KARTOGRAFIA I GIS W GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ

1. KARTOGRAFIA I GIS W GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ Metoda kartogramu

2. Rodzaje kartogramów Kartogramy właściwe Kartogramy ciągłe Modyfikacje kartogramów

3. Rodzaje kartogramów Kartogramy właściwe (skokowe) - prezentowane na mapie wartości liczbowe uporządkowane są w przedziały klasowe; kartogram właściwy ukazuje rozmieszczenie intensywności zjawiska w sposób uogólniony Kartogramy ciągłe - spotykane bardzo rzadko; pozwalają odczytać reprezentowaną wartość w odniesieniu indywidualnym, tzn. właściwą każdej jednostce przestrzennej Modyfikacje kartogramów (pseudokartogramy) - zachowują jedynie część zasad metody podstawowej. Najczęściej jest to relatywny wyraz wartości liczbowej oraz rozpatrywanie zjawiska w odniesieniu do określonych jednostek powierzchni, przynajmniej w stadium opracowania. Odczytywanie natomiast takiej mapy odbywa najczęściej bez uwzględnienia tych zasad. .

4. Kartogramy  Skokowe (właściwe) Proste Jednorodne Kwalifikatywne Selektywne • Desenia kropkowego Złożone Strukturalne Ciągłe Skokowe Selektywne  Ciągłe Kropkowe Kreskowe Bryłowe Modyfikacje kartogramów • Pseudokartogram siatkowy • Kartogram eumorficzny Sieci zmiennogęste Rodzaje kartogramów

5. Kartogramy właściwe Kartogramy właściwe proste przedstawiają tylko jedno zjawisko, które może być różnie prezentowane Kartogramy właściwe > proste

6. Kartogramy właściwe Kartogram prosty jednorodny Jest najczęściej spotykanym i jednocześnie najprostszym przedstawieniem. Każda z jednostek pokryta jest kolorem lub deseniem odpowiednio do przyjętej skali barw Kartogramy właściwe > proste > jednorodne

7. Kartogramy właściwe Kartogramy właściwe > proste > jednorodne

8. Kartogramy właściwe Kartogram prosty kwalifikatywny Powstaje w wyniku przyjęcia pewnych wartości granicznych dla całej zbiorowości, powyżej której dane zjawisko kwalifikuje się jako przeciwstawne do pozostałej reszty charakteryzującej wartości poniżej tej granicznej (np. obszary z dochodem ludności powyżej i poniżej średniej lub obszary przyrostu ludności poniżej i powyżej średniej). Konsekwentnie do rozróżnień kwalifikacyjnych obszary „pozytywne” i „negatywne” powinny być na mapie zróżnicowane barwą (ciepłe i zimne) lub deseniem Kartogramy właściwe > proste > kwalifikatywne

9. Kartogramy właściwe Kartogramy właściwe > proste > kwalifikatywne

10. Kartogramy właściwe Kartogram prosty selektywny (przeciwstawny) Polega na innym rodzaju kwalifikacji jednostek poprzez przeciwstawienie, wynikające z porównania dwóch lub więcej kategorii uzupełniających się (np. ludność rolnicza i pozarolnicza, obszary nadwyżek i niedoborów). W takich wypadkach równomiernie ze zmniejszaniem jednej cechy wrasta proporcjonalnie udział drugiej. Można więc za zasadzie bezwzględnej większości dokonać selekcji jednostek przynależnych do cechy pierwszej i cechy drugiej. W rozwiązaniu graficznym należy to ujęcie wyróżnić odpowiednimi kolorami lub deseniami. Kartogramy właściwe > proste > selektywne

11. Kartogramy właściwe Kartogramy właściwe > proste > selektywne

12. Kartogramy właściwe Kartogram prosty desenia kropkowego Inaczej nazywany kartogramem Bertina (od nazwiska kierownika laboratorium grafiki w Paryżu), opiera się na skalę 49 deseni składających się z kropek o ściśle obliczonej wielkości. Stosując odpowiedni sposób przyporządkowania wartości statystycznych owym deseniom uzyskuje się bardzo sugestywny i łatwy do odczytania obraz. Kartogramy właściwe > proste > desenia kropkowego

13. Kartogramy właściwe Gęstość zaludnienia Polski wg województw w 1975 r. Kartogramy właściwe > proste > desenia kropkowego

14. Kartogramy właściwe Kartogram prosty geometryczny Powstaje w wyniku podzielenia całego przedstawionego obszaru na pola jednakowej wielkości o regularnym geometrycznym kształcie, jak kwadraty, trójkąty, sześcioboki, rzadziej prostokąty. Trudności w stosowaniu tego rodzaju kartogramów związane z potrzebą obliczenia oddzielnych wartości liczbowych zjawiska, odnoszących się do poszczególnych pól całego obszaru. Zaletą tego kartogramu jest uniezależnienie od często zmieniających się pól odniesienia, zwłaszcza administracyjnych. Kartogramy właściwe > proste

15. Kartogramy właściwe Udział procentowy użytków rolnych Kartogramy właściwe > proste

16. Kartogramy właściwe Kartogramy złożone Powstają przez nałożenie na siebie kilku, lecz zwykle nie więcej niż trzech, kartogramów prostych. Ze względu na czytelność takiej mapy zaleca się ograniczenie liczby przedziałów do kilku. Kartogramy właściwe > złożone

17. Kartogramy właściwe Wymaga odpowiedniego, czytelnego rozwiązania graficznego: • Jeśli jest do dyspozycji barwa, wtedy jeden z kartogramów składowych jest przedstawiany barwnie. Kartogramy właściwe > złożone

18. Kartogramy właściwe • Można też użyć deseni w różnych kolorach, zwracając przy tym uwagę, aby desenie miały wyraźnie zróżnicowany kierunek i tony dopełniające się. Kartogramy właściwe > złożone

19. Kartogramy właściwe • W rysunku jednobarwnym deseń w pierwszym kartogramie składowym musi być zawsze taki sam, a jedynie jego natężenie różne. Desenie pozostałych kartogramów składowych powinny mieć wyraźnie inny kierunek i być tak dobrane, aby nowy deseń, powstały po nałożeniu wszystkich, nie był podobny do poszczególnych deseni elementarnych. Kartogramy właściwe > złożone

20. Kartogramy właściwe Kartogramy strukturalne Są specyficzną rozbudową kartogramu prostego, polegającą na podziale każdej jednostki odniesienia w stosunku odpowiadającym strukturze zjawiska. Graficznie rozwiązuje się to w ten sposób, że całą mapę dzieli się na jednakowo szerokie, równoległe pasy pionowe lub skośne. Szerokość tych pasów powinna być tak dobrana, aby przynajmniej dwa z nich przechodziły przez najmniejsze pole odniesienia. Każdy pas oznacza 100%, jego podział wewnętrzny na węższe, równoległe, lecz różnej szerokości pasy odzwierciedla udział procentowy poszczególnych elementów struktury. W poszczególnych polach każdy element będzie powtórzony przynajmniej dwukrotnie. Kartogramy właściwe > strukturalne

21. Kartogramy właściwe Ze względu na przyjętą skalę wartości dla wewnętrznego podziału każdego 100-procentowego pasa (ciągłą lub skokową) rozróżniamy kartogramy strukturalne: a) ciągłe, b) skokowe, c) selektywne Kartogramy właściwe > strukturalne

22. Kartogramy właściwe Udziały procentowe będą indywidualne i dokładne w granicach możliwości graficznych. W takim kartogramie teoretycznie zawsze są pokazane wszystkie elementy struktury. Kartogramy właściwe > strukturalne > ciągłe

23. Kartogramy właściwe Przy skali skokowej założone są z góry odpowiednie przedziały klasowe, np. 10-procentowe, 20-procentowe. Możliwość przedstawienia wszystkich elementów struktury w zasadzie nie istnieje. Przy wybranych przedziałach 10-procentowych mogą być pokazane tylko te elementy, które stanowią wartość bliską 10% całości lub prostej wielokrotności 10%, np. 20%, 30%, ..., 90%. Dla reszty elementów tworzy się kategoria „pozostałe” i te elementy traktuje się jako wartość przybliżoną, równą 10%. W konsekwencji nie wszystkie elementy strukturalne całego zjawiska będą się powtarzać w poszczególnych jednostkach odniesienia, lecz w danej jednostce pojawią się tylko elementy dominujące. Kartogramy właściwe > strukturalne > skokowe

24. Kartogramy właściwe Jest to zmodyfikowany kartogram strukturalny skokowy, który przedstawia na mapie tylko istotne (przekraczające lub bardzo bliskie np. 20% i ich wielokrotność) dla danej jednostki składniki strukturalne ignorując pozostałe. Jeśli np. struktura zjawiska w danej jednostce przedstawia się następująco: A – 8%, B – 23%, C – 39%, D – 16%, E – 5%, F – 9%, to w kartogramie zostaną przedstawione jedynie składniki B, C i D odpowiednio potraktowane razem jako 100%, mimo że w rzeczywistości stanowią tylko 78%. Ich rozdział powinien być następujący: B – 30%, C – 50%, D – 20%. Kartogramy właściwe > strukturalne > selektywne

25. Kartogramy ciągłe Pozwalają odczytać reprezentowaną wartość w odniesieniu indywidualnym, tzn. właściwą danemu polu odniesienia. W legendzie tego typu mapy nie będzie zatem skali barw reprezentujących wartości poszczególnych przedziałów klasowych, lecz jedno tylko wyjaśnienie sposobu odczytania każdorazowej wartości w dowolnej jednostce odniesienia. Mierzalnymi elementami graficznymi na mapie są poszczególne znaki punktowe, liniowe i powierzchniowe, wynikające z istoty mapy jako odbicia stosunków przestrzeni geograficznej.

26. Kartogramy ciągłe Ze względu na wyraz graficzny można wyróżnić kartogramy ciągłe: a) kropkowe, b) kreskowe, c) bryłowe

27. Kartogramy ciągłe Kartogramy kropkowe Powstają przez umieszczenie w danej jednostce odniesienia odpowiedniej liczby jednowagowych kropek. Zagęszczenie kropek w danej jednostce odniesienia będzie odpowiadało więc natężeniu zjawiska, a ich liczba będzie każdorazowo wyrażać indywidualną jego wartość. Waga kropki w odróżnieniu od metody kropkowej nie jest bezpośrednim odpowiednikiem wartości statystycznej, a reprezentuje tylko wartość w granicach zmienności, tzn. tylko różnice między najmniejszą i największą wartością zbioru danych. Na przykład, jeśli na określonym terytorium gęstość zaludnienia waha się od 56 do 78 mieszkańców na 1 km2, czyli rozpiętość wynosi 78-56=22, wystarczy 22 kropki, aby pokazać obszar najgęściej zaludniony przy wadze kropki jeden ponad 56 lub inaczej (56) + 1. Kartogramy ciągłe > kropkowe

28. Kartogramy ciągłe Kartogramy ciągłe > kropkowe

29. Kartogramy ciągłe Kartogramy kreskowe Oparte na zastąpieniu kropek równoległymi liniami. Jedna linia ma taki samy wyraz liczbowy, jak poprzednio jedna kropka. Kartogramy ciągłe > kreskowe

30. Kartogramy ciągłe Kartogramy bryłowe Zbudowane są na nieco innej zasadzie i wyrazem liczbowym jest tu wysokość bryły, której podstawą jest dana jednostka odniesienia Kartogramy ciągłe > bryłowe

31. Modyfikacje kartogramów Pseudokartogram siatkowy Jest modyfikacją kartogramu strukturalnego, a różnica polega na tym, że zamiast dzielić całą mapę na równoległe pasy, dzieli się ją na jednakowe, proste figury regularne, najczęściej na sieć kwadratów. Liczbę oczek tej siatki w ramach danego pola odniesienia traktuje się jako 100%. Udział procentowy poszczególnych elementów można wyrażać odpowiednią liczbą oczek. Liczbę oczek właściwą danemu elementowi pokrywa się odpowiednim do legendy kolorem lub deseniem w miejscu pojawiania się tego elementu na obszarze danej jednostki odniesienia. Modyfikacje kartogramów > pseudokartogram siatkowy

32. Modyfikacje kartogramów Modyfikacje kartogramów > pseudokartogram siatkowy

33. Modyfikacje kartogramów Kartogram eumorficzny Jest kartogramem odwróconym, tzn. że odniesienie wartości do powierzchni wyraża się nie w zmienności wyrazu graficznego znaku powierzchniowego przy zachowaniu rozmiaru i kształtu jednostki odniesienia, lecz przeciwnie – w zmienności rozmiaru i kształtu jednostki odniesienia przy zachowaniu tego samego wyrazu graficznego znaku. Modyfikacje kartogramów > kartogram eumorficzny

34. Modyfikacje kartogramów Zasoby ropy naftowej na świecie Migrację międzyregionalne w Francji w latach 1982-1990 Modyfikacje kartogramów > pseudokartogram siatkowy

35. Modyfikacje kartogramów Sieci zmiennogęste Istotą ich jest przyjęcie przy prezentacji zjawisk geograficznych takiego układu odniesienia, w którym wartość zmienną stanowią powierzchnie pól tego układu, przy stałej w każdym polu bezwzględnej wartości zjawiska. Założenie jednakowej wartości zjawiska w polu powoduje, że nie ma potrzeby graficznego rozróżniania ich powierzchni. Jedynym elementem graficznym są linie rozgraniczające poszczególne pola, natomiast elementem informacyjnym jest ich wielkość. Modyfikacje kartogramów > sieci zmiennogęste

36. Modyfikacje kartogramów Rozmieszczenie ludności w północno-zachodniej części woj. suwalskiego Modyfikacje kartogramów > pseudokartogram siatkowy

37. Literatura Ratajski L., 1989: Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej. PPWK, Warszawa. Saliszczew K.A., 2002: Kartografia ogólna. PWN, Warszawa. Kraak M.-I., Ormeling F., 1998: Kartografia: Wizualizacja danych przestrzennych. PWN, Warszawa.