheid -Participaties en stock options -Looneisen • Solvabiliteit en rente • Liquiditeit • Grootte: onderhandelingsmacht Jaarrekening Overheid Concurrenten • Vennootschapsbelasting • BTW • Regulering -Marktaandeel -Winst -Capaciteit Overnemers Rechtspersoon  Natuurlijke persoon -Rentabiliteit -Overnameprijs -Activa waardering

8. Hoe verschilt financiële analyse van technische analyse? • Technische analyse = grafische analyse van aandelenkoersen over de tijd heen met de bedoeling patronen te kunnen afleiden die helpen bij beslissingen naar de toekomst toe (‘chartisme’) • Speculatief: hopend op korte termijn meerwaarde van aandelen • Vuistregels mbt koop/verkoopbeslissingen van aandelen • Financiële analyse = zoekt meer naar de ‘fundamentals’ door de boekhouding onder de loupe te nemen • Voor lange termijn deelname aan het kapitaal van een ondernemingVb. KBC: intrinsiek goede onderneming maar omstandigheden op een bepaald moment kunnen de koers sterk beïnvloeden.

9. Verschillende rechtsvormen & publicatieverplichting Een grote onderneming: ‘volledig schema’ van de jaarrekening: • Werknemers > 100 • Jaaromzet (excl. BTW) > 200 MIO BF • Balanstotaal > 100 MIO BF Nota: Vanaf 1/1/1999 heeft een Belgische onderneming de keuze tussen BF en EURO voor het voeren van de boekhouding.

10. Openbaarmaking van de boekhouding 1) 2) 3) 4)  31.12.19X1 • 6 maand na 31/12: goedkeuring van jaarrekening door AV • 1 maand na goedkeuring: neerlegging bij Nationale Bank • 8 dagen voor logische en rekenkundige controles door NB. Indien de goedkeuring volgt, stuurt de NB de jaarrekening door naar de griffie van de Rechtbank van Koophandel van de plaats waar de hoofdzetel van de onderneming gevestigd is. In het Belgisch Staatsblad verschijnt dan het bericht van de goedkeuring van de jaarrekening van de onderneming. • Indien de jaarrekening niet wordt goedgekeurd, wordt ze teruggestuurd naar de onderneming die dan 2 maanden de tijd krijgt om haar werk over te doen. Op het niet respecteren van deze termijnen staan strafrechtelijke en administratieve boetes

11. Waarop baseert financiële analyse zich? • De gepubliceerde jaarrekening van grote ondernemingen ( > 100 werknemers, omzet > 200 MIO, balanstotaal > 100 MIO) • De Balans • De Resultatenrekening en resultaatverwerking • De Toelichting • De Sociale Balans • Waarderingsregels • Het jaarverslag • Het verslag van de Commissaris-Revisor In appendix 1 vinden we al deze documenten terug in de jaarrekening van de onderneming XYZ voor twee opeenvolgende boekjaren 19X1 en 19X2.

12. Vaste activa Oprichtingskosten Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa Vorderingen op meer dan 1 jaar Voorraden en bestellingen in uitvoering Vorderingen op ten hoogste 1 jaar Geldbeleggingen Liquide middelen Overlopende rekeningen Eigen vermogen Kapitaal Uitgiftepremies Herwaarderingsmeerwaarde Reserves Overgedragen winst/verlies Kapitaalsubsidies Voorzieningen & uitgestelde belastingen Voorzieningen voor risico’s en kostten Uitgestelde belastingen Schulden Schulden op meer dan één jaar Schulden op ten hoogste 1 jaar Overlopende rekeningen Balans opeisbaarheid Liquiditei Activa = Passiva Bezittingen = Schulden

13. Resultatenrekening en resultaatverwerking Resultatenrekening (in staffelvorm) • Bedrijfsopbrengsten • Bedrijfskosten • Bedrijfswinst/Bedrijfsverlies • Financiële opbrengsten • Financiële kosten • Winst/Verlies uit de gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen • Uitzonderlijke opbrengsten • Uitzonderlijke kosten • Winst/Verlies voor belastingen • Belastingen op het resultaat • Winst/Verlies van het boekjaar • Onttrekkingen aan de belastingsvrije reservesOverboeking naar de belastingsvrije reserves • Te bestemmen winst/verlies van het boekjaar

14. (vervolg) Resultaatverwerking • Te bestemmen winstsaldo/verliessaldo A.1. Te bestemmen winst/verlies van het boekjaar A.2. Overgedragen winst/verlies van het boekjaar • Ontrekking aan het eigen vermogen • Toevoeging aan het eigen vermogen • Over te dragen resultaat • Tussenkomst van de vennoten in het verlies • Uit te keren winst

15. Toelichting Hierin vinden we meer details over bepaalde onderdelen van Balans en Resultatenrekening Voorbeeld uit de toelichting (onderneming XYZ) Balans: BW

16. Sociale balans • Staat van de tewerkgestelde personen • Werknemers ingeschreven in het personeelsregister • Uitzendkrachten en ter beschikking van de onderneming gestelde personen • Tabel van de personeelsbewegingen tijdens het boekjaar • Ingetreden • Uitgetreden • Staat over het gebruik van de maatregelen ten gunste van de werkgelegenheid tijdens het boekjaar • Inlichtingen over de opleidingen voor de werknemers tijdens het boekjaar

17. Waarderingsregels De wetgever laat keuzes toe i.v.m. waardering van Actief- en Passiefposten. Vb.: • Materiële vaste activa: gevolgde afschrijvingsmethode • Voorraden: LIFO, FIFO • Vorderingen: de gebruikte wisselkoers in geval van vreemde munten

18. Jaarverslag Hierin geeft het management van een onderneming rekenschap over het gevoerde beleid: • Belangrijke ontwikkelingen • Commentaar op de jaarrekening • Voorstel tot winstverdeling

19. Verslag van commissaris-revisor De Commissaris-revisor is een onafhankelijke externe expert die zich moet uitspreken over: • Getrouw beeld • Continuïteit Soorten verslagen van de Commissaris-Revisor: • De goedkeurende verklaring • Zonder voorbehoud (‘unqualified audit report’) • Met voorbehoud (‘qualified audit report’) Voorbeeld: wel getrouw beeld maar voorbehoud mbt de continuiteit • De niet-goedkeurende verklaring • Afkeurende verklaring (‘adverse audit opinion’)Voorbeeld: geen ‘getrouw beeld’ • Onthoudende verklaring (‘disclaimer of opinion’)Voorbeeld: onvoldoende informatie Nota: belangenvermenging mogelijk? (zie krantenartikel)

20. Situering van de onderneming XYZ Onderneming XYZ is actief in de transportsector, meer bepaald in het ontwerpen en de constructie van rijwielen voor het spoor en de tram. In deze sector werkt men op bestelling. • GROEPSSTRUCTUURUit de toelichting: staat V.A. ‘Deelnemingen en Maatschappelijke rechten in andere ondernemingen’, leiden we af dat XYZ behoort tot een groep met volgende structuur in het jaar X2: Moedermaatschappij Canada XYZ EV = 1.872.596.000 BEF A Frankrijk EV = 338.740.000 FRF NR = 50.519.000 FRF 99% E België EV = 71.898.000 BEF NR = -10.502.000 BEF 40.9+59.1 % B België EV = 96.206.000 BEF NR = 117.213.000 BEF 0.01% F België EV = 17.907.000 BEF NR = -10.502.000 BEF 99.99+0.01 % C Engeland EV = 9.201.000 GBP NR = -28.000 GBP 100% G Duitsland EV = 63.569.000 DEM NR = -4.087.000 DEM 99% D Zwitserland EV = 83.673.000 ATS NR = -36.377.000 ATS 99% H België EV = 596.233.000 BEF NR = 15.826.000 BEF 85.3%

21. Bespreking groepsstructuur XYZ Informatie hierover in de toelichting • Staat V.A. ‘Deelnemingen en Maatschappelijke Rechten in andere ondernemingen’ Moeder – Dochter (XYZ) relatie: • mogelijkheid tot inter-groep leningen en andere ondersteuning • meer mogelijkheid tot autofinanciering bij dochter Moeder (XYZ) – Dochter relatie: • positief/negatief indien dochters winstgevend/verlieslatend zijn • bij XYZ zijn 5 van de 8 dochterondernemingen verlieslatend in 19X2

22. VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR • In 19X1: • Verlies van 1.866 mio BF: overgedragen naar jaar X2 • Kapitaalverhoging van 2.971 mio BF • Verkopen van een deel in een verbonden onderneming (B) • In 19X2: • Nettowinst van 589 mio BF maar negatief bedrijfsresultaat en financieel resultaat • Kapitaalvermindering waarbij overgedragen verliezen werden afgeboekt allicht om aan de alarmbelprocedure te ontlopen (indien het netto-actief kleiner is dan ¼ van het maatschappelijk kapitaal) • Overgedragen verliezen naar X3 (1.8 mia BF)

23. VERSLAG VAN DE COMMISSARIS-REVISOR Voor beide jaren: goedkeurend verslag zonder voorbehoud: ‘getrouw beeld en continuïteit’ (mede dank zij de steun van de moeder) 19X1: continuïteit?  beraadslaging 19X2: - afboeken van verliezen - daling van de schulden

24. Herwerking van Balans en Resulatenrekening DE BALANS • De Balans Vóór herwerking: ACTIVA PASSIVA Vaste activa Oprichtingskosten Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Vlottende activa Vorderingen op meer dan 1 jaar Voorraden en bestellingen in uitvoering Vorderingen op ten hoogste 1 jaar Geldbeleggingen Liquide middelen Overlopende rekeningen Eigen vermogen • Kapitaal • Uitgiftepremies • Herwaarderingsmeerwaarde • Reserves • Overgedragen winst/verlies • Kapitaalsubsidies Voorzieningen & uitgestelde belastingen • Voorzieningen voor risico’s en kostten • Uitgestelde belastingen • Schulden • Schulden op meer dan één jaar • Schulden op ten hoogste 1 jaar • Overlopende rekeningen

25. Uitgebreide vaste activa Oprichtingskosten IMVA MVA FVA Vorderingen > 1 jaar Beperkte vlottende activa Voorraden Vorderingen < 1 jaar Geldbeleggingen Overlopende rekeningen Liquide middelen Eigen vermogen Kapitaal Uitgiftepremies HWMW Reserves Overgedragen winst Kapitaalsubsidies Vreemd vermogen LT Voorzieningen en uitgestelde belastingen Schulden > 1 jaar Vreemd vermogen KT Schulden < 1 jaar Overlopende rekeningen Na herwerking: Permanent vermogen Realiseerbare activa

26. Toepassing op onderneming XYZHerwerkte balans + bespreking van 2 opeenvolgende boekjaren X1 en X2

30. Bespreking herwerkte balans XYZ: • Gezonde structuur? ( = LT-financieringsmiddelen voor LT-Activa) Maw permanent vermogen in evenwicht tov uitgebreid vast actief? 19X2: UVA: 8.098.335 BF PV: 5.510.067 BF • PV < UVA: niet in evenwicht dwz dat sommige UVA gefinancierd worden met KT schuld  risico! • Reden: de grote verliezen uit het verleden kalven EV af

31. Actief: • UVA > Beperkt Vlot. Activa: dit is normaal, gegeven dat het hier om een industriële onderneming (productie-) gaat. Bij een handelsonderneming verwacht je het omgekeerde. • FVA is een belangrijke post op het actief. Deze post bestaat uit ‘Vorderingen’ en ‘Deelnemingen’. Gegeven de besproken groepsstructuur gaat het hier om deelnemingen in andere ondernemingen. • Binnen de voorraden merken we duidelijk dat hier op bestelling gewerkt wordt. Er is geen voorraad handelsgoederen (distributie!). • Vorderingen < 1 jaar zijn gedaald tussen X1 en X2. Gerelateerd tot de omzet? (zie later) • Geldbeleggingen zijn volledig van de balans verdwenen in X2. Uit de toelichting blijkt dat een termijnrekening bij een kredietinstelling is afgelopen.

32. Passief • Opvallend  veel VVKT: 9.111.060 BF  onverantwoord gegeven de structuur van het actief • De beperkt vlottende activa zijn niet voldoende om de KT schuld te voldoen (zie bespreking Netto Bedrijfskapitaal) • Het permanent vermogen bestaat in hoofdzaak uit VVLT eerder dan EV • Het eigen vermogen is flink gedaald: er is een kapitaalvermindering gebeurd ter compensatie van een deel van het overgedragen verlies. • Schuld > 1 jaar: ongeveer met de helft teruggevallen tussen X1 en X2. • Schuld < 1 jaar: constant gebleven.

33. Resultatenrekening Vóór herwerking: Resultatenrekening (in scontrovorm) Kosten Opbrengsten Bedrijfskosten Bedrijfsopbrengsten Financiële kosten Financiële opbrengsten Uitzonderlijke kosten Uitzonderlijke opbrengsten Herwerking:  Opsplitsing tussen kaskosten (personeelskosten,…) en niet-kaskosten (afschrijvingen, waardeverminderingen, voorzieningen, …) om beter inzicht te krijgen in de geldstromen van de onderneming. Dit doen we voor elke component van de resultatenrekening (bedrijfs-, financieel-, en uitzondelijk resultaat) D C + - D C - +

34. Na herwerking: Bedrijfsresultaat: Bedrijfsopbrengsten (excl. Subsidies) - Bedrijfs-kaskosten ( excl. Personeelskosten) = Bruto toegevoegde waarde - Personeelskosten (excl. Niet-kaskosten) = Bruto bedrijfsresultaat vóór niet-kaskosten (a) - Niet-kaskosten (afschrijvingen, waardeverminderingen, voorzieningen) = Netto bedrijfsresultaat na niet-kaskosten Financieel resultaat: Financiële opbrengsten - Financiële kosten (excl. Kosten verbonden aan schulden) = Bruto Financieel Resultaat (b) - Niet-kaskosten = Netto-Financieel Resultaat na niet-kaskosten

35. Uitzondelijk resultaat: Uitzonderlijke opbrengsten - Uitzonderlijke kaskosten = Bruto Uitzonderlijk Resultaat (c) - Uitzonderlijke niet-kaskosten = Netto Uitzonderlijk Resultaat voor niet-kaskosten Totaal resultaat: Bruto Resultaat vóór niet-kaskosten (a+b+c) - Niet-kaskosten = Netto resultaat vóór financiële kosten - Financiële kosten verbonden aan schulden = Winst of verlies van het boekjaar voor belasting - Belastingen op het boekjaar = Winst na belastingen Voorbeeld: 2 ondernemingen met gelijke winst maar andere structuur

36. Toepassing op onderneming XYZHerwerkte resultatenrekening en resultaatverwerking

38. Bespreking resultatenrekening van XYZ • Totaal resultaat: • Van verlies in X1 (-1.867 MIO) naar winst in X2 (587 MIO) • Netto resultaat: dezelfde tendens  2 mogelijke verklaringen: minder Niet-kaskosten in X2 en/of meer bruto resultaat • Er zijn méér niet-kaskosten in X2 maar de stijging van het bruto-resultaat is sterker! (door uitz. res.) • Bruto resultaat = kasopbrengsten – kaskosten (= Cash flow) • is negatief in X1 en positief in X2 dwz dat er terug voldoende grote kasopbrengsten zijn ter dekking van de uitgaven. Welke van de drie deelcomponenten van het resultaat is verantwoordelijk voor het totaal resultaat?

39. Bedrijfsresultaat: • Bruto bedrijfsresultaat: negatief in X1 en lichtjes positief in X2 • Met name de bruto toegevoegde waarde is gestegen in X2 terwijl personeelskosten nagenoeg gelijk gebleven zijn. • Maar negatief Netto Bedrijfsresultaat • Financieel resultaat: • Dezelfde tendens als het bedrijfsresultaat • Verbetering maar nog niet uit de rode cijfers • In X2 zijn er zeer grote financiële niet-kaskosten: waardeverminderingen op de dochterondernemingen. • Uitzonderlijk resultaat: • Uitzonderlijke opbrengsten: in X2 is dit de sterkste stijger van de drie deelcomponenten. Uit het verslag van de Raad van Bestuur kan afgeleid worden dat het hier gaat om een meerwaarde op verkoop van een verbonden onderneming. Dus: De onderneming heeft in X2 terug een positieve cash flow dankzij een uitzonderlijke opbrengst. Dit is echter geen stabiele situatie naar de toekomst toe. Het bedrijfsresultaat is nog steeds te laag.

40. Bespreking Resultaatverwerking XYZ Winst of verlies kan: • Gereserveerd worden • Uitgekeerd worden • Overgedragen worden naar de toekomst Onder A. Te Bestemmen winstsaldo vinden we nog de volgende opsplitsing (zie achteraan in appendix): • Te bestemmen winst / verlies van het boekjaar • Overgedragen winst / verlies van vorig boekjaar Vandaar dat het saldo dat onder A. staat veel groter is dan enkel wat te bestemmen is van het boekjaar. In beide jaren X1 en X2 is er een totaal te bestemmen verlies dat overgedragen wordt. In X2 wordt een deel van dit gecumuleerde verlies teniet gedaan door afboeking op het eigen vermogen.

41. DEEL 2: Analysetechnieken voor financiële analyse • Horizontale of tijdsanalyse Ter illustratie: Resultatenrekening over 19X1 19X2 19X1 19X2 IA Omzet 100000 120000 100 120 IIA Handelsgoederen 60000 72600 100 121 B Diensten en diverse goederen 7500 14380 100 192 C Bezoldigingen 13300 11870 100 89 D Afschrijvingen 7500 8250 100 110 III Bedrijfswinst 11700 12900 100 110 V Financiële kosten 1700 1500 100 88 XA Belastingen 4000 4560 100 114 XI Winst boekjaar 6000 6840 100 114

42. BALANS PER .. 31.12.X1 31.12.X2 31.12.X1 31.12.X2 ACTIEF III Materiële vaste activa 70000 69150 100 99 VI Voorraden 60000 54000 100 90 VIIA Handelsvorderingen 7000 8400 100 120 IX Liquide middelen 9000 13000 100 144 X Overlopende rekeningen 4000 2000 100 50 TOTAAL 150000 146550 100 98 PASSIEF I Kapitaal (85 aandelen) 85000 85000 100 100 IV Reserves 15000 19000 100 127 VIII Schulden > 1 jaar 10000 7150 100 72 IX Schulden < 1 jaar 40000 35400 100 89TOTAAL 150000 146550 100 98

43. Vermogenstroomanalyse De horizontale analyse kan ook gebeuren door de identificatie van bronnen en aanwendingen van vermogen. • Bronnen Passiefstijging • Aantrekken van meer kapitaal • Het reserveren van winst • Aantrekken van meer vreemd vermogen Actiefdaling • De liquidatie van actiefbestanddelen • Aanwendingen Actiefstijging • Nieuwe investeringen zowel in vlottend als in vast actief Passiefdaling • Uitbetaling van winst aan de aandeelhouders • Een schuldreductie Bronnen- en aanwendingstabel (= vermogenstroomanalyse) ook wel ‘mutatiebalans’ genoemd.

44. Een voorbeeld volgt: Uit deze mutatiebalans zou worden afgeleid dat de onderneming zich in de afgelopen periode financierde via kortlopende schulden, reserveringen en de afbouw van vorderingen <= 1 jaar. Zij besteedde deze middelen aan een toename van de materiële vaste activa en voorraden, aan de reductie van langlopende schulden en in mindere mate aan de verhoging van de kaspositie.

45. Toepassing op onderneming XYZ Horizontale analyse van 2 boekjarenEen vereenvoudigde stromenanalyse heeft tot doel vast te stellen of de groei (of inkrimping van de balans) op een efficiënte manier is gebeurd.

47. Toepassing op XYZHorizontale analyse op de balans (mutatiebalans) • Bronnen: • Afbouwen van uitgebreide vaste activa (1,5 MIA) • Afbouwen van vlottende activa (1,1 MIA) • Optrekken van EV (587 MIO) • Aanwendingen • Afbouwen van het kapitaal (3,2 MIA) • De schulden op LT af te bouwen (2,9 MIA) • De schulden op KT af te bouwen (286 MIO)

48. Verticale of Structuuranalyse Hierbij worden diverse posten van de resultatenrekening uitgedrukt als een percentage van de omzet, en de diverse posten van de balans als een percentage van het balanstotaal. Hierbij kan op een eenvoudige wijze de structuur der financiële staten worden belicht waarbij vrij vaak de noodzaak om verder onderzoek wordt gereveleerd. Ter illustratie:(de absolute bedragen zijn dezelfde als deze vermeld bij de horizontale analyse)

50. Toepassing op onderneming XYZVerticale analyse van de balans