Predmet: EKOLOGIJA U SAOBRAĆAJU Osnovi ekologije

1. Internacionalni univerzitet u Travniku Saobraćajni fakultet Predmet: EKOLOGIJA U SAOBRAĆAJUOsnovi ekologije Van.prof.dr. Krsto Mijanović Asistent: mr Haračić Nedžad Travnik, 2011

2. SADRŽAJ • Ekologija • Podjela ekologije • Ekološka svijest • Ekološki termini • Ekološki faktori • Ekologija i održivi razvoj • Ekološki problemi • Kyoto protokol

3. EKOLOGIJA • Ekologija je znanstvena disciplina čiji se početak povezuje uz 1859. godinu, kada prirodni znanstvenik Charles Darwin u Londonu objavljuje svoju knjigu o evoluciji „O porijeklu vrsta“, u kojoj objašnjava razne evolucijske primjere (adaptacija, prirodna selekcija, borba za opstanak, izumiranje vrsta i sl.) na temelju međusobnih odnosa organizama i njihove interakcije s uslovima koji vladaju u okolišu. • Pod ekologijom podrazumijevamo ukupnu znanost o odnosima organizama prema okolnom svijetu, gdje u širem smislu mislimo na sve egzistencijalne preduslove. Ovi preduslovi su dijelom organske, a dijelom anorganske prirode.

4. EKOLOGIJA • U organske uslove egzistencije ubrajamo sve odnose organizama prema drugim organizmima s kojima dolaze u dodir i od kojih imaju obično ili koristi ili štete. • U anorganske uslove ubrajaju se fizikalna i kemijska svojstva njegovog staništa (klima, svjetlo, toplina, vlažnost i električni parametri atmosfere), anorganski oblici hrane, specifičnosti vode i tla itd.

5. PODJELA EKOLOGIJE • Danas ne postoji niti jedno područje znanosti ili tehnologije u kojem se nije razvila neka od specifičnih grana ekologije. • Najuobičajenija je podjela ekologije prema stepenu organizacije istraživanog sistema te prema veličini i ustrojstvu dijelova živih i neživih dijelova biosfere: • ekologija jedinke (autoekologija, idioekologija ili ekofiziologija); • ekologija vrste (demekologija ili populacijska ekologija); • ekologija životne zajednice (sinekologija, biogeocenologija, „sistemekologija“ ili ekologija sustava); • krajobrazna ekologija (geoekologija); • globalna ekologija (planetarna ekologija ili holekologija).

6. PODJELA EKOLOGIJE • Postoji i podjela na: • terestičku (kopnenu) i akvatičku (limničku i marinsku) ekologiju - prema geofizičkim značajkama okoliša; • laboratorijsku i terensku ekologiju; • opću, poredbenu, teorijsku i primijenjenu ekologiju; • ekologiju mikroorganizama (mikrobiološka ekologija), bilja (fitoekologija), životinja (zooekologija) i ljudi (humana ekologija)- prema skupini organizama koji se istražuju.

7. EKOLOŠKA SVIJEST • Ekološka svijest, kao dio društvene svijesti, istorijska je i dinamična kategorija određena istorijskim stanjem i stepenom razvoja društva. • Ekološka svijest pojavljuje se istovremeno sa industrijskim razvojem, s težnjom usklađivanja industrijskog razvoja s mogućnostima okoliša. • Očuvanje okoliša zahtijeva sistemski pristup i koordiniranu akciju svih uključenih: međunarodnih organizacija, nacionalnih, regionalnih i lokalnih vlasti, privrednika, nevladinog sektora kao i pojedinaca.

8. EKOLOŠKA SVIJEST • Osnivanje i aktivan rad brojnih ekoloških udruženja u svijetu ukazuje na sve veći nivo ekološke svijesti civilnoga sektora. • Posljedice globalnih promjena u ekosferi utječu na svakog pojedinca, ali i svaki pojedinac svojim radom, potrošnjom, odnosno načinom života, u većoj ili manjoj mjeru utječe na promjenu globalne ekološke situacije. • Međunarodni projekat “Eko škole” ima za cilj podizanje ekološke svijesti kod građana.

9. EKOLOŠKI TERMINI • Ekologija (Ecology) i okoliš (Environment) nisu istoznačnice, kako se to trenutno u praksi sve više koristi. Stoga radi lakšeg razumijevanja razlike između njih u nastavku je ponuđeno nekoliko definicija ovih pojmova. • Ekologijaje grana znanosti koja proučava distribuciju i učestalost živih organizama, te interakciju između organizama i njihovog okoliša. • Okolišpredstavlja komponente zemlje koje uključuju: (i) zrak, zemljište i vodu, (ii) slojeve atmosfere; (iii) organsku i anorgansku materiju i žive organizme; (iv) sisteme interakcije koji uključuju komponente koje se odnose na (i) do (iv); te socioekonomske, zdravstvene, kulturalne i druge stavke.

10. EKOLOŠKI TERMINI • BIOLOŠKA RAZNOVRSNOST-sveukupnost živih organizama koja obuhvata raznovrsnost unutar vrsta, između vrsta i ekosistema na određenom prostoru. • ČISTA TEHNOLOGIJA-tehnologija sa niskim nivoom emisije zagađujućih materija. • ČIŠĆA PROIZVODNJA-neprekidna primjena integralne preventivne okolinske strategije na proces, proizvod i uslugu radi povećanja sveukupne efikasnosti i redukcije rizika po ljude i okolinu. • DEPONIJA-mjesto gdje se vrši odlaganje otpada. Obično se razlikuju deponije komunalnog i deponije industrijskog otpada. • EFEKAT STAKLENE BAŠTE-porast temperature zraka u atmosferi izazvan stakleničkim gasovima. • EFLUENT-(1) svaki fluid ispušten iz izvora u okolinu; (2) voda ili otpadna voda ispuštena iz uređaja za prečišćavanje vode, industrijskih procesa ili taložnika.

11. EKOLOŠKI TERMINI • EKO-EFIKASNOST-mjera upravljačkog procesa čiji je cilj da se maksimizira efikasnost proizvodnog procesa, a minimizira negativne okolinske uticaje. • EKOLOŠKA NESREĆA-vandredni događaj ili vrsta događaja prouzrokovana djelovanjem ili uticajima koji nisu pod nadzorom i imaju za posljedicu ugrožavanje života ili zdravlja ljudi i u većem obimu nanose štetu okolini. • EKOLOŠKA ODRŽIVOST-održavanje komponenti i funkcija ekosistema za potrebe budućih generacija. • EKOSISTEM- funkcionalno jedinstvo životne zajednice i njenog staništa, odnosno žive i nežive prirode naodređenom prostoru. • EMISIJA-ispuštanje ili istjecanje materije u tečnom, gasovitom ili čvrstom stanju ili ispuštaje energije (buka,vibracija, radijacija, toplota) kao i mikrobiološka zagađivanja iz određenog izvora u okolinu.

12. EKOLOŠKI TERMINI • EROZIJA-razaranje Zemljine površine i odnošenje površinskog rastinjskog materijala putem mehaničkog dejstva spoljnih sila: vode, vjetra, kiše, talasa i drugih, kao i kemijskim djelovanjem atmosferske vode čime se mijenjaju i uništavaju tektonski oblici reljefa. • GRANIČNE VRIJEDNOSTI EMISIJE-postavljaju maksimalnu količinu zagađujuće materije koja smije biti ispuštena iz fabrike ili postrojenja, a određena je na bazi tehnoekonomskih kriterija • IMISIJA-(1) unos zagađujućih materija u receptore; (2) koncentracija materija na određenom mjestu i u određeno vrijeme u okolini. • INDUSTRIJSKI OTPAD-otpad iz tehnoloških procesa same industrije: može biti anorganski ili organski. Često sadrži metalne komponente, organske ili anorganske kiseline, polimere, kemikalije, ostatke boja, katrana, sapuna i dr.

13. EKOLOŠKI TERMINI • MAKSIMALNO DOZVOLJENA KONCENTRACIJA koncentracija štetnih gasova, para i aerosola u zraku radnih mjesta koja ne prouzrokuje oštećenja zdravlja pri svakodnevnom osmočasovnom radu (pri normalnim klimatskim uslovima i neforsiranom disanju). • NACIONALNI OKOLINSKI ZDRAVSTVENI PLAN-plan istovremenog postizanja okolinskih i zdravstvenih ciljeva na teritoriji države. • OČUVANJE PRIRODE-širi koncept strateških mjera usmjerenih ka zaštiti prirode. • OPASAN OTPAD-otpad koji i u malim količinama izaziva veoma štetne efekte na floru i faunu u dužem vremenskom periodu. • RECIKLAŽA-povrat u isti tehnološki proces u kome je otpad nastao (staro željezo u željezaru, prikupljeni papir u tvornicu papira itd.).

14. EKOLOŠKI TERMINI • SANITARNA DEPONIJA-način odlaganja otpada (smeća) gdje su podzemne i oborinske vode i zrak zaštićeni od zagađivanja, kao i od neželjenog prisustva životinja i ljudi. • STAKLENIČKI GAS-označava one gasovite sastavne dijelove atmosfere, kako prirodne tako i antropogene, koji apsorbiraju i ponovo emituju infracrvenu radijaciju i na taj način djeluju na efekat staklene bašte. • WIN-WIN TEHNOLOGIJA-(TEHNOLOGIJA DVOSTRUKE DOBITI), tehnologija ili pristup koji obezbjeđuje istovremeno korist po okolinu i ekonomsku dobit. • ZAGAĐIVAČ-postrojenje čije djelovanje posredno ili neposredno prouzrokuje zagađivanje okoline (ložište,saobraćajno sredstvo, tehnološko postrojenje…). • ZELENA LISTA-popis vrsta inertnog (neopasnog) otpada prema Direktivi o otpadu EU.

15. EKOLOŠKI FAKTORI • Ekološki faktori su značajne i promjenjive fizikalne, kemijske ili biološke veličine iz okoliša koje mogu pozitivno ili negativno djelovati na rast, razmnožavanje i gustoću populacije nekog organizma. • Abiotski faktori- sve nežive fizikalne i kemijske utjecajne veličine iz okoliša (temperatura, padavine i vlaga, svjetlost, vjetar, sastav i struktura tla, nadmorska visina, vodni režim podloge, nagib terena, klimatske promjene, kemizam okoliša i dr.); • Biotski faktori- proizlaze iz uzajamnih odnosa između organizmima (priogeni, virogeni, bakteriogeni, fitogeni, zoogeni, antropogeni), uzimajući u obzir prehranu, razmnožavanje, gustoću populacije, rasprostranjenost vrste, socijalno ponašanje, životnu dob, natalitet, mortalitet, simbiozu, nametništvo, i dr.

16. EKOLOGIJA I ODRŽIVI RAZVOJ • Održivi razvojnajčešće se definira kao razvoj koji uvažava zahtjeve i potrebe sadašnjih generacija bez kompromisa za mogućnost budućih generacija da zadovolje svoje potrebe. • Tri su temeljna cilja na koja je usmjerena koncepcija održivog razvoja: • zaštita pojedinih sistema i trajno očuvanje izvornosti i raznolikosti prirodnih zajednica (zaštita i očuvanje kvalitete žive i nežive prirode), • zaštita i racionalna upotreba zraka, vode i tla te postizanje njihove ekološke stabilnosti, • zaštita i očuvanje krajolika.

17. EKOLOŠKI PROBLEMI • Ubrzani rast broja stanovnika, urbanizacija (nastanak i širenje gradova i gradskog načina života uslijedila pojavom industrijalizacije), ekološka izdržljivost zemlje (koliko Zemlja može prehraniti ljudi), • Razvoj saobraćaja • Zagađenja uslijed saobraćaja: ispuštanje štetnih plinova, buka, potrošnja fosilnih goriva, zagađenja mora, rijeka, jezera, ...) • Razvoj saobraćaja uzrokuje zagađenje atmosfere, mora, tla , buku • danas 500 milijuna vozila • 2030. – 1 mlrd. Vozila • U okeane se ispusti oko 10 mil. tona nafte (balstne vode, havarije, rafinerije, prijevoz) i 555 000 t ugljikovodika.

18. EKOLOŠKI PROBLEMI • Razvoj poljoprivrede • Za dobivanje plodnih poljoprivrednih površina uništavaju se šume, nasipavaju mora, genetski modificiraju biljne i životinjske vrste, uništavaju ekosistemi, upotreba umjetnih (kemijskih) gnojiva • 1.5 mlrd. ljudi neuhranjeno • Prirodni uzročnici • Elementarne nepogode: poplave, potresi, vulkanske erupcije, požari, suše, orkanske oluje i vjetrovi, erozija tla ... • Onečišćenje zraka • Glavni uzročnici onečišćenja zraka su: ugljikovodici, ugljikov oksid, oksidi azota/dušika, sumporni dioksid, ostale tvari(čađa, dim, prašina...)

19. KYOTO PROTOKOL • Kyoto protokol - najvažniji svjetski dokument od industrijske revolucije, kojim su se najrazvijenije zemlje obavezale da će smanjiti emisiju štetnih gasova. • Predviđeno je da se do 2012 godine smanji emisija ugljen-dioksida (CO2) u atmosferu za 5,2%. Rast CO2 je glavni krivac za efekat staklenika i globalno zagrijavanje zemlje. • Planetu nismo naslijedili od naših predaka, već smo je posudili od naših potomaka.