SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİ VE ARTER KAN GAZLARI

1. SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİVE ARTER KAN GAZLARI DOÇ. DR. ÖZNUR AKKOCA Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları ABD.

2. SFT ENDİKASYONLARI-1 • Semptomların, fizik muayene bulguları ve laboratuvar sonuçlarının değerlendirilmesi • Hastalıkların solunum fonksiyonlarına etkisinin saptanması • Obstrüktif ve restriktif tipte solunum fonksiyon bozukluğunun ayrımı • Preoperatuvar değerlendirme • Hastalığın seyrinin ve prognozunun değerlendirilmesi

3. SFT ENDİKASYONLARI - 2 • Tedavi yaklaşımlarının belirlenmesi • Tedaviye yanıtın değerlendirilmesi • Mesleki ekspozisyonun monitorizasyonu • Epidemiyolojik araştırmalar • İş görememezlik derecesinin değerlendirilmesi

4. SPİROMETRELER • Volüme duyarlı; sulu, kuru, körüklü, diyaframlı • Akıma duyarlı; Pnömotakograf, termistor veya sıcak tel anemometresi, türbin cihazı ve vorteks cihazı

6. AKCİĞER FONKSİYON TESTLERİ • Havayolu fonksiyonlarını gösteren testler • Akciğer volümleri ve ventilasyon • Diffüzyon testi • Kan gazları • Kardiyopulmoner egzersiz testleri • Metabolik ölçümler

7. Havayolu fonksiyonlarını gösteren testler • Basit spirometri VC, ERV,IC • Zorlu vital kapasite manevrası FVC, FEV1, FEV1/FVC, PEF, MEFV eğrisi • Maksimal solunum kapasitesi (MVV) • Maksiaml inspiratuvar/ekspiratuvar basınçlar (MİP, MEP) • Havayolu rezistansı ve kompliansı (Raw, C)

8. Akciğer volümleri ve ventilasyon • Fonksiyonel rezidüel kapasite (FRC) • Total akciğer kapasitesi (TLC) • Rezidüel volüm (RV), RV/TLC • Dakika ventilasyonu, Alveolar ventilasyon, Ölü boşluk • Ventilasyonun dağılımı

9. Basit spirometri • Vital kapasite:Derin bir inspirasyondan sonra derin ekspirasyonla atılan hava volümü olarak tanımlanır, ml veya lt cinsinden ifade edilir. • Yavaş vital kapasite veya manevra yukarıda tanımlanan şekilde yapıldığında ekspiratuar vital kapasite (EVC) de denir. • Derin ekspirasyondan sonra derin inspirasyonla alınan havanın ölçümüne ise inspiratuar vital kapasite (IVC) denir.

11. Basit spirometri • İnspiratuar Kapasite (IC): Normal ekspirasyondan sonra derin inspirasyonla alınan maksimum volümdür.(%75 VC) • İnspiratuar Rezerv Volüm (IRV): Normal inspirasyondan sonra derin inspirasyonla alınan hava volümüdür. • Ekspiratuar Rezerv Volüm (ERV): Normal ekspirasyondan sonra derin ekspirasyonla atılan hava volümüdür.(%25 VC)

13. VC’nin azaldığı durumlar • Havayollarında obstrüksiyon varlığında (hava hapsi arttığında) • Akciğerin elastik özelliklerinin değiştiği, genişleyebilme özelliğinin kaybı, doku kaybı, yer kaplayan lezyonları olduğunda Yaygıninfiltrasyonlarda,atelektazilerde,tümörlerde,fibrotik hastalıklarda, cerrahi girişim sonrası volüm kaybı olduğunda • Akciğer ekspansiyonunu engelleyen plevral patolojilerde, göğüs kafesi genişlemesini sınırlayan patolojilerde , toraks boşluğunun azalması, diyafragma hareketlerinin sınırlanması durumunda • Solunum merkezinin deprese olduğu durumlarda, nöromüsküler hastalıklarda

14. Zorlu vital kapasite manevrası • Zorlu Vital Kapasite (FVC) • Birinci saniye zorlu ekspirasyon volümü (FEV1) • FEV1/FVC • Tepe akım hızı (PEF) • Akım-volüm eğrisi Maksimal ekspiratuvar akım-volüm eğrisi (MEFV eğrisi) Maksimal inspiratuvar akım-volüm eğrisi (MIFV eğrisi)

15. Zorlu vital kapasite manevrası • Ventilatuar kapasitenindeğerlendirilmesinde • Ventilatuar kapasitede bozulma santral sinir sistemi, iskelet-kas sistemi, akciğere ilişkin patolojiler bağlı olabilir.Ancak en önemli nedeni havayollarıobstrüksiyonudur. • Büyük akciğer volümleri düzeyindeki maksimal akımlar büyük oranda trakea ve ana bronşların akım özelliklerini yansıtırken, düşük volümlerdeki akımlar periferik intratorasik havayollarını yansıtır. Büyük havayollarında akım kısmen de olsa türbülan özellik taşırken periferik havayollarında laminer akım vardır. • Volüm-zaman, akım-volüm eğrileri

16. Zorlu Vital Kapasite (FVC): Derin inspirasyondan sonra zorlu, hızlı ve derin ekspirasyonla atılan hava volümüdür.

17. FEV1: Zorlu ekspirasyonun 1. saniyesinde atılan volümdür. Kooperasyona ve efora bağımlıdır (%75-80 FVC) FEV1/FVC (Tiffeneau oranı):Normalde > %75. Havayolları obstrüksiyonu < % 70. Hafif-orta dereceli obstrüksiyonun değerlendirilmesinde yararlıdır.

18. Zorlu vital kapasite manevrası • Maksimal eforun gösterilmesi • Test sırasında öksürük, glottik kapanmanın olmaması, kaçağın olmaması • En az 6 sn veya plato oluşana kadar ekspirasyon yapılması ( 30 ml den az değişim) • Test ani olarak birden başlatılmalı (back-extrapolation volüm %5 FVC veya 150 ml nin altında olmalı) • En az 3 adet kabul edilebilir özelliklerde manevranın yapılması ve FVC ve FEV1 değerlerinin %5 lik veya 200 ml lik değişim sınırları içinde olması

19. Zorlu vital kapasite • Havayollarında daralma veya tıkanma olduğunda azalır. Ekspirasyon zamanı uzar gnl 20 sn nin üstüne çıkar • Restriktif hastalıklarda azalır • Hem VC hemde FVC azalması nonspesifik bulgulardır • Her ikisi arasında fark oluşması havayolu kollapsını gösterir.

20. Birinci saniye zorlu ekspirasyon volümü (FEV1) • Sağlıklı bireylerde değişkenliği 60-270 ml (183ml) • Genellikle büyük havayollarını yansıtır. • Havayolu obstrüksiyonunda(mukus sekresyonu, bronkospasm, inflamasyon veya elastik doku kaybı) FEV1 azalır (FEV1 ve FEV1/FVC , standart parametreler) • FEV1 obsrtüktif akc. hast. hem siddeti ile korele hem de prognozu gösteren iyi bir parametredir • Restriktif patolojilerde ise FVC’deki azalmaya bağlı olarak azalır.

21. FEV1/FVC (Tiffeneau oranı): • Havayolu obsrüksiyonu ve restriktif hastalıkları ayırdetmede oldukça kullanışlı • Obstrüksiyonlarda < %70 iken, restriksiyonlarda normal kalır Obstrüksiyon FEV1/FVC (%) Normal > 70 Hafif 61 - 69 Orta 45 - 60 İleri < 45

23. Zorlu ekspiratuvar akım • Maksimal Ekspirasyon Ortası Akım Hızı (MMFR, FEF25-75%): Zorlu ekspirasyon ile volümlerin % 25 ila %75’inin atıldığı perioddaki akım hızıdır. • Orta ve küçük havayollarından gelen akımı yansıtır. • FVC ye dolayısıyla hasta eforuna bağımlı bir parametredir. • Obstrüktif hastalıkların erken dönemlerinde bu parametre azalır. Bazan restriktif hastalıklarda da azalma gösterebilir. • FEV1/FVC eğer sınırda ise, havayolu hakkında bilgi verir.

24. Zorlu ekspiratuvar akım • FEF200-1200: Zorlu ekspirasyonla ilk 200-1200 ml’nin atıldığı perioddaki akım hızıdır. • Zorlu ekspirasyonunu erken bölümünü yansıtır, dolayısıyla büyük havayolları hakkında bilgi veren iyi bir indekstir.

25. Tepe akım hızı (PEF):Derin inspirasyondan sonra derin Ekspirasyon sırasında elde edilen maksimal akım hızıdır.

26. Tepe akım hızı (PEF): • Maksimal inspirasyon sonrası hızlı yapılan ekspirasyonda (güç uygulanmaksızın) değerlendirilir • 1-2 sn lik bir efor yeterlidir • Maksiamal inspirasyonda iken bekleme PEF değerini azaltır • Büyük havayolları fonksiyonunu gösterir • Havayolları hastalıklarında zirve akım hızının periodik takibinde kullanılır

27. Tepe akım hızı (PEF): • Özellikle astmalı olguların evde takibinde önemlidir Gri zon (PEF:%80-100) Sarı zon (PEF:%50-80), atak başlangıcı olabilir Kırmızı zon (PEF < %50), acil tedavi gerekebilir • KOAH lı hasta takibinde primer olarak önerilmemektedir FEV1 ile PEF arasındaki korelasyon iyi değildir Şayet spirometri yoksa, manevra sırasındaki ekspirasyon zamanının 6 sn den daha uzun olması daha değerlidir (FEV1/FVC < %50)

28. Akım-volüm eğrisi

29. Akım-volüm eğrisi • Maksimal ekspiratuvar akım-volüm eğrisi (MEFV eğrisi) • Maksimal inspiratuvar akım-volüm eğrisi (MIFV eğrisi) MEFV eğrisi Ekspire edilen FVC nin %25, %50, %75 indeki maksimal hızlar kaydedilir (FEF25, FEF50, FEF75) Akciğerlerde kalan hava volümüne göre de isimlendirilebilir (Vmax75, Vmax50, Vmax25) • MEFV eğrisinin son bölümü efordan bağımsızdır

30. Akım-volüm eğrisi • Küçük havayolu obstrüksiyonu Özellikle küçük akciğer volümlerindeki akımhızı belirgin azalır (eğrinin son bölümü konkav hale gelir) FEF50, FEF75 Küçük havayolu obstrüksiyonunda FEF50 ile FEF25-75 oldukça koreledir. • Büyük havayolu obstrüksiyonu Fiks obstrüksiyonlarda hem ekspiratuvar hem de inspiratuvar eğri basıklaşır Değişken intratorasik obstr, PEF azalır, FEF50/FIF50 <1 Değişken ekstratorasik obstr, FEF50/FIF50 > 1

32. NORMAL AKIM-VOLÜM EĞRİSİ VOLÜM-ZAMAN EĞRİSİ

33. HAFİF OBSTRÜKSİYON AKIM-VOLÜM EĞRİSİ VOLÜM-ZAMAN EĞRİSİ

34. ORTA OBSTRÜKSİYON AKIM-VOLÜM EĞRİSİ VOLÜM-ZAMAN EĞRİSİ

35. İLERİ OBSTRÜKSİYON AKIM-VOLÜM EĞRİSİ VOLÜM-ZAMAN EĞRİSİ

36. Maksimum solunum kapasitesi (MVV) • Amplitüdü ve frekansı yüksek solunumla bir dakikada atılan volümdür. • Sürekli , düzenli ve ritmik efor , en az 12 sn • En az iki manevra, %10 luk değişim sınırları içinde • Kooperasyon ve efor bağımlı testtir • Havayolu rezistansı, solunum kasları, akciğer ve göğüs duvarı kompliansından etkilenir • %30 dan daha fazla olan azalmalar önemlidir K: MVV= FEV1 x 40 E: MVV= FEV1 x 34

38. Akciğer volümleri ve ventilasyon • Fonksiyonel rezidüel kapasite(FRC): Normal ekspirasyon bitiminde akciğerlerde kalan hava volümüdür. • Rezidüel volüm (RV): Derin eksipirasyondan sonra akciğerlerde kalan hava volümüdür. (RV=FRC-ERV) • Total akciğer kapasitesi (TLC): Derin inspirasyonda akciğerlerde bulunan hava volümüdür. (TLC=FRC+IC)

40. Akciğer volümleri Gazlı testler Nitrojen washout Tek nefes, TLC Multilb nefes- açık sistem, FRC He dilüsyon Tek nefes, TLC Multibl nefes- kapalı sistem, FRC Pletismografik olarak, Vtg, FRC X-Ray, TLC

41. Akciğer volümleri • Normal kişilerde üç metod da benzer sonuç verir. Ölçümler arasındaki varyasyon % 10’dan azdır. • Gazlı testler havayolu obstrüksiyonuyla giden hastalıklarda kötü ventile olan bölgeler nedeniyle gerçek volümleri gösteremez. • Pletismografik yöntemler kompleks sistemler olması ve yetişmiş personele ihtiyacı olmasına rağmen havayolu obstrüksiyonundan etkilenmemesi bu yöntemin önemli bir avantajıdır.

42. Akciğer volümleri • Havayolu obstrüksiyonunda genellikle RV ve FRC artar. VC kapasite azalıyor ve TLC korunuyorsa hava hapsinin varlığından söz edilir. RV ve FRC ile birlikte TLC ninde arttığı durum için hiperinflasyon tanımlaması yapılmaktadır. RV/TLC oranı heriki durum içinde farklı derecelerde olmakla beraber artar.

43. Hiperiflasyonun Derecelendirilmesi Hiperinflasyon TLC veya RV(%)Normal  120 Hafif 121 - 134 Orta 135 - 149 İleri  150

44. Resriksiyonun Derecelendirilmesi VC(%) TLC(%) • Normal  81  81 • Hafif 66-80 66-80 • Orta 51-65 51-65 • İleri  50  50

45. Akciğer volümlerindeki değişmeler

46. Obstrüktif ventilatuvar bozukluklarda • FEV1 ve FEV1 /FVC % azalmıştır. • Maksimal ekspiratuvar hava akım hızları azalmıştır (PEFR,MMF, FEF25, FEF50, FEF75) • VC normal veya azalmıştır, FVC azalmıştır. • Amfizemde; TLC normal yada artar, FRC, RV, FRC/TLC %,RV /TLC% artmıştır. • MVV azalmıştır. • DLCO amfizemde azalmıştır.

47. Restriktif ventilatuvar bozukluklarda • Statik akciğer volumleri azalmıştır (RV,TLC,VC) • RV /TLC% normal olabilir. • FEV1 azalmıştır, • FEV1 /FVC % normal yada artmış olabilir. • MMF ve MVV artmış yada azalmış olabilir. • DLCO azalmıştır.

48. OBSTRÜKSİYON RESTRİKSİYON MİKST NÖROMÜSK. HASTALIK İntratorasik Ekstratorasik TLC  (amfizem) N   N RV/TLC  N   N FEV1     N FEV1/FVC   N veya   N FEF25-75   N  N FEF50   N veya   N FIF50 N  N N N MVV   N veya   

49. ARTER KAN GAZLARI İNVAZİV • Radiyal, brakial ve femoral arterler en çok kullanılan arterlerdir. • Kan gazı analizörleri pH, PCO2 ve PO2 yi hassas elektrotlar kullanarak ölçerler. HCO3- hesaplanır.

50. ARTER KAN ÖRNEĞİNİN ALINMASI • Pratikte radial arter bölgesine 0.2-0.3 ml, lokal aneztezik yeterlidir. • Daha sonra radiyal ya da brakial artere uygulanacaksa horizontal hat ile 20-30 0 , femoral arter seçilmiş ise 700 açı olacak şekilde iğne ile girilir