Rozwiązania na rzecz rodziny w ubezpieczeniach społecznych w wybranych krajach europejskich

1. Rozwiązania na rzecz rodziny w ubezpieczeniach społecznych w wybranych krajach europejskich Dorota Dzienisiuk 26.10.2012 1

2. Uwarunkowania • Różnorodność systemów • Czynniki kulturowo-religijno-polityczne Zmiany: • w rodzinie i rolach społecznych związanych z płcią • na rynku pracy • w koncepcji państwa opiekuńczego • Element szeroko pojętej polityki rodzinnej

3. Kierunki rozwiązań na rzecz rodziny • Objęcie ubezpieczeniami osób z obciążeniami rodzinnymi / potencjalnymi rodzinami • Zapewnienie świadczeń w okresie natężenia obowiązków rodzinnych i uwzględnienie takich okresów w ustalaniu uprawnień do innych rodzajów świadczeń (np. uwzględnianie dla celów emerytalnych) • Świadczenia dla osób objętych ubezpieczeniem po zrealizowaniu się określonego ryzyka, np. tradycyjne ryzyko śmierci żywiciela

4. Wykorzystanie szczególnych rozwiązań na rzecz rodziny • w ramach ubezpieczeń społecznych – np. kryteria ustalania wysokości świadczeń • poza ubezpieczeniami społecznymi, np.: • zachęcanie do zatrudniania/podjęcia zatrudnienia • łagodzenie atmosfery wokół pracowników z dziećmi (przejęcie kosztów związanych z nieobecnością pracownika)

5. Objęcie ubezpieczeniem • Wyłączanie z ubezpieczenia ze względu na podstawę zatrudnienia, wymiar czasu pracy, wysokość wynagrodzenia, itp. (pomoc w podjęciu pracy) – Niemcy, Norwegia • Obejmowanie ubezpieczeniem nawet przy bardzo małym wkładzie – Szwecja, Finlandia • Problem powiązania z prawem do świadczeń zdrowotnych • Uprawnienia związane z objęciem ubezpieczeniem, np. ulgi podatkowe na dziecko poniżej 3 lat - Hiszpania

6. Składki • Subsydiowanie składek • Powiązanie/brak powiązania prawa do świadczeń z opłacaniem składek

7. Ślub Włochy: • Zasiłek za okres urlopu z okazji ślubu: 7-8 dni dla niektórych pracowników

8. Ciąża • Urlop i zasiłek macierzyński przed porodem • Zasiłek w związku ze zwolnieniem od pracy pracownicy (kobieta w ciąży, matka karmiąca) w sytuacji niemożności zapewnienia przez pracodawcę odpowiednich warunków zatrudnienia: Irlandia: pierwsze 21 dni – pracodawca, następnie przysługuje zasiłek z tytułu szkodliwych warunków pracy, wypłacany do rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego. • Wysokość uzależniona od zarobków, dodatek na każde dziecko na utrzymaniu • Okres karmienia dziecka piersią, w którym pracownica korzysta ze szczególnej ochrony pod względem bezpiecznych warunków pracy określa się jako do 26 tyg. po urodzeniu dziecka; • Włochy: zasiłek macierzyński na okres przewidywanych przerw w pracy, po orzeczeniu lokalnych władz sanitarnych (ciąża zagrożona) lub zatrudnienia (nieodpowiednia praca)

9. Macierzyństwo • Zakres uprawnionych • Bezrobotni, wykonujący prace domowe - Włochy • Matka/ojciec; podział • Okres wyczekiwania: długość, moment oceny spełnienia warunku (Francja – 10 mies. ubezpieczenia na przewidywaną datę porodu; Wielka Brytania – SMP: 26 tyg. u danego pracodawcy; Norwegia) • Przed / po porodzie (Włochy- przed: 2 miesiące + dodatkowe okresy) • Uwzględnianie opieki zdrowotnej (Francja: matka musi ujawnić stan ciąży w pierwszych 14 tygodniach; musi poddać się obowiązkowym badaniom prenatalnym i postnatalnym, pod sankcją redukcji dziennego zasiłku) • Praca: • Zaprzestanie pracy - Francja: pod warunkiem całkowitego zaprzestania pracy, okres zasiłkowy dłuższy od bardziej ograniczonego okresu obowiązkowego urlopu: 8 tyg. obejmujących poród, 2 przed i 6 po, w czasie których zakazane jest zatrudnianie ciężarnej kobiety • Keep in Touch - Wielka Brytania: przez 10 dni można pracować i przy ustawowym wynagrodzeniu macierzyńskim (dla pracujących i więcej zarabiających) i przy maternity allowance (bez SMP)

10. Macierzyństwo • Kryteria ustalania długości (Francja: liczba urodzeń i dzieci pod opieką: pierwsze lub drugie dziecko w gospodarstwie: 16 tyg., w tym 6 tygodni przed przewidywaną datą porodu i 10 tyg. po porodzie) • Podział na okres obowiązkowy i dobrowolny (Włochy) • Okres powiązany z urlopem macierzyńskim (wyj. Francja, Włochy, Wielka Brytania, Irlandia) • Uwzględnianie dodatkowych okoliczności: • Hospitalizacja dziecka • Francja: dodatkowy okres 2 tyg. może być przyznane matce na podstawie wskazań lekarskich • Hiszpania: uwzględnianie porodów przedwczesnych

11. Macierzyństwo – wysokość zasiłku • Korzystniejsze niż zasiłki chorobowe • Limity / bez limitów wysokości • Zmiana wysokości podczas pobierania świadczenia (Wielka Brytania) • Uzależnienie wysokości zasiłku od: • długości wykorzystanego okresu (Norwegia), • podziału między rodziców (Norwegia: 3 tyg. przed porodem oraz 6 tyg. po porodzie – matka; 10 tyg. – ojciec. Jeśli ojciec nie wykorzysta tej puli – ulega ona przepadkowi), • sposobu podziału między rodziców (np. najwyższy, jeżeli po połowie)

12. Ojcowie • Podział zasiłku macierzyńskiego • Urlop ojcowski

13. Urlopy rodzicielskie • Dopuszczalność jednoczesnej pracy (Niemcy) • Różnicowanie wysokości świadczeń : wyższe przy krótszym okresie urlopu (Niemcy, Norwegia) • Wyższe świadczenia dla rodzin, w których rodzice dzielą urlop po równo (propozycja w Szwecji)

14. Zasiłki opiekuńcze • Powiązanie z prawem do zwolnienia od pracy • Dziecko zdrowe, chore, hospitalizowane (Norwegia: od 8 dnia pobytu dziecka w szpitalu. Jeśli opieka nad hospitalizowanym dzieckiem niepełnosprawnym oraz przewlekle chorym – do 18 roku życia. Bez górnej granicy dla dzieci chorych umysłowo. Jeśli dziecko wymaga stałej opieki po wyjściu ze szpitala, rodzice mają prawo do świadczenia również w tym okresie) • Okres (np. samotne wychowywanie dziecka: Niemcy dłuższy okres – 20 dni; Norwegia: możliwość dodatkowego przedłużenia - do 20 dni w roku kalendarzowym; 30 dni dla więcej niż jednego dziecka) • Norwegia: rekompensata z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej uczestnictwem w szkoleniach, kursach dotyczących sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym lub przewlekle chorym, bez górnej granicy wieku dziecka, którego dotyczy opieka

15. Obowiązki opiekuńcze wobec osób trwale potrzebujących stałej opieki • Odrębne ubezpieczenie: Niemcy (środki na pielęgnację podczas wakacji osób sprawujących nieformalną opiekę), Luksemburg • Pomoc społeczna na poziomie lokalnym - Wielka Brytania • Finansowanie budżetowe – Skandynawia

16. Emerytury • Uwzględnianie okresów bierności zawodowej - okresy traktowane tak, jakby te osoby pracowały i opłacały składki (Niemcy, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria, Francja) • Uwzględnianie składek za okresy bierności zawodowej (Włochy) • Problem niskich lub zerowych zarobków, np. okresy niskich lub zerowych zarobków pomijane przy obliczaniu wysokości emerytury (Irlandia, Wielka Brytania) • Wysokość emerytury: • Uwzględnianie stanu cywilnego (Włochy) • Uwzględnianie osób na utrzymaniu: małżonka, dzieci, niepełnosprawnych członków rodziny (Francja, Norwegia) • Uwzględnianie dochodów osób w gospodarstwie domowym • Minimalna emerytura • Emerytura „bazowa”

17. Niektóre wnioski • Silne zróżnicowanie w zależności od kulturowej roli kobiety i modelu zarobkowania w rodzinie - finansowa odpowiedzialność za dzieci i kobiety/rodziców opiekujących się dziećmi spoczywa na: • rodzinie, a zwłaszcza (męskim) żywicielu rodziny (Niemcy + zasada subsydiarności) • państwie (Skandynawia), • samych kobietach lub innych osobach sprawujących opiekę • Ocena skuteczności różnych metod finansowania i udzielania świadczeń, m.in. uzależniona od poziomu świadczeń • Funkcje właściwe dla ubezpieczeń społecznych: • pomoc ubezpieczonym w konkretnych sytuacjach związanych z przejściową utratą dochodu • pomoc/odciążenie pracodawców w obowiązkach związanych z pracownikami opiekującymi się dziećmi ? transfer środków finansowych dla rodziny (redystrybucja)