Prawa człowieka

1. Prawa człowieka Pojęcie, geneza, generacje, katalog, instytucje i systemy ochrony praw człowieka opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

2. Pojęcie praw człowieka • Podstawowe prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od momentu narodzin aż do śmierci - niezależnie od jego pochodzenia, koloru skóry, narodowości, płci, religii czy wyznawanych poglądów (uniwersalne) i których nie można się zrzec (niezbywalne). • Niezależnie od władzy państwowej, każdej jednostceprzysługują gwarantowane przez państwo prawa wypływające z idei przyrodzonej godności, swobody działania, równości ludzi, braterskiej solidarności oraz sprawiedliwości. • Prawa człowieka są powszechne, niezbywalne, a tym samym nienaruszalne. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

3. Geneza praw człowieka • Rozwój idei praw jednostki w Dekalogu, rzymskim prawie cywilnym, Wielkiej karcie swobód z 1215r. , gwarancjach królewskich w średniowieczu i renesansie, w okresie oświecenia, podczas rewolucji amerykańskiej i francuskiej. • Odzwierciedlenie w konstytucjach: • amerykańskiej z 1787 r. (wcześniej w Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 4 lipca 1776r.), • francuskiej z 1791 r. (wcześniej w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r.), • polskiej z 3 maja 1791 r. i konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 r. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

4. Geneza praw człowieka cd. • Rozpowszechnienie idei za sprawą ONZ w II połowie XX wieku (za narodziny współczesnego systemu przyjmuje się datę podpisania 26 czerwca 1945 roku Karty Narodów Zjednoczonych). • Aktualnie oprócz jednego systemu ogólnoświatowego powstają systemy regionalne: europejski- podsystemy w ramach UE, OBWE, RE; afrykański, interamerykański, arabski. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

5. Trzy generacje praw człowieka • Przedstawione w traktatach międzynarodowych ONZ wywodzących się z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948r. • Są to: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r., uzupełnione o prawa kolektywne. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

6. I generacja praw człowieka • Prawa indywidualne - osobiste (obywatelskie) i polityczne • Prawo do życia • Wolność osobista • Prawo do własności • Wolność od tortur, niewoli, poddaństwa, pracy przymusowej lub obowiązkowej • Wolność sumienia i wyznania (także myśli i przekonań) • Wolność wypowiedzi • Prawo do informacji • Równości wobec prawa • Swoboda przemieszczania się • Tajemnica korespondencji • Bierne i czynne prawo wyborcze • Prawo zrzeszania się (ograniczenia np. wobec sędziów i żołnierzy zawodowych) • Prawo do skargi na organy państwa opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

7. II generacja praw człowieka • Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: • Prawo do pracy i wynagrodzenia • Prawo do nauki • Prawo do wypoczynku • Prawo do ochrony zdrowia • Prawo do zabezpieczenia społecznego • Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym • Prawo do korzystania z osiągnięć cywilizacyjnych (postępu naukowego) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

8. III generacja praw człowieka • Prawa kolektywne- odnoszące się do jakości życia: • Prawo do pokoju • Prawo do demokracji • Prawo do rozwoju • Prawo do zdrowego środowiska naturalnego • Prawo do pomocy humanitarnej. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

9. Katalog najważniejszych indywidualnych praw człowieka • Prawo do życia • Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (wolność od tortur, niewoli, poddaństwa i pracy przymusowej) • Prawo do własności • Wolność myśli, przekonań, sumienia i religii • Wolność zrzeszania się • Prawo do prywatności • Prawo do słusznego i sprawiedliwego procesu • Prawo do pracy i wynagrodzenia za nią • Prawo do nauki • Prawo do korzystania z postępu naukowego • Prawo do udziału w życiu kulturalnym • Prawo do zabezpieczenia społecznego • Prawo do godnego życia • Prawo do zdrowia • Prawo do ochrony rodziny i macierzyństwa opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

10. Instrumenty (główne akty prawne) ochrony praw człowieka • Karta Narodów Zjednoczonych (1945) • Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10 grudnia1948) • Konwencja o prawach politycznych kobiet (1953) • Deklaracja Praw Dziecka (1959) • Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965) • Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966)- Polska ratyfikowała 1977r. • Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979) • Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1984) • Konwencja o prawach dziecka (1989) • Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin (1990) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

11. System międzynarodowy ochrony praw człowieka • Rada Praw Człowieka • Komitety traktatowe • Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka • Międzynarodowy Trybunał Karny opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

12. Rada Praw Człowieka • Organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ- z siedzibą w Genewie. • Powołany w czerwcu 2006r. w miejsce Komisji Praw Człowieka, działającej od 1946r. • 47 członków wybieranych na trzyletnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

13. Komitety traktatowe • Cel – nadzorowanie wykonywania przez państwa postanowień poszczególnych konwencji – powołane przez ONZ • Komitet Praw Człowieka • Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych • Komitet Przeciwko Torturom • Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej • Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet • Komitet Praw Dziecka • Komitet ds. Ochrony Praw Wszystkich Pracowników – Migrantów i Członków ich Rodzin opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

14. Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka • Odpowiada za koordynowanie działalności ONZ w dziedzinie praw człowieka: • promowanie i zapewnianie stosowania praw człowieka w świecie • promowanie i koordynowanie współpracy międzynarodowej • pomoc przy opracowywaniu nowych instrumentów ochrony praw człowieka • śledzenie naruszeń praw człowieka na świecie i reagowanie na te naruszenia opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

15. Międzynarodowy Trybunał Karny • utworzony w 1998 do sądzenia najcięższych zbrodni tj. ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych • składa się z 18 sędziów, wybieranych przez państwa, które uznały jego jurysdykcję • np. trybunał dla Rwandy, dla byłej Jugosławii opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

16. Ochrona praw człowieka w Radzie Europy- instrumenty • Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (1950) • Europejska Karta Społeczna (1961) • Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987) • Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych (1995) • Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny (1997) • Europejska konwencja o obywatelstwie (1997) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

17. Organy Rady Europy stojące na straży praw człowieka • Europejski Trybunał Praw Człowieka • międzynarodowy sąd, obejmujący te państwa RE, które złożyły stosowne deklaracje • powołany na mocy europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – stoi na straży zapisanych w niej praw • skargę może wnieść obywatel danego państwa, organizacja pozarządowa i inne państwo • Komisarz Praw Człowieka – urząd powołany w 1999 • główne zadania: dbałość o respektowanie praw człowieka, udzielanie informacji oraz pomocy w pracy krajowym rzecznikom praw człowieka lub innym podobnym instytucjom, śledzenie i ustalanie braków w prawodawstwie państw członkowskich w zakresie ochrony praw człowieka, • przedkłada raporty Komitetowi Ministrów lub Zgromadzeniu Parlamentarnemu Rady Europy opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

18. Skarga indywidualna • Skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogą dotyczyć wyłącznie spraw leżących w kompetencjach władz publicznych, m. in. • okrutnego traktowania osób przebywających w zakładach karnych • dyskryminacji ze względu na orientację seksualną • naruszenia prawa własności • wolności prasy • nieuzasadnionego pozbawienia wolności • braku dostępu do sądu i sprawiedliwego procesu • praw do opieki nad dziećmi opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

19. Ochrona praw człowieka w OBWE i UE • OBWE - przestrzeganie praw człowieka jest sprawą bezpośrednio dotyczącą wszystkich członków tej organizacji. • Organy: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (od 1990), Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych (od 1992). • UE – instytucje UE odnoszą się do sytuacji, gdy instytucja lub organ wspólnotowy dopuściły się naruszenia praw człowieka. • Organy- Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

20. Organizacje pozarządowe • Czerwony Krzyż (1864) • Amnesty International (1961) • Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (1982) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

21. Ochrona praw człowieka w Polsce • System ochrony praw człowieka tworzą: • Trybunał Konstytucyjny (bada wydawane akty prawne, rozpatruje skargi konstytucyjne) • Rzecznik Praw Obywatelskich (stoi na straży przestrzegania praw człowieka) • Sądy powszechne i administracyjne (gwarantują przestrzeganie praw w orzecznictwie) • Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji) • Organizacje pozarządowe (monitorują, edukują, uświadamiają problemy, opiekują się np. uchodźcami) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

22. Prawa mniejszości narodowych w Polsce • gwarantuje: • Konstytucja RP, • ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych, • ordynacja wyborcza, • ustawy: o języku polskim, systemie oświaty, radiofonii i telewizji, • rozporządzenie MEN w sprawie szkół dla mniejszości, • ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

23. Prawa mniejszości narodowych w Polsce - katalog • Zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową • Prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i religijnych • Prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej • Przywileje wyborcze dla organizowanych przez mniejszości komitetów wyborczych • Wolność zachowania i rozwoju własnego języka • Wolność zachowania zwyczajów, tradycji oraz rozwoju własnej kultury • Prawo do nauki języka mniejszości • Swoboda praktyk religijnych opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008