IĞDIR YÖRESİ AZERİ KÜLTÜRÜ

1. IĞDIR YÖRESİ AZERİ KÜLTÜRÜ YAPRAK AKÇA

2. IĞDIR İLİ ve sosyal yapISI Iğdır ili, Doğu Anadolu Bölgesinin Erzurum-Kars bölümünde yer almaktadır. İyilik, yiğitlik, ululuk, büyüklük, bahadırlık anlamında olan Iğdır kelimesi Türk Oğuz boyunun 24 ana boyundan biridir. (Faruk Sümer; Oğuzlar Tarihleri teşkilatları ve destanları, İstanbul, 1980, s.357) Aynı zamanda Oğuz Han’ın altı oğlundan en küçüğü olan Deniz Han’ın, dört oğlundan en büyüğüdür. Iğdır ve kabilesi, Azerbaycan ve Aras bölgesinde yerleşmiştir. (Nihat Çetinkaya; Iğdır Tarihi,İstanbul,1996, s.125-126)

3. Karakoyunluların da mensup olduğu bu boyun ilk başbuğu İğdir Bey’dir.Anadolu ve Azerbaycan’da ‘Iğdir’ şeklinde söylenir.Yöre ahalisi ‘İydir’ olarak telafuz eder. Iğdır ilinin bulunduğu yöre, tarihi dönemler içinde çeşitli imparatorluklar ve devletler arasında el değiştirmiştir.Iğdır ve çevresine yerleşen en eski kavimlerden birisi Türklerdir.Daha sonraki yıllarda Azeri Türkleri ağırlıklı olarak buraya gelip yerleşmişlerdir.Kullandıkları dil ise Azeri Türkçesidir.

4. Zaten zengin olan Türkçenin bu kolu, Iğdır sınırları dahilinde kaldığından dolayı Türkiye Türkçesi’yle doğrudan teması neticesinde daha da zenginleşti.Diğeryandan yöre hem Kuzey Azerbaycan hem de Güney Azerbaycan’la irtibatlı olduğundan yörede oldukça zengin bir halk kültürü oluştu.Bu kültür, yöreye daha sonra civar il ve ilçelerden gelip yerleşenlerle birlikte hem daha çok gelişip zenginleşti hem de özünde mevcut olan zengin halk kültürü sonradan gelenleri de potasında eritti.

5. NEVRUZ BAYRAMI Uzun yıllar boyunca Azerbaycan’dan göçüpIğdır’a yerleşen insanlar bu yörede geleneklerini devam ettiriyor. Özellikle Nevruz Bayramı yörede bulunan Azeriler için çok önemlidir. Iğdır’da nevruz ilkbaharın başlangıcı olarak kabul edilir. Bu yüzden şubat ayının sonlarına doğru yörede hazırlıklar başlar.

6. Nevruz bayramIndayapIlan GELENEKLER • Ölü bayramı • Baca baca adeti • Yeddi-levin paylama • Yumurta boyama • Mendil atma geleneği • İğne iğne oyunu • Kulak asma falı

8. HIdrellezbayramI Hıdırellez de tıpkı nevruz bayramı gibi Azerilerin önem verdiği bayramlardan biridir. Ancak Iğdır yöresinde eskiden daha fazla kutlanırken günümüzde nevruz bayramı kadar yoğun kutlanmamaktır.

9. HIdrellezdeyapIlan gelenekler • Gavut kavurma • Buğday yeşertme • Kulak asma falı • Köse gelin oyunu

11. AZERİLERDEKİ DOĞUMLA İLGİLİ ADETLER Azerilerdeki hamilelik ve doğumla ilgili olan adetlere baktığımızda hamile olan kadınlar iyi ahlaklı ve inançlı birilerinden bir şeyler alıp yerler. Böylece çocuklarının da güzel ahlaklı olacağına inanırlar. Iğdır yöresindeki Azeri geleneklerine göre hamile olan bir kadının kız veya erkek doğuracağı annenin dış görünüşünden belli olur. Eğer annenin yüzünde leke varsa kız çocuk doğuracağına inanılır. Anne hamilelik süresince güzel görünüyorsa erkek çocuk doğuracağı düşünülür.

12. Yörede doğumdan sonra anne çabuk ayağa kalksın ve sütü olsun diye kuymak adı verilen bir tür yiyecek yapılır ve anneye yedirilir. Bu yiyecek un ve yağdan yapılır. Ancak yağın evde yapılan yağ olmasına özen gösterilir. Çocuk doğduktan on gün sonra “on dökme” adı verilen bir merasim yapılır. O gün çocuk ve annesi yıkandırılır. Bu merasime sadece bayanlar katılır. Çeşitli yemekler yapılıp birlikte yenilir. Sonra çocuğa kadınlar tarafından getirilen hediyeler toplanır.

13. GÖBEK KESME Annenin yemesi için pişirilen kuymak pamuğun üstüne alınıp çocuğun göbeğine koyulur. Böylece bebeğin göbeği düşer. Eskiden ilaç pek olmadığı için böyle bir uygulama yapılırmış. Sonra düşen göbek çocuğun ileride hangi meslekle uğraşması isteniyorsa oraya gömülür. Bu bir okulun bahçesi, hastanenin bahçesi veyahut bir caminin bahçesi olabilir

14. DİşçIkarmA Azerilerde çocuk ilk dişlerini çıkardığı zaman “diş hediği” denilen ve çeşitli baklagillerden yapılan bir yiyecek yapılır. Bu yiyeceği tandırda pişirirler. Daha sonra küçük küçük tabaklara koyup konu komşuya ve akrabalara dağıtırlar. Bunu yapmaktaki amaç çocuğun dişlerinin sağlam olması ve sağlıklı büyümesidir. Dağıtılan tabaklar geri verildiği zaman boş verilmez. İçine çocuk için hediye bırakılır.

15. Azerİlerdekİ sünnet törenlerİ Kirvelik yöre halkı tarafından önem verilen sosyal olaylardan biridir. Sünnet olacak çocuk için önce uygun bir kirve seçilir. Çocuk sünnet edileceği zaman annesi çok üzülmesin diye ayağının altına yumurta veya su koyarlar. Yine adetlerden biri de kirvenin oturacağı yastığın üzerine bir başkasının oturmasıdır. Buradaki amaç kirveden hediye almaktır. Daha sonra aileler arasındaki ilişki akrabalık derecesinde olur. Aileler birbirlerini ziyaret ederler. Kirveler o kadar yakın olurlar ki birbirlerinden kız alıp vermek bile günah sayılır.

16. DİNİ GELENEKLER Yöreye ait geleneklerden biri de Hz. Hüseyin (a.s) ve yakınlarının Kerbela’da şehit edilişini anma merasimidir. Muharrem ayında olan bu anma merasimi bir yas niteliğindedir.Iğdıryöresi Azerileri muharrem ayına büyük önem verirler. Bu ayda yas tutulduğu için düğün, şenlik vb. gibi şeyler kesinlikle yapılmaz. Kız alınıp verilmez. Bu ayda insanlar ellerinden geldikçe ihsan yani hayır verirler. Azerilerde o gün toplu olarak mezarlığa gitme vardır. Bunu İmam Hüseyin (a.s)’ın türbesinin ziyaretini etmiş olmak için yaparlar. İçlerinden öyle niyet ederler. Bu ayda insanlar camilere yoğun olarak gider. Camilerde ve evlerde sinezen yani mersiye okutulur. Bu ayda insanlarda bir matem havası vardır.