Valentina Todorovska-Sokolovska Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

1. Badanie ankietowe dotyczące szkoleń dla nauczycieli z zakresu integracji uczniów imigranckich w polskich szkołach Valentina Todorovska-Sokolovska Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

2. Szkoła wobec trudności w edukacji i integracji dzieci imigrantów • Wiele krajów UE doświadcza trudności w edukacji i integracji dzieci z imigranckich rodzin • Żródła: Eurydice (Europejska sieć informacji o edukacji) - Eurydice 2004. Integrating Immigrant Children into Schools in Europe - Eurydice 2009. Integrating Immigrant Children into Schools in Europe: Measures to foster communication with immigrant families and heritage language teaching for immigrant children

3. Szkoła wobec trudności w edukacji i integracji dzieci imigrantów (c.d) • Trudności: • nieznajomość lub słaba znajomość języka kraju przyjmującego • trudności w nauce • trudności z nawiązaniem kontaktu emocjonalnego z tymi dziećmi • trudności w akceptacji odmienności (obustronne) • jednakowe podejście do każdego dziecka-cudzoziemca • niezależnie od pochodzenia • trudne relacje z rodzicami dzieci z powodu stereotypów i bariery • językowej • trudności w przygotowaniu materiałów edukacyjnych dla dzieci • imigrantów, w organizowaniu egzaminów, itd. • niedostateczna wiedza co do potrzeb dzieci imigrantów • niewystarczająca znajomość innych tradycji, obyczajów • niedostateczne przygotowanie nauczycieli i szkół do edukacji • dzieci cudzoziemskich

4. Czy nauczyciele w polskich szkołach doświadczają podobnych trudności w pracy z uczniami pochodzącymi z innych kultur? W tym celu, konieczne jest przeprowadzenie diagnozy stanu omawianego problemu na podstawie informacji o: • liczbie uczniów z imigranckich rodzin uczęszczających do szkół na terenie całego kraju, • potrzebie wsparcia zgłaszanej przez nauczycieli pracujących z tymi uczniami, • ofercie dotyczącej form szkolenia i doskonalenia nauczycieli nastawionych na budowanie spójności i integracji społecznej, • specjalistach zajmujących się prowadzeniem form doskonalenia w zakresie integracji uczniów z imigranckich rodzin w polskich szkołach.

5. Badanie ankietowe • W maju i czerwcu 2009 r. za pomocą ankiety zostało przeprowadzone badanie dotyczące szkoleń doskonalących kompetencje nauczycieli w zakresie integracji uczniów imigrantów w polskich szkołach • Ankieta była skierowana do ośrodków doskonalenia nauczycieli (ODN) i ich oddziałów na terenie całego kraju • Wysłano ankiety do 56 ODN-ów, otrzymano odpowiedzi z 28 ODN-ów ze wszystkich województw z wyjątkiem województwa opolskiego i świętokrzyskiego • Efektem przeprowadzenia ankiety są aktualne informacje na temat rodzaju oferty szkoleniowej dla nauczycieli. Na ich podstawie można się zorientować w specyfice problematyki w poszczególnych regionach i dokonać analizy realizowanych szkoleń.

6. Badanie ankietowe Otrzymaliśmy 28 ankiet: • 4 ankiety z woj. mazowieckiego i śląskiego, • 3 ankiety z woj. łódzkiego • 2 ankiety z woj. małopolskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego, podkarpackiego, podlaskiego, lubelskiego • 1 ankieta z woj. zachodniopomorskiego, pomorskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego, lubuskiego. • ODN-y z opolskiego i świętokrzyskiego nie odpowiedziały na naszą ankietę

7. Liczba uczniów-cudzoziemców • Liczba uczniów-cudzoziemców w polskich szkołach w roku szkolnym 2006/2007 wynosiła 3618 co stanowi 0,06% w stosunku do całej populacji szkolnej (źródło MEN). • Najwięcej dzieci cudzoziemców uczyło się w szkołach podstawowych w województwie mazowieckim (961) i podlaskim (247), a najmniej w województwie świętokrzyskim (18). • Podobnie jak w szkołach podstawowych, najwięcej uczniów, którzy pochodzą z innych krajów uczyło się w gimnazjach w województwie mazowieckim (326), a najmniej w województwach lubuskim (6) i świętokrzyskim (2). • Najwięcej uczniów-cudzoziemców w szkołach ponadgimnazjalnych uczyło się w województwie mazowieckim (175), a najmniej w województwach świętokrzyskim (9), lubuskim (8) oraz w opolskim, gdzie do szkoły uczęszczał tylko jeden uczeń z innego kraju. • Procentowo, ze wszystkich uczniów-cudzoziemców w roku szkolnym 2006/2007, aż 44,7 % (1618 uczniów) uczęszczało do szkół w województwie mazowieckim.

8. Badanie ankietowe • Na jakie trudności napotykają nauczyciele w pracy z uczniami z innych kultur w polskich szkołach? • Z uzyskanych odpowiedzi (otwarte pytanie z ankiety) wynika, że przede wszystkim są to trudności związane z: - barierą i adaptacją językową, - programami nauczania, - opuszczaniem zajęć szkolnych, nie respektowaniem obowiązku szkolnego przez ich rodziców i trudnościami związanymi z nawiązywaniem kontaktu z rodzicami, - konfliktami rówieśniczymi, zachowaniami nietolerancyjnymi, - słabą integracją z polskimi dziećmi, - różnicami kulturowymi, - zaburzeniami emocjonalnymi.

9. Na jakie trudności napotykają nauczyciele w pracy z uczniami z innych kultur w polskich szkołach? • Bariery językowe w integracji dzieci z imigranckich rodzin zgłosiły ODN-y z województwa mazowieckiego i śląskiego. • Trudności z powodu konfliktów rówieśniczych oraz zachowań nietolerancyjnych pojawiają się najczęściej w województwie podlaskim. • Różnice kulturowe w zachowaniu oraz słabą integrację z polskimi dziećmi zgłosiły ośrodki z województwa śląskiego. • Trudności z nawiązaniem kontaktów z rodzicami tych dzieci pojawiają się w woj. wielkopolskim (dot. Romów).

10. Czy ODN-y organizują szkolenia w zakresie integracji uczniów odmiennych kulturowo • W dwunastu ODN-ach z dwudziestu siedmiu, które odesłały ankietę, organizowane są szkolenia w zakresie integracji uczniów odmiennych kulturowo. • Rodzaj oferty tematycznej ośrodków doskonalenia nauczycieli, które prowadzą takie szkolenia to: konferencje, kursy doskonalące, warsztaty, projekty w zakresie: - wielokulturowości w edukacji, roli edukacji międzykulturowej w kształtowaniu postaw uczniów, - tolerancji i humanizmu, - kultury mniejszości narodowych, - popularyzacji problematyki innych kręgów kulturowych, - umiejętności psychospołecznych: sposobów reagowania w sytuacjach zagrożenia niedostosowania społecznego, rozwiązywania konfliktów, - kształcenia tożsamości regionalnej, narodowej i europejskiej we współczesnej szkole, - stereotypów i uprzedzeń kulturowych i etnicznych, - praw ucznia, dziecka, człowieka.

11. Analiza ankiety (1) • Szkolenia nauczycieli w zakresie edukacji o mniejszościach narodowych i etnicznych w Polsce oferowane są w czterech województwach (małopolskim 1, podlaskim 1, warmińsko-mazurskim 1 i wielkopolskim 1), • szkolenia dotyczące wielokulturowości, przełamywania stereotypów i uprzedzeń w stosunku do innych narodów i kultur – w siedmiu ośrodkach doskonalenia nauczycieli z województwa lubuskiego 1, mazowieckiego 1, podlaskiego 1, śląskiego 2, warmińsko-mazurskiego 1 oraz wielkopolskiego 1, • szkolenia w zakresie praw człowieka oferowane są tylko w dwóch ośrodkach w województwie łódzkim i śląskim, • szkolenia w zakresie umiejętności psychospołecznych – w dwóch ośrodkach w woj. dolnośląskim i śląskim.

12. Analiza ankiety (2) • W kilku województwach (w kujawsko-pomorskim, lubelskim, podkarpackim, zachodniopomorskim) szkolenia z zakresu integracji uczniów z innych kultur i innych krajów nie są uwzględnione w ofercie szkoleniowej ośrodków doskonalenia pomimo tego, że na terenie tych województw (wg danych z MEN za rok szkolny 2006/2007) uczą się uczniowie-cudzoziemcy: - 109 – w województwie kujawsko-pomorskim, - 185 – w województwie lubelskim, - 81 – w województwie podkarpackim, - 157 – w województwie zachodniopomorskim.

13. Analiza ankiety (3) • Na podstawie analizy ankiet można stwierdzić, że niewielu jest specjalistów w ośrodkach doskonalenia nauczycieli zajmujących się omawianą problematyką. • Na poziomie krajowym tylko w dziewięciu placówkach na 28, z których otrzymaliśmy odpowiedzi na ankietę, zatrudnieni są specjaliści, którzy zajmują się wsparciem i szkoleniami doskonalącymi kompetencje nauczycieli w zakresie integracji uczniów z innych kręgów kulturowych w polskich szkołach (w woj. warm.mazurskim, małopolskim, łódzkim, mazowieckim, lubuskim, śląskim, podlaskim). • Brak w strukturach ośrodków stanowiska konsultanta, który zajmowałby się wyłącznie diagnozowaną problematyką, opisywane zagadnienia realizowane są pojedynczo w treściach kształcenia jako moduły innych zajęć.

14. Podsumowanie • W procesie integracyjnym, szkoła i inne instytucje edukacyjne mogą odegrać bardzo ważną rolę. • Szkoła może być ważnym środowiskiem promującym wielokulturowość i otwartość, niezastąpionym w procesie włączania dzieci z innych kultur oraz we wspieraniu ich w osiąganiu awansu społecznego.

15. Podsumowanie c.d. • Dla poszczególnych szkół i nauczycieli prowadzenie zajęć w jednej klasie dla uczniów, którzy pochodzą z różnych kultur, stanowi ważne edukacyjne i pedagogiczne wyzwanie. Aktywne włączanie dzieci imigrantów w środowisko szkolne najlepiej osiąga się poprzez systemowe przygotowanie nauczycieli, jak i wspieranie ich w bezpośredniej pracy. W tym celu, niezbędne są szkolenia dla nauczycieli w tym zakresie ponieważ: • Tylko odpowiednio wyedukowani nauczyciele mogą pomóc dzieciom z innych kręgów kulturowych, w procesie integracji jednostki z grupą (z klasą). • Nauczyciele rozumiejący istotę i znaczenie tego zagadnienia są w stanie wykształcić u uczniów (zarówno polskich jak i cudzoziemskich) oczekiwane umiejętności psychospołeczne, tak niezbędne w edukacji międzykulturowej - w uczeniu się, aby żyć wspólnie, we wzajemnym szacunku i akceptacji, poszanowaniu innych kultur i religii, w przełamywaniu stereotypów i uprzedzeń, z myślą o przeciwdziałaniu społecznemu wykluczeniu.

16. Dziękuję za uwagę