Başkan : Sn. Kemal Unakıtan Maliye Bakanı

1. TÜRKİYE’DE ÖZELLEŞTİRME STRATEJİK PLANI*18-05-2003 tarihinde ekli listedeki katılımcılar ile birlikte oluşturulmuştur.

2. Türkiye’de Özelleştirme Stratejik Planı Başkan : Sn. Kemal Unakıtan Maliye Bakanı Toplantı Yöneticisi : Sn. Mustafa Uysal Vergi Konseyi Başkanı Katılımcılar: Sn. Metin Kilci Özelleştirme İdaresi Başkan Vekili Sn. Hasan Köktaş Özelleştirme İdaresi Başkan Yardımcısı Sn. Ahmet Aksu ÖİB Değerlendirme ve Hazırlık Dairesi Bşk. Sn. Ahmet Ertürk Sermaye Piyasası Kurulu Üyesi Sn. Ender Özeke Hergüner & Bilgen Hukuk Bürosu Sn. Hüseyin Erkan İMKB Başkan Yardımcısı Sn. Sezai Bekgöz İMKB Başkan Yardımcısı Sn. Prof. Dr. İbrahim Kavrakoğlu Kavrakoğlu Danışmanlık Sn. Dr. Yılmaz Argüden ARGE Danışmanlık Yön. Kur. Bşk. Sn. Halil Eroğlu TSKB Genel Müdürü Sn. Fehmi Akın ÖFK Başkanı Sn. Tezcan Yaramancı InvestA Consulting Yön. Kur. Bşk. Sn. Özcan Türkakın İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı Sn. Müslüm Demirbilek Aracı Kurumlar Birliği Başkanı Sn. Doç. Dr. Metin Ercan Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Sn. Seyfi Sarıçam Antika Partners Genel Müdür Yrd. Sn. Dr. Ömer Bolat MÜSİAD Başkan Yardımcısı Sn. Murat Bolat İMKB Uluslararası Pazar Müdürü Sn. Mustafa Yılmaz Ulus Menkul Değerler A.Ş. Yön Kur. Bşk. Sn. Erdem Eral Havaalanı İşletmeleri Mali Koordinatör Sn. Erol Göker Global Genel Müdürü Sn. Ümit Kumcuoğlu JP Morgan Genel Müdür Yardımcısı Sn. Mete Sayıcı MEGAVİZYON Yön. Kur. Bşk. Sn. Arıl Seren İMKB Başkan Yrd.

3. Türkiye’de Özelleştirme Stratejik Planı İÇERİK • ÖZELLEŞTİRMENİN VİZYONU 3 • ENGELLER ve ZAYIF YÖNLER 6 • Siyasi İrade 6 • Sermaye Piyasaları 6 • Özelleştirilecek Kamu Kaynakları ve • Kuruluşlarında Yönetim 7 • İZLENECEK YOLLAR ve STRATEJİLER 8 • Siyasi İrade ve Kararlılığın Gösterilmesi 8 • Sivil Toplum ve Kamuoyu Desteğinin Sağlanması 8 • Özelleştirmede Şeffaflık 9 • Özelleştirme Konseyi veya Danışma Kurulu Kurulması 9 • Engellerin Aşılması 10 • Finansal Piyasaların Geliştirilmesi, • İç ve Dış Piyasa Alıcıları Açısından Şartların İyileştirilmesi 10 • Özelleştirmenin Tanıtımı ve Pazarlanması 12 • Özelleştirmede Fiyat Faktörü- • Özelleştirme Sonrası Denetim 13 • Özelleştirme Modelleri (Türler İtibariyle) 14 • Özelleştirme Modelleri (Kurumlar İtibariyle) 16 • Özelleştirilecek Kurumların İyi Yönetilmesi 19 • Ülke Kaynaklarının Analizi 19 EK.1. Ön Konuşmalar i EK.2. Çalışma Gruplarının Sunumları ve Sunumların Değerlendirilmesi xxv

4. I. ÖZELLEŞTİRMENİN VİZYONU • Temel amaç; • hızlı fakat aceleci olmayan, • saydam ve güven veren, • ekonomik verimlilik artışı oluşturan, • değer artışı sağlayan, • esnek, • adil ve serbest rekabet koşulları içinde, • devletin ekonomideki işletme faaliyetlerinden çekilmesi sonucunu doğuran, • özelleştirmenin yapılmasıdır.

5. Hızlı fakat aceleci olmayan: • Sadece mali kaygılarla (bütçe açıklarının kapatılması vb.) özelleştirme faaliyetlerinde bulunulmaması, doğru zamanlamayla kurumların değerini arttıracak pazarlama yöntemlerinin uygulanması ve yurtdışındaki özelleştirme trendlerinin gerisinde kalınmaması. • Saydam ve güven veren: • Atılan adımlarda ve izlenen metodlarda kamuoyuna her aşamada doğru ve eksiksiz bilginin ulaştırılması, kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve desteğinin sağlanması, bu adımlar atılırken karar alıcı mekanizmaların şeffaf ve kamuoyuna güven telkin edici olması. • Ekonomik verimlilik artışı oluşturan: • Özelleştirmede fiyatın tek önemli faktör olmaması, ekonomide verimlilik artışı sağlayacak kriterlerin de (yapılacak yatırımlar, yeni istihdam, ihracat, teknoloji, kurumsal güvenilirlik ve iyi yönetişim vb.) göz önünde bulundurulması.

6. Değer artışı sağlayan: • Ülkede, kaynakların etkin bir biçimde değerlendirilmesi, özelleştirilecek kuruluşlarda yönetimin zayıflamasına imkan tanınmaması, kurumların değerini koruyucu yatırımların yapılması. • Esnek: • Tek bir özelleştirme metodunun yerine, özelleştirilecek kurumun, yatırımcının ve sektörün nitelikleri göz önünde bulundurularak, farklı veya karma modellerin uygulanması. • Adil ve serbest rekabet koşullarını sağlayan: • Alıcılara devletin eşit mesafede bulunması, özelleştirme sonrasında oluşacak ortamda rekabetin ve verimliliğin sağlanması veya sürdürülmesi. • Devletin ekonomideki faaliyetlerinden çekilmesine imkan veren: • Nihai noktada, devletin ekonomide işletme faaliyetlerinden tamamen çekilmesinin sağlanması ve liberal ekonomiyi tüm nitelikleri ile etkinlikleştirecek yapının oluşturulması.

7. II. ENGELLER ve ZAYIF YÖNLER: • 1. Siyasi İrade: • Özelleştirmedeki başarısızlıklarda; • Siyasi iradenin eksikliği • Siyasi samimiyetsizlikler • Koalisyon hükümetleri nedeniyle ortaya çıkan yönetim zaafiyeti • İdari ve hukuki pürüzlerden kaynaklanan gecikmeler rol oynamıştır. • 2. Sermaye Piyasaları: • Sermaye piyasalarının gelişmesi ve derinleşmesinin önündeki engeller; • Ekonomik ve siyasi istikrarsızlık • Kurumsal yönetim anlayışının olmaması • Finansal piyasaların yeterince derin olmaması • Kayıtdışı ekonominin varlığı • Hukuki ve mali düzenlemelerdeki eksiklik ve istikrarsızlık • Halkın sermaye birikiminin yetersizliği • Bürokratik işlemler

8. 3. Özelleştirilecek Kamu Kaynakları ve Kuruluşlarında Yönetim: • Özelleştirmede hızlı karar alınamaması, yılan türü özelleştirmeye neden olmakta ve toplam verimliliği olumsuz etkilemektedir. Diğer bir ifade ile; • Özelleştirilecek kurumda iyileştirme yatırımlarının kesilmesi, • Özelleştirme sürecinin uzaması sonucu bu kurumların rekabet gücünü kaybetmesi, • Pazardaki dalgalanmalara daha hassas bir hale gelmesi, • Sektörlerde zaman içinde özel teşebbüslerin payı artarken, kamunun payının azalması ve bu kuruluşların ekonomiye daha büyük yük haline gelmesi, • özelleştirmeden daha az gelir elde edilmesi sonucunu doğurmaktadır.

9. III. İZLENECEK YOLLAR ve STRATEJİLER: • 1. Siyasi İrade ve Kararlılığının Gösterilmesi • 1.1.) Geniş katılımlı toplantılarla özelleştirmede kararlı olunduğu mesajının kamuoyuna verilmesi • 1.2.) Siyasi iradenin söylemindeki kararlılığın kuruluşların özelleştirilmesindeki başarılı uygulamalarla pekiştirilmesi • 2. Sivil Toplum - Kamuoyu Desteğinin Sağlanması • 2.1.) Üniversite, kamu sektörü, sivil toplum örgütleri, işçi ve işveren temsilcilerinin konu hakkında bilgilendirilmesi • 2.2.) Özelleştirmenin faydalarının, düzenlenecek olan panel ve konferanslarla anlatılması ve bu yolla kamuoyunun bilinçlendirilmesi • 2.3.) Başarılı özelleştirme örneklerinin sağladığı faydaların kamuoyuna, sivil toplum örgütlerine aktarılması ve bu şekilde kamuoyundaki karşıt görüş sahiplerinin ikna edilmesi • 2.4.) KİT’leri özelleştirmemenin sosyal maliyetinin ve ilk etapta verimlilik oranlarını yakalamak üzere azaltılacak istihdamın, özelleştirme sonucu sağlanacak büyüme sayesinde ileride eskisinden daha fazla olabileceğinin anlatılması

10. 2.5.) Gerçekçi olmayan beklentilerin anlatılması ve bunların değiştirilmesinin sağlanması • “Kötü şirket özelleştirilir, iyi şirket özelleştirilmez,” anlayışı • Ağır kontrol şartları • Değerin çok üzerinde olan fiyat beklentileri • 2.6.) Sn. Bakan ve Özelleştirme İdaresi yetkililerinin birlikte yapacağı periyodik toplantılarla kamuoyunun bilgilendirilmesi • 3. Özelleştirmede Şeffaflık • 3.1.) Özelleştirme sürecinde her türlü bilginin her aşamada kamuoyu ile paylaşılması • Hangi yönetime hangi kamu kuruluşunun neden devredildiğinin gerekçeleriyle kamuoyuna anlatılması. • Özelleştirme yönetiminde şeffaflık ile kamuoyu ve baskı gruplarına güven verilmesi. • 3.2.) Şaibeli kişi ve kuruluşlara satışlardan kaçınılması • 3.3.) Özelleştirmeyi benimsetmek amacıyla sembolik halka arzların yapılması • 4. Özelleştirme Konseyi veya Danışma Kurulu Kurulması • 4.1.) Akılcı politikalar izlenmesi ve doğru adımlar atılması amacıyla Özelleştirme Konseyi’nin veya Danışma Kurulu’nun kurulması • Karar alma süreçlerinde yardımcı olmak, özelleştirmenin hızını, etkinliğini ve doğruluğunu sağlamak amacıyla bu konuda bilgi ve fikir sahibi kişilerden (7-12 kişi) bir konseyin veya kurulun oluşturulması

11. 5. Engellerin Aşılması • 5.1.) Özelleştirmeyi yavaşlatıcı veya engelleyici nitelikteki her türlü engelin (Bölüm II) giderilmesi • 5.2.) Hukuki altyapıda sorun yaratmayacak bir düzenleme, iletişim ve tanıtım dahil özelleştirme yapan bürokrat ve siyasi iradenin korunmasına yönelik çalışmaların yapılması • 6. Finansal Piyasaların Geliştirilmesi, İç ve Dış Piyasa Alıcıları Açısından Şartların İyileştirilmesi • 6.1.) Finansal piyasalarda derinliğin sağlanması • Sıkı mali disiplin ve politikalar ile kamu borçlanma gereğinin azaltılması, borcun vade yapısının uzatılması, paralelinde faizlerin ve enflasyonun düşürülmesi ile ekonomik istikrarın sağlanması • Devletin ekonomideki işletme faaliyetlerinden çekilmesi suretiyle toplam verimliliğin artırılması ve ekonominin büyüme sürecine sokulması • Sermaye piyasası araçlarına yatırımı artıracak teşvik sistemleri ve düzenlemelerinin oluşturulması • Hem yerli, hem yabancı yatırımcı için bürokratik zorlukların ortadan kaldırılması

12. Vergi oranlarının makul seviyelere indirilmesi ve uluslararası vergi rekabetinde avantajlı konuma geçilmesi • Mevzuatın oluşturulması ve uygulanmasında güveni sarsan her türlü istikrarsızlığın önlenmesi • Doğrudan büyük yatırımlara özel teşvikler sağlanması • Türk muhasebe standartlarının “Uluslararası Muhasebe Standartlarına” uygun hale getirilerek hem yerli hem yabancı yatırımcıların güvenilir bilgilere erişmelerinin sağlanması (Enflasyon muhasebesine geçilmesi vb.) • 6.2.) İç piyasa alıcıları açısından ortamın iyileştirilmesi • Bireysel emekliliğin mümkün olan en hızlı şekilde uluslararası kuruluşlar ve Dünya Bankası ile yapılacak çalışmalarla yeniden yapılandırılması • Fonlar üzerindeki vergi ve teknik kısıtlamaların(kişi veya grupların fon yönetimi kuruluşları kurmasının önündeki, mevzuattan kaynaklanan engeller) kaldırılması • İç piyasadaki kurumsal alıcılar için özelleştirmede taksitlendirme yapılması durumunda ortaya çıkan ve fiiliyatta özelleştirmeyi zorlaştıran mektup uygulamasının kaldırılması

13. 6.3.) Dış piyasa alıcıları açısından ortamın iyileştirilmesi • Yabancı Sermaye Kanunu • Özel sektör kuruluşu niteliklerine haiz bir yatırım ajansının kurulması • Yatırımcı grupları içinde özellikle Körfez Bölgesi yatırımcıları için özel çaba(vergisel ve hukuksal düzenlemeler, ekstra tanıtım faaliyetleri,vb.) gösterilmesi • 7. Özelleştirmenin Tanıtımı ve Pazarlanması • 7.1.) Özelleştirme ile ilgili olarak bir pazarlama planı oluşturulması, etkin ve proaktif pazarlama faaliyetlerinin sürdürülmesi, bu çerçevede Türkiye’de varolan ve potansiyel fırsatların tanıtılması • 7.2.) Ekonomik istikrarın sağlanmasına yönelik alınan tedbirler ve başarılı sonuçlar hakkında potansiyel alıcılar ve ilgili tüm kuruluşların bilgilendirilmesi • 7.3.) Serbest piyasa koşullarının tamamen hakim olacağı bir ekonominin kurulacağı sinyallerinin yatırımcılara verilmesi • 7.4.) Belirsizliği az riskleri ölçülebilir bir alt yapının kurulması • 7.5.) Taraflar arasında meydana çıkabilecek hukuki anlaşmazlıkların hızlı ve adil bir şekilde çözümünü sağlayacak hukuki düzenlemelerin oluşturulması (Ör: Tahkim Yasası’nın etkin kullanımı)

14. 8. Özelleştirmede Fiyat Faktörü-Özelleştirme Sonrası Denetim • 8.1.) En iyi fiyatı veren kuruluştan ziyade uzun vadede en fazla faydayı sağlayacak yapıyı garanti eden konusunda uzman ve lider yatırımcılara satışın yapılması • 8.2.) İstihdamı arttırıcı, devraldığı kuruma yapacağı yatırımlarla hem kuruma hem de ekonomiye değer katacak yatırımcıların tercih edilmesi • 8.3.) Özelleştirmeye konu olacak kurumu almak isteyen yatırımcılar için ön yeterlilik kriterlerinin belirlenmesi • 8.4.) Değerlendirme kriterlerinin açık ve net bir biçimde belirlenmesi ve bu şekilde daha az fiyatı veren kuruluşlara yapılan satışlarda kamuoyunun iknasının sağlanması • 8.5.) Konusunda uzman kişilerin (Özelleştirme Konseyi veya Kurulu) verilecek kararların şekillendirilmesinde söz sahibi olması ve siyasi tercihlerin olabildiğince önüne geçilebilmesi • 8.6.) Devletin, denetim ve koordinasyon sürecinde yerini etkin bir şekilde alması ve kurumları devralan yatırımcıların özelleştirme sonrasında bulunduğu taahhütleri gerçekleştirmesini sağlayacak mekanizmaların oluşturulması • 8.7.) Özelleştirme öncesi ve sonrası kuralların net olarak belirlenmesi ve süprize yol açacak açıkların verilmemesi

15. 9. Özelleştirme Modelleri (Türleri İtibariyle): 9.1.)Hisse Satışı: Kuruluş hisselerinin yurtiçi ve yurtdışında blok satış, halka arz içeren blok satış, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları veya fonlarına satış yoluyla bedel karşılığı devredilmesi 9.2.)Aktif Satışı: • Kuruluşların aktiflerindeki mal ve hizmet üretim birimleri ile varlıkların mülkiyetinin bedel karşılığı devredilmesi • 9.3.)Kiralama: • Kuruluşların aktiflerindeki varlıkların bedel karşılığında belli süre ile kullanım hakkının verilmesi • 9.4.)İşletme Hakkı Devri: • Kuruluşların bütün olarak veya aktiflerindeki mal ve hizmet üretim birimlerinin mülkiyet hakkı saklı kalmak kaydıyla bedel karşılığında belli süre ile işletilmesi hakkının verilmesi • 9.5.)Haklar Tesisi: • Kuruluşların varlıklarına ilişkin lisans, irtifak, imtiyaz vb. maddi olmayan hakların devredilmesi • 9.6.)Gelir Ortaklığı Modeli: • Kuruluşların elde edeceği gelirlerden pay alma esasını içeren ortaklık modeli

16. 9.7.)Kısmi Hisse Senedi Satışı: • Özelleştirilecek kuruluşun hisse senetlerinin yönetimin devredilmesini sağlayacak oranının satışının yapılması • Konusunda uzman ve uluslararası pazarlara hakim yatırımcıların şirketin yönetimini devralması • Şirketin değerindeki artış ile devletin elinde kalan hisselerini daha yüksek fiyattan satma imkanı doğması • 9.8.)Birleşme – Bölme Yoluyla Satış: • Özelleştirilecek kuruluşun niteliği doğrultusunda ekonomik faaliyetlerini sürdürecek parçalara ayrılarak satışının yapılması • Birbirine yakın sektördeki kamu kuruluşlarının birleştirilerek devri ile kurum değerinin ve güç olma potansiyelinin artırılması • 9.9.)Tasfiye Modeli: • İktisadi açıdan önemini kaybetmiş kuruluşların tasfiye edilmesi yoluna gidilerek varlıklarının elden çıkarılması • 9.10.)Opsiyonlu Satışlar: • Gelişmiş sermaye piyasalarına sahip olan ülkelerde olduğu gibi hisse senedine çevrilebilir tahvil, tahvile çevrilebilir hisse senedi vb. alternatifleri içeren satışın yapılması

17. 10.) Özelleştirme Modelleri (Kurumlar İtibariyle): • 10.1.)Bölgesel veya global bir şirket olma potansiyeli taşıyan kamu kuruluşlarının özelleştirilmesi • En iyi fiyatı veren kuruluştan ziyade uzun vadede en fazla faydayı sağlayacak yapıyı garanti eden kuruluşa satışın yapılması • Gerçek anlamda Türkiye ekonomisine kısa ve uzun vadede katkılar sağlayabilmesine öncülük edebilecek lider ve uzman yatırımcıların seçilmesi ve bu yatırımcıların ne büyüklükte ek yatırım ve istihdam yaratacağının göz önüne alınması • Aktif satışından kaçınılması • Kısmi hisse senedi satışı (%51’inin satılması) • Global ölçeğe ulaşmanın sağlanabilmesi için birleştirilerek satışın yapılması • Yatırımcıya kararlarında esneklik sağlayacak opsiyonlu satışlar • Bu tip şirketlerin iktisabı için gerekli fon kaynağını toplayabilecek veya sağlayabilecek büyük holding yapılarına satılmasının da alternatif olarak düşünülmesi

18. 10.2.)Monopol özelliği arzeden kuruluşların(Liman işletmeleri, televizyon frekansları, şans oyunları ve diğer imtiyaz tahsisleri) özelleştirilmesi • Rekabet Kurumu’nun etkin şekilde çalışmasının sağlanması ve bu şekilde özelleştirilecek kurumların ekonomiye daha fazla katkıda bulunması • Tekelci yapıların ekonomide fiyat adaletsizliği yaratacağı, ekonominin genelinde verimsizliğe yol açacağı gözönüne alınarak bölerek satış alternatifinin de düşünülmesi • Karayolları, köprüler vb. özelleştirmesinde gelir ortaklığı modelinin kullanılması • Şans oyunları, telekomünikasyon frekansları vb. özelleştirmesinde kiralama, lease-buy, bölerek kiralama modellerinden uygun olanının kullanılması

19. 10.3.)Stratejik özelliği bulunmayan, oluşturduğu marka ve faaliyet alanı önemli bir nitelik arzetmeyen kuruluşlar (sıradan bir üretim tesisi, otel veya tekstil kuruluşu vb.) için öngörülen özelleştirme modelleri • Fiyatın birincil kriter olarak dikkate alınması • Yatırımcı için bir ön değerlendirmeye tenezzül etmeden, geniş duyurumla katılım sağlanması • Şeffaf bir yönetimle ürünün satılması • Satış yöntemi olarak bu kuruluşlarda aktif satışı, işletme devri alternatiflerinin değerlendirilmesi • Son aşamada tasfiye modelinin gündeme alınması • 10.4.)Yaşama şansını yitirmiş ve tamamen verimsiz kuruluşların özelleştirilmesi • Kuruluşları yaşatmak için zoraki uygulamalardan kaçınılması • Yatırım taahhüdü ile devir, işletme hakkı devri, çalışanlara devir, kiralama ve satın alma opsiyon uygulamalarından kuruluşun niteliğine uygun olanın seçilmesi • Son aşamada kurumun ekonomide rekabet etme gücünün olmadığı durumda kapatmanın da bir alternatif olarak düşünülmesi

20. 11. Özelleştirilecek Kurumların İyi Yönetilmesi 11.1.) Kurumsal ve profesyonel yönetim anlayışının yerleştirilmesi 11.2.) Özelleştirilecek kuruluşların siyasi etkilerden olabildiğince arındırılması 11.3.) Gerekli hallerde uluslararası yönetim şirketlerinden yararlanılması 11.4.) Kurumların değerlerinin ve sektördeki paylarının korunması, yılan türü özelleştirilmeye sebebiyet verilmemesi 11.5.) Özelleştirme öncesi varsa gerekli altyapı eksikliklerinin giderilmesi, sektör ve şirket ile ilgili yurtdışındaki gelişmelerin takip edilerek gerekli görülen yeniden yapılandırma çalışmalarının planlanması • 12. Ülke Kaynaklarının Analizi • 12.1) Özelleştirme kapsamına alınacak kuruluşların ve kaynakların portföyünün zaman içinde genişletilmesi • 12.2) Genişlemenin sağlanması için ülke kaynaklarının envanterinin çıkarılması • 12.3) Doğru envanterin çıkarılması için ilgili sektörlerde çalışan uzman kişilerden bilgi talebinde bulunulması • 12.4) Türkiye’de göz önünde bulunmayan kaynak potansiyellerini, dünya şirketlerinin değerlendirme yönündeki taleplerinin devlet tarafından gündeme alınması ve bu potansiyel kaynakların özelleştirilmesi (Türkiye’de bulunan 8-9 milyar dolarlık potansiyel maden kaynaklarının değerlendirilmesi vb.)