„Dziecko z zaburzeniami lękowymi w szkole i przedszkolu”

1. „Dziecko z zaburzeniami lękowymiw szkole i przedszkolu” Opracowanie na podstawie„One są wśród nas” I. Derezińskiej i M. Gajdzik Edyta Krajewska-Cyrwus Wirginia Krzemińska

2. Dzieciństwo jest okresem w życiu człowieka, w trakcie którego zachodzą istotne zmiany w rozwoju fizycznym, psychicznym, emocjonalnym, społecznym. Rozpoczyna edukację PRZEDSZKOLNĄ I SZKOLNĄ. Zaczyna być oceniane przez rówieśników i wielu dorosłych na różnorodnych płaszczyznach. Pojawiają się nowe wyzwania. Obawy i lęki są częścią prawidłowego rozwoju dziecka i pomagają jemu w adaptacji do otoczenia. Zachowania lękowe są naturalne, ale mogą przerodzić się w poważne zaburzenia lękowe i zakłócać przebieg istotnych procesów rozwojowych. Wstęp

3. Lęk i obawa przygotowują dziecko na możliwe niebezpieczeństwo i tym sposobem pomagają unikać potencjalnych zagrożeń. Lęk jest naturalną reakcją na spostrzegane niebezpieczeństwo, która pozwala przygotować się do walki lub ucieczki. Lęk pojawia się, gdy dziecko rozpoznaje niebezpieczeństwo. W sytuacji, w której nie ma realnego zagrożenia lub gdy reakcja dziecka jest nieadekwatna do zagrożenia i nadmierna. Lęk przestaje pełnić funkcję adaptacyjną i może prowadzić do szkodliwych zmian w zachowaniu. Adaptacyjna rola lęku

4. Fizjologiczny aspekt lęku dotyczy odczuć fizycznych, które towarzyszą lękowi. Należą do nich między innymi spocone dłonie, napięcie mięśni (np. karku, twarzy), przyspieszona akcja serca, skrócenie oddechu, bóle głowy, ściśnięty żołądek. • Poznawczy aspekt lęku to przede wszystkim myśli, które pojawiają się w życiu dziecka. Myśli, obawy, przekonania dziecka na temat niebezpieczeństwa. Ten składnik lęku jest tym większy i silniejszy, im bardziej prawdopodobne wydaje się dziecku zaistnienie przewidywanego niebezpieczeństwa i im gorzej dziecko spostrzega swoją własną możliwość poradzenia sobie z nim lub uzyskaniem pomocy z zewnątrz. W myślach dziecka dominują słowa typu „co stanie się, jeśli…”. • Składnik behawioralny lęku związany jest zachowaniami unikającymi i zabezpieczającymi przed wyobrażonymi zagrożeniami. Trzy aspekty lęku

5. Lęk przed separacją; • Fobia w dzieciństwie; • Lęk społeczny w dzieciństwie; • Uogólnione zaburzenia lękowe w dzieciństwie. Zaburzenia lękowe zaczynające się w dzieciństwie

6. Agorafobia – lęk przed przebywaniem w otwartej przestrzeni; • Fobia społeczna; • Fobie specyficzne; • Napady paniki; • Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne; • Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne. Zaburzenia diagnozowane u dzieci, młodzieży i dorosłych

7. Mutyzm wybiórczy (brak lub ograniczenia mówienia w określonych sytuacjach przy zachowaniu zdolności rozumienia mowy i porozumiewania się); • Mieszane zaburzenia zachowania i emocji (różnego typu problemy w zakresie zachowania i/lub emocji, gdzie lęk może dodatkowo zaburzać funkcjonowanie dziecka). Inne niż lękowe zaburzenia u dzieci, gdzie lęk jest istotnym aspektem

8. Zachowania dziecka unikającego lub niechodzącego do przedszkola można podzielić na dwie kategorie: • Wagarowanie, które jest bliższe zaburzeniom zachowania; • Odmowa chodzenia do przedszkola albo szkoły, która jest bliższa lękowi separacyjnemu. Unikanie przedszkola i szkoły przez dziecko

9. Dziecko przejawia utrwalony lub nawracający lęk, który może stanowić część określonej fazy prawidłowego rozwoju psychospołecznego, lecz jest nieprawidłowy pod względem nasilenia i znacznie utrudnia zachowanie dziecka; • Zachowania dziecka z tą postacią fobii można zaobserwować u dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Wybrane zaburzenia lękoweFobia w dzieciństwie

10. Lęk społeczny najczęściej występuje między drugim rokiem życia a młodszym wiekiem szkolnym; • Niekiedy bywa przedłużeniem normalnej fazy lęku przed obcymi, który występuje u dzieci do 30. miesiąca życia; • Charakteryzuje się trwałym lub nawracającym lękiem, przejawianym w stosunku do obcych dorosłych lub rówieśników; • W czasie kontaktów z nieznanymi osobami, dziecko jest nadmiernie zakłopotane i skoncentrowane na sobie; • Gdy dziecko doświadcza wymuszonych sytuacji społecznych, jak np. kontakt z osobami nieznanymi, często płacze, wycofuje się i unika spontanicznych wypowiedzi. Wybrane zaburzenia lękowe Lęk społeczny w dzieciństwie

11. W lęku separacyjnym dziecko reaguje silnym lękiem w sytuacji rozdzielenia z opiekunami, rodzicami • Dziecko zamartwia się o los opiekunów, przewiduje katastrofy, wypadki, zaginięcia, itd. • W celu pełnego kontrolowania sytuacji i zapobieżenia katastrofie , włącza mechanizmy uniemożliwiające rozstanie z rodzicami • Czasem obawy dotyczą tylko momentu rozstania z opiekunami, czasem uaktywniają się w różnych momentach okresu rozstania • Dziecko dopytuje się, czy rodzice nie zginą • Wielokrotnie domaga się możliwości telefonowania • Dziecko mówi, że nie zobaczy już rodziców • Dziecko często jest nieobecne w przedszkolu czy szkole, skraca w niej pobyt: spóźnia się, wcześniej wychodzi • Prosi opiekuna, rodzica o bycie z nim w przedszkolu, szkole • Odmawia udziału w wycieczkach • Często zgłasza złe samopoczucie, nudności, bóle; wielokrotnie domaga się kontaktu z pielęgniarką, domaga się odebrania z placówki • W czasie zajęć w placówce, mówi, że czuje się nieszczęśliwe, nie podejmuje zabaw z innymi dziećmi Wybrane zaburzenia lękoweLęk przed separacją

12. Rozpoczyna się (często) pod koniec szkoły podstawowej i gimnazjum. Charakteryzuje się nasilonym lękiem przed uczestniczeniem w sytuacjach społecznych, w których można zostać negatywnie ocenionym • Dziecko ogranicza kontakty z rówieśnikami, na przerwach siedzi samo, rzadko dołącza do rozmów czy zabawy z rówieśnikami • Unika znalezienia się w centrum uwagi z obawy, że jego zachowanie może okazać się kompromitujące • Odpowiada cicho i niepewnie • Unika sytuacji społecznych, jak szkolne zabawy • Dziecko ubiera się w sposób jak najmniej przykuwający uwagę innych • W sytuacjach „ekspozycji społecznej” (występy, publiczne wypowiedzi) dziecko miewa objawy somatyczne (zaczerwienienie twarzy, dygotanie, nagła potrzeba skorzystania z toalety) Wybrane zaburzenia lękoweFobia społeczna

13. Fobie specyficzne dotyczą dziecka przeżywającego silnego lęku w zetknięciu z konkretnymi przedmiotami, sytuacjami. • Zazwyczaj specyficzne objawy związane są ze zwykłymi sytuacjami, które są powszechne w dzieciństwie, a dyskomfort przeżywany w sytuacji budzącej lęk powoduje istotne pogorszenie funkcjonowania dziecka i chęć unikania przez nie bodźców budzących obawy. • Dziecko unika przedmiotów i sytuacji takich jak: zwierzęta, ptaki, owady, grzmoty, hałasy, małe zamknięte pomieszczenia, widok krwi, zastrzyki, • W zetknięciu z w/w przedmiotami/sytuacjami dziecko reaguje nadmiernym lękiem Wybrane zaburzenia lękoweFobie specyficzne

14. Zaburzenia rozpoczynają się najczęściej u nastolatków. • Główny objaw to występowanie okresowych napadów paniki. Są to tzw. epizody silnego lęku wraz z fizycznymi doznaniami lęku: zawroty głowy, brak tchu, kołatanie serca. • Ataki lęku występują bez wyraźnej przyczyny. Nastolatek unika miejsc, w których miał atak paniki lub takich, z których (w razie potrzeby) byłoby mu trudno się wydostać i uzyskać pomoc. • Młody człowiek unika wyjść do kina, podróży, unika udziału w wydarzeniach szkolnych z obawy przed wystąpieniem ataku i lęku przed kompromitacją. • Nastolatek unika uprawiania sportu i chodzenia na lekcje wychowania fizycznego , gdyż wysiłek fizyczny kojarzy się z odczuwaniem negatywnych w jego ocenie objawów, jak: przyspieszone oddychanie, szybsze bicie serca. Wybrane zaburzenia lękowe Zaburzenia z napadami paniki

15. Charakteryzuje się występowaniem u dziecka uporczywych lęków dotyczących różnych ,codziennych sfer życia lub aktywności. „Martwienie się” odczuwane jest przez dziecko jako trudny do opanowania proces • U dziecka mogą wystąpić objawy somatyczne, jak: bóle brzucha, bóle głowy, wzmożone napięcie mięśniowe • Dziecko martwi się o różne rzeczy, ale nie można określić głównych tematów • Mówi o tym, że nie jest w stanie zapanować nad martwieniem się, pocieszyć się, uspokoić • Rodzice zgłaszają, że ich dziecko z powodu lęku źle sypia Wybrane zaburzenia lękoweUogólnione zaburzenia lękowe

16. Wydarzenia o charakterze traumatycznym jest zdarzeniem zmieniającym życie dziecka i wymaga od niego podjęcia nowych zachowań adaptacyjnych • Wydarzenia życiowe stresowe mogą prowadzić do regresji, zachowań agresywnych, drażliwości, zaburzeń nastroju • Reakcje dziecka na sytuacje stresowe zależą od fazy jego rozwoju, sposobie myślenia (nadawania znaczenia) danej sytuacji • Zdarza się, że dzieci doświadczają zdarzeń traumatycznych, nikomu o tym nie mówiąc. Każda nagła zmiana zachowania powinna być potraktowana przez dorosłych z uwagą Dziecko po przebytym stresie

17. Leczeniem dzieci i młodzieży z zaburzeniami lękowymi zajmują się psychiatrzy dziecięcy • Metody leczenia: • Psychoedukacja – aby dziecko zrozumiało lęk • Nauka kontroli objawów somatycznych – np., poprzez relaksację • Metody behawioralne – np. stopniowa ekspozycja w sytuacjach budzących lęk • Poznawcza restrukturyzacja – identyfikacja i weryfikacja myśli budzących lęk • Nauka technik rozwiązywania problemów • Zapobieganie nawrotom poprzez sprawdzanie i utrwalanie osiągnięć dziecka • Postawa rodziców i ich zaangażowanie w udzielanie wsparcia dziecku Leczenie dzieci z zaburzeniami lękowymi

18. Lęk pełni funkcję adaptacyjną • Lęk jest zjawiskiem złożonym • Zniekształcone myślenie podtrzymuje lęk • Zaburzenia lękowe dzieci i młodzieży nie są identyczne z tymi samymi zaburzeniami u dorosłych, gdyż należy pamiętać o prawidłowościach rozwojowych charakterystycznych dla określonej dziecięcej grupy wiekowej • Ważne, aby właściwie różnicować lęki i obawy charakterystyczne dla prawidłowego rozwoju dziecka, od tych, które są nadmiernie nasilone • Zaburzenia lękowe niosą ze sobą ryzyko ocenienia przez dorosłych dziecka jako rozpieszczonego (np. brak jego samodzielności, brak zgody) • Dzieci z fobią społeczną często nie uzyskują pomocy, ponieważ są spokojne i ciche. A takie zachowania dorośli traktują jako pożądane • Zdarza się, że dziecko z fobią specyficzną jest wyśmiewane i traktowane z ironią, a dziecku powoduje to duży dyskomfort Warto zapamiętać