MESOPOTAMIA

1. MESOPOTAMIA DBH 1

2. Mesopotamia = ibaien arteko lurraldea • Tigris eta Eufrates ibaien artean • Hiri-estatuak sortu • Lurra oso emankorra • Hezetasuna • Ur-goraldiak • Uholdeak • Lurrak drainatu behar • Ureztatze teknikak garatu… • Nekazaritza ekoizpena handitu • Soberakinak agertu • Merkataritza garatu • Lana espezilizatu • Kultura-trukea sustatu

4. LEHEN HIRI-ESTATUAK • Hiri bakoitzak: • Gobernatzaile bat (errege-erreginak) • Jainko-jainkosa jakin bat • Erregeak + apaizek hiriak gobernatu • Armada lurraldeak kontrolatzeko • Funtzionarioak administrazio-lanetarako • Idazkeraren garapena ekarri • Hiri-estatu batek beste bat menderatzean = erresuma/inperioak sortu

6. SUMER INPERIOA • K.a.5000 urtetik aurrera • Hiri garrantzitsuenak: • Ur • Uruk • Lehen idazkera: • Piktogramak (marrazkien bidez; jauregiko kontuak eramateko)

7. BABILONIAR INPERIOA • K.a. 1800-1750 aldera • Hamurabi errege • Inperio handia • Tenplu ederrengatik nabarmendu • Lehen lege-kodea idatzi

8. ASIRIAR INPERIOA • K.a. bigarren milurtekoaren amaieran • K.a.539an persiarren konkistatu • Gerrarako taktika eraginkorrak: • Zaldigurdiak • Burdinazko armak

9. AKADTAR INPERIOA • K.a. 300 urte aldera • Sargon erregea • Beti Ur eta Uruk hiriekin lehian • Idazkera mota: • Kuneiformea (eskematikoagoa)

10. EKONOMIA • Oinarria: • Nekazaritza • Abeltzaintza • Lurra Estatuarena = uztaren parte (zerga) • Estatuak merkataritza kontrolatu • Soberakinak kontrolatu • Eskulangileek eta merkatariek zergak ordaindu • Zergak: • Errege erreginak mantendu • Apaizak mantendu • Funtzionarioak mantendu • Lan handietarako: ubideak, dikeak, harresiak, tenpluak…

11. GIZARTEA Gizarte hierarkizatua • Erregea = apaiz nagusia • Boterea jainkoak • Oinordetzan hartu • Nobleak + apaizak • Eragin handia • Erregearen familiakoak • Idazten zekiten • Pertsona askeak • Talderik handiena • Jauregi/tenpluen inguruan bizi • Luxuzko produktuak egin • Gerrako presoak + zergak kitzatzeko esklaboak • Ez ziren askeak • Jabeek askatasuna eman ahal

12. ERREGEA ETA NOBLEAK

13. ESKULANGILEAK, MERKATARIAK…

14. ESKLABUAK

15. ERLIJIOA • Politeistak (jainko asko) • Nekazaritza (lurra+ura) • Artzaintza (zerua+argizagiak) • Gurtza • Otoitza • Himnoak • Sakrifizioak • Hiri-estatua = jainko/jainkosa babesle bat • Eskaintza = zigurata/tenplua • Jainkoak

16. POLITEISTAK

17. KULTURAIDAZKERA • Lehen idazkera = Sumertarrek sortu • K.a. 4000 • Idazkera piktografikoa • Estatuaren kontuak eramateko • Idazkera kuneiformea • K.a. 3000 • Eskematikoago • Estatuaren kontuak eramateko • Erregearen legeak adierazteko • Lege-kodeak idazteko • Zientzia-testuak idazteko

18. IDAZKERA KUNEIFORMEA • Txot itxurako kanaberarekin • Buztin Gordinezko xaflatxoetan • Bukatzeko, xaflatxoak egosi • Objektuak, animaliak, pertsonak eta hotsak adierazi • Zeinuak elkartuz hitzak osatu

19. IDAZKERA KUNEIFORMEAREN EBOLUZIOA

20. MATEMATIKA + ASTONOMIAZUZENBIDEA • Aurrerapen handiak • Sistema hirurogeitarra (ordutegia) • Egutegia sortu (360 egunekoa) • Zuzenbidea sortu k.a. 3000 • Babiloniako Hamurabiren Kodea (osoena) • Legeek jainkozko jatorria • Talionen Legea oinarrizko printzipioa

21. ARKITEKTURA • Eskualdeko materiala: buztina, kanaberak, ihiak… • Eraikinak buztin egosiz (aztarna gutxi) • Eraikinak edertzeko • Zeramika beiraztuak • Eskultura-erliebeak • Arkua eta ganga sortu • Monumentu-eraikin ugari • Jauregiak: errege-erreginen eta nobleen bizileku • Zigurata/Tenpluak: dorre mailakatuak

22. ZIGURATA

23. ERLIEBEAK

24. ZERAMIKAZ APAINDUTAKO TENPLUA

25. ESKULTURA • Jainko-jainkosenak + agintarienak • Ezaugarriak: • Gorputz zurrunak • Buru oso handiak • Begiak zabal-zabalik • Eraikinak apaintzeko erliebeak • Naturaltasun handia • Errealismoa • Batzuetan, irudiak + idatziak txandakatu

26. ESKULTURA

27. EGIPTO • K.a. 5000an biztanleak Nilo ibairen ertzean biltzen hasi • Zergatik? • Niloren urengatik • Ubideak + dikeak sortu • Arrantza emankorra • Lur emankorrak • Zerealak + barazkiak + lihoa landatu • Papiro-landareak erabili • Ekonomiaren oinarri: • Abeltzaintza • Nekazaritza

29. ERRESUMA ZAHARRA • Egipto Garaia + Egipto Beherea batu • Faraoia: • Buru politiko • Buru erlijioso • Idazkera hieroglifikoa sortu • Piramideak eraikin: • Keops • Kefren • Mikerinos

30. ERDIKO ERRESUMA • Sesotris III.a faraoiaren erresumak hedadurarik handiena lortu • Ekialde Hurbilerako merkataritza-bide berriak ireki • Hiksoek Egipto konkistatu = Erresuma bukatu

31. ERRESUMA BERRIA • Nubiaraino, Libiaraino eta Ekialde Erdikoraino zabaldu • Hatshepsut erreginaren garaia • Bake-aroa • Ekonomiak garapen handia

32. GAINBEHERA • Libiarrek, Asiriarrek, Mazedoniarrek eta Erromatarrek menperatu • Alexando Handia mazedoniarrak bertako kultura bukatu • K.a. 30 urtean Erromatarren probintzia bihurtu

33. GIZARTEA Gizartea hierarkizatua • Faraoia = erregea = jainko biziduna ·Agintari politiko + militar + erlijioso gorena ·Osirisen ondorengoa = bere aginduak lege ·Lur guztiak bereak ·Herriaren ordena bermatu ·Etsaien kontra borrokatu • Pribilegiatuak (apaizak eta nobleak) ·Apaizak: tenpluetan bizi + jainkoak gurtu ·Goi-mailako funtzionarioak (faraoiaren familiakoak) ·Idazlariak (eskribak) tenpluetako eskoletan hezi • Eskulangileak, merkatariak + nekazariak ·Askeak ·Hirietan/Herrixketan bizi ·Lantzen zituzten lurrak faraoiarenak ·Obretan lagundu behar • Esklaboak ·Gerrako presoak + zorrengatik ·Faraoiarentzat lan egin

34. KULTURA • Idazkera • Piktografikoa • Hieroglifikoa (konplexuagoa) • Eraikinetako hormetan + estatuetan • Sakratuak • Batzuetan papiroetan • Demotikoa (herriaren idazkera)

35. IDAZKERA HIEROGLIFIKOA

36. KULTURA • Matematika + astronomia • Geometria • Triangelu + trapezio + zirkuluaren azalera • Π zenbakiaren hurbilketa • Teorema matematikoak ebatzi • Egutegia ezarri • 365 eguneko urtea • 24 orduko eguna

37. KULTURA • Medikuntza • Momifikatze-teknikak • Anatomia-ezaguera sakonak • Kirurgilariak + dentistak • Farmazia-ezaguera handiak

38. ERLIJIOA • Politeistak • Hiri-estatu bakoitzak bere jainkoa • Jainko/Jainkosak: • Giza gorputza + Animalia burua • Mitoak + elezaharrak sortu • Mundua + Fenomeno naturalak ulertu • Faraoia = Jainko biziduna • Munduaren harmonia bermatu • Tenplua jainko-jainkosen bizileku • Faraoiak + apaizak • Errituak + eskaintzak

39. JAINKO-JAINKOSAK Thot Anubis Bast Hathor

40. JAINKO-JAINKOSAK Ra Amon Horus Path

41. JAINKO-JAINKOSAK Isis Osiris Sekmet Maat

42. HERIOTZARI BURUZKO SINESMENAK • Hil ondoren betiko bizitzan sinistu • Arima hilezkorra (hildakoan) • Osirisek epaitu • Ondo jokatu • Gorputza osorik mantendu (momiak)

44. HEORZKETA MOTAK • Mastaba • Oinplano errektangularrekoa • Piramide Mailakatua • Erresuma zaharreko lehen piramideak • Mastabak bata bestearen gainean

45. HEORZKETA MOTAK • Piramidea • Keops, Kefrem eta Mikerinos (Gizen) • Hipogeoa • Erdi Erresuman eta Erresuma Berrian • Arrokan zulatuta • Tebas hiritik hurbil

46. HEBREARRAK • Artzain erdi-nomadak • Antolakuntza patriarkala • Mesopotamiatik Egiptora K.a. 2000an • Kanaan-en kokatu (Feniziaren hegoaldean) • Ekarpen historikoa: Monoteismoa • Kristautasunean eta islamean • Idatzi santuak: • Biblia: Jainkoaren hitza • Talmuda: eguneroko bizitzarako arauak

48. FENIZIARRAK • Kanaan-en bizi • Kultura berria sortu K.a. 1500-IV • Alexandro Handiak lurraldea konkistatu • Nabigatzaile eta merkatari trebeak • Txanponak egiten hasi • Mendebaldeko kulturari ekarpenik handiena: Alfabetoa • Iberiar penintsulan: • Metalak eta laboreak lortu • Olioa eta ardoa egin • Hegalaburraren arrantza eta gazitze teknika sustatu • Gadir sortu K.a. 1100an