KONTROLA CZY KULTURA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA w szkole wyższej

1. KONTROLA CZY KULTURA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA w szkole wyższej „Proces Boloński – co warto o nim wiedzieć” Gdańsk, 14 maja 2010 Kwidzyń, 15 maja 2010 Janusz M. Pawlikowski Ekspert Boloński janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl

2. JMP PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO Stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, EOSW, powiązanego z Europejskim Obszarem Badań Naukowych, EOBN, następnie zwiększenie atrakcyjności oraz konkurencyjności EOSW (plus EOBN) w Europie i w całym świecie ! 2

3. JMP ZADANIA DO ZREALIZOWANIAW RAMACH EOSW 1. Kształcenie, na wysokim poziomie, studentów dla potrzeb europejskiego ! i krajowych/regionalnych rynków pracy. 2. Przygotowywanie światłych obywateli demokratycznych państw, aktywnie dbających o swój ciągły rozwój (w tym – edukacyjny). 3. Promowanie wysokiej mobilności studentów i pracowników oraz wspieranie kształcenia ustawicznego. 3

4. JMP ZADANIA DLA NAS A więc musimy : → stworzyć spójny oraz elastyczny system edukacji o wysokiej jakości, który jest nakierowany na efekty kształcenia studenta; → przejść od „nauczania studentów” do „pomocy studentom w uczeniu się samodzielnie”; → przestać udawać, że to uczelnie i ministerstwo wiedzą najlepiej, jakie efekty kształcenia ma osiągnąć absolwent uczelni – to wie i o tym decyduje głównie rynek pracy. CZY MAMY W POLSCE STRATEGIĘ ROZWOJU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO ? 4

5. JMP TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJI Pierwszy : Dlaczego kształcimy (MISJA) i kogo (STRATEGIA); w jakim celu uczymy (SYLWETKA ABSOLWENTA → EFEKTY KSZTAŁCENIA) i czego uczymy (PLANY STUDIÓW I PROGRAMY KSZTAŁCENIA). 5

6. JMP TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJIc.d. Drugi : Jak kształcimy (ORGANIZACJA STUDIÓW, METODY NAUCZANIA) i w jakich warunkach (BAZA MATERIALNA, WYMIAR SOCJALNY); oraz kto kształci (JAKA KADRA). 6

7. JMP TRZY FILARY – WYZNACZNIKI PROCESU EDUKACJIc.d. Trzeci : Jak egzekwujemy osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia dla przedmiotu, … , całych studiów (EGZAMINY, ZALICZENIA); oraz co robimy, aby kształcićdobrze i coraz lepiej (ZAPEWNIANIE ODPOWIEDNIEJ JAKOŚCIKSZTAŁCENIA – JAK ?). 7

8. JMP POLSKIE UCZELNIEWOBEC AKTUALNYCH WYZWAŃ TRZY PODSTAWOWE ŹRÓDŁA NOWYCH WYZWAŃ • Dynamiczne przemiany otoczenia uczelni. • Konieczność nowej strategii – „odnalezienia się” w krajobrazie EOSW – 2020. • Istota i rozwój „procesu bolońskiego”. KONIECZNA JEST GRUNTOWNA REFORMA SYSTEMU SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W POLSCE 8

9. JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA OCENIANA MOŻE BYĆ JEDYNIE MIARĄ WZGLĘDNĄ ! Procedury ewaluacji jakości kształcenia : Przegląd (review, quality audit); Ocena (assesment); Akredytacja (accreditation). Ta ostatnia kontestowana często ze względu na skutki ! JMP 9

10. JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. 1. Przegląd: systematyczne sprawdzanie, czy działania na rzecz jakości kształcenia oraz uzyskane rezultaty są zgodne z planowanymi, a także czy rezultaty te są wykorzystywane efektywnie i odpowiednio do przyjętych założeń. 2. Ocena : skoncentrowane na konkretnej działalności (tutaj – kształceniu) orzekanie o jakości tej działalności w odniesieniu do postawionych przed nią celów. 3. Akredytacja : proces, w którym uczelnia zdobywa prawo nadawania tytułów zawodowych i stopni naukowych lub otrzymuje uznanie swych kwalifikacji do prowadzenia studiów wyższych od kompetentnej władzy zwierzchniej. JMP 10

11. JAKOŚĆ KSZTAŁCENIAc. d. ocena warunków i sposobów kształcenia; = sprawdzenie i wydanie opinii o istniejących w danej uczelni warunkach i sposobach realizacji procesu kształcenia, takich jak … Należy ją przeprowadzać systematycznie, w ramach wewnętrznego systemu QA w każdej uczelni → PRZEGLĄD. ocena osiągniętych efektów kształcenia ! = sprawdzenie i wydanie opinii o osiągnięciu przez absolwenta zakładanej WIEDZY, UMIEJĘTNOŚCI DZIAŁANIA, oraz POSTAW osobistych i zawodowych. Należy ją przeprowadzać systematycznie wewnątrz uczelni przez wyodrębniony zespół → OCENA, oraz okazjonalnie przez agencje zewnętrzne → OCENA , AKREDYTACJA. JMP 11

12. JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA c. d. ocena warunków i sposobów kształcenia; [powinna być przeprowadzana regularnie w uczelni w ramach jej wewnętrznego systemu zapewniania jakości, przez specjalnie powołany zespół, zgodnie z opracowanym harmonogramem]. Aktualnie ta ocena jest w Polsce praktycznie jedynym przedmiotem zainteresowania. ocena osiągniętych efektów kształcenia ! [powinna być przeprowadzana przez UCZELNIE, ale tak naprawdę dokonuje jej rynek pracy i to „na bieżąco”] jest ona jedynie naprawdę ważną oraz niezależną od uczelni i ministerstwa ! → ZATRUDNIALNOŚĆ ! JMP 12

13. ZEWNĘTRZNY SYSTEM QA podstawowe cele : wspieranie uczelniw działaniach dla poprawy QA; kontrola uczelnipod kątem poziomu jakości kształcenia, zgodnie ze standardami dla EOSW. Dominacja jednego lub drugiego celu zależy głównie od polityki danego państwa bądź też polityki całej Unii Europejskiej. JMP 13

14. STANDARDY I WSKAZÓWKI Bergen(maj 2005) : [http://www.vtu.dk] „Standardy i wskazówki dotyczące zapewnienia jakości kształcenia w EOSW” „Europejskie standardy zewnętrznego zapewniania jakości szkolnictwa wyższego” „Europejskie standardy dotyczące agencji zewnętrznego zapewnienia jakości” [omówienie zgodnie z raportem i propozycjami ENQA] JMP 14

15. OCENA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA Kiedy dokonywana jest ocena jakości kształcenia, to : PAŃSTWO zawsze preferuje zgodność ze standardami przez siebie ustanowionymi, czyli : formalną ocenę warunków studiowania; SPOŁECZNOŚĆ AKADEMICKA odwołuje się przede wszystkim do ocen środowiskowych, co jest bliskie ocenie sposobów kształcenia; RYNEK reaguje głównie na sygnały od pracodawców, a oni sami posługują się oceną jakości wykształcenia (efektami kształcenia). JMP 15

16. RAMOWA STRUKTURA KWALIFIKACJI A JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA Tworzenie EOSW wymaga wzajemnego zaufania uczelni. Struktury kwalifikacji faktycznie istniały zawsze wewnątrz danego systemu szkolnictwa (kraju) ale opisywały zdobywane kwalifikacje raczej od strony „wejścia” a nie uzyskiwanych efektów kształcenia. Nowe struktury kwalifikacji koncentrują się na studencie, a nie na instytucji; czyli na efektach kształcenia a nie na stosowanych procedurach. Kwalifikacje muszą być opisane w miarę całościowo, to jest uwzględniać wszystkie założone cele kształcenia (wiedza, umiejętności, postawy). JMP 16

17. DBAŁOŚĆO JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA, QA dzisiaj wymuszana, a jutro ? <pięć podstawowych obszarów dla QA> System studiów [B+M+D, punkty ECTS, ścieżki przechodzenia]; Plany studiów i programy nauczania [zdefiniowanie Efektów Kształcenia i nakładu pracy, dobranie programów do EK, plan studiów]; Realizacja procesu kształcenia [nie minima i liczba godzin, ale EK gwarantujące porównywalne kwalifikacje]; Nauczyciele [każdy pracownik dba o QA, zmiana ścieżki awansu]; Studenci [nie „klienci” a „partnerzy”, udział w ECTS i w ocenach]. JMP 17

18. EFEKTY KSZTAŁCENIAA JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA Tradycyjna konstrukcja planu studiów i programów nauczania: {minima programowe ministerstwa plus lokalne aspiracje nauczycieli} → → {plany studiów i programy kształcenia} = DEFINIOWANIE WEJŚCIA! Współczesny system konstruowania planu studiów: {misja uczelni i sylwetka absolwenta} → {efekty kształcenia} → {rodzaj i nakład pracy studenta niezbędny dla osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia} → {plany studiów oraz programy kształcenia} = DEFINIOWANIE WYJŚCIA ! JMP 18

19. QAversusQC • Większość funkcjonujących w polskich uczelniach systemów QAdziała raczej wirtualnie. Powód – mniej lub bardziej świadomy opór przeciwko „systemowi wymuszanemu zewnętrznie”, przy braku motywujących czynników wewnątrzuczelnianych: KTO W POLSKIEJ UCZELNI ROBI FORMALNĄ KARIERĘ – DOBRY NAUKOWIEC CZY DOBRY DYDAKTYK ? • Należy przejść do fazy „wyższej” : Kultury Jakości Kształcenia (QC). Jest to de facto przekształcenie systemu kontroli pracowników w system ich zbiorowej odpowiedzialności za efekty kształcenia ! • System QC jest wielokrotnie (USA, Japonia) wyraźnie skuteczniejszy od kontroli i wymuszania jakości kształcenia ! CZY NAS NA TO STAĆ ???

20. Tradycjaakademicka, związana z„elitarnym uniwersytetem” łączyła jakość wykształcenia ze słowem „doskonałość” i umiejscawiała ją w relacji „mistrz – uczeń” . Doskonałość była więc standardem akademickim ! Co dzisiaj oznacza słowo standard kształcenia ? Zbiór minimalnych wymagań dla danego kierunku studiów, zawarty w odnośnym rozporządzeniu Ministra ! Nie można więc uznać uczelni, która realizuje jedynie tak zwane „standardy kształcenia” za uczelnię o wysokiej jakości kształcenia. JMP 20

21. DWIE UWAGI Edukacja nie jest i ze swej istoty nie może stać się działalnością stricte komercyjną, w której decydującymi parametrami gry rynkowej są tylko koszty i zyski. Nie powinno więc być nigdy zgody na „byle jaki dyplom za pieniądze”  JAKOŚĆ WYKSZTAŁCENIA !!! Nacisk w edukacji musi być położony na „parametrywyjścia” czyli efekty kształcenia i jakość absolwenta, a nie na „parametry wejścia” czyli warunki i sposoby kształcenia. Jest mniej istotne w jaki sposób student osiągnął zaplanowane efekty kształcenia, a znacznie ważniejsze jest, czy je osiągnął. JMP 21