Tema br. 9 Bankarski sistem na Republika Makedonija

1. Tema br. 9Bankarski sistemna Republika Makedonija Primeneta ekonomika Praven fakultet - Skopje

2. Sodr`ina Reformi vo bankarskiot sistem na Makedonija Osnovni karakteristiki na bankarskiot sistem Uslovi koi gi kontrolira NBRM za formirawe i rabotewe na bankite Principi na bankarskoto rabotewe Organi na upravuvawe so bankite Nebankarski finansiski institucii Pazar na kapital Fond za osiguruvawe na depozitite Investicioni fondovi Penziski fondovi Problemi vo raboteweto na bankite

3. Voved • Finansiskiot sistem na RM go so~inuvaat 1. Narodnata banka (kako “banka na bankite”) 2. Bankarski institucii: • Banki; • [tedilnici; 3. Nebankarski institucii: • Komisija za hartii od vrednost (regulatorno telo); • Centralen depozitar na hartii od vrednost; • Makedonska berza na dolgoro~ni hartii od vrednost; • Fond za osiguruvawe na depozitite ({tednite vlogovi); • Pazar na pari i kratkoro~ni hartii od vrednost; • Investicioni fondovi, PIOM, drugi penziski fondovi, FZO; • Osiguritelni dru{tva; • Klirin{ka ku}a;

4. Reformi vo bankarskiot sistem na RM • Bankarskiot sistem na RM e del od ekonomskiot sistem, i go prati negovite reformirawa: • Vo administrativniot sistem bankarskiot sistem pretstavuval del od dr`avnata administracija (dr`avnata kasa) • Vo samoupravniot sistem se vr{eni pove}e reformi, do{lo do osamostojuvawe na bankite, no bankarstvoto nikoga{ ne stanalo vistinski pazarno-orientirana dejnost; postoele razni vidovi banki • Po 1990 godina reformiraweto na bankarstvoto vo Makedonija se odviva vo pravec na negovo postavuvawe na standardni principi na bankarsko rabotewe koi se primenuvaat vo drugi dr`avi • So novite zakonski re{enija od 2002 g. se nastojuva da se postigne: • Liberalizacija na raboteweto na bankite i voveduvawe novi finansiski instrumenti • Zajaknuvawe na konkurencijata me|u bankite • Pocvrsta supervizorska kontrola po me|unarodni standardi • Podobruvawe na rakovodeweto so bankite • Doizgraduvawe na sistemot merki za nepravilnosti vo raboteweto

5. Osnovni karakteristiki na bankarskiot sistem na RM • Osnovna opredelba na zakonodavstvoto e dekabanka pretstavuva samostoen pazaren subjekt organiziran kako akcionersko dru{tvo, so osnovna cel ostvaruvawe dobivka • Centralnite banki sekade strogo gi kontroliraat bankite • Uslovite koi gi kontrolira NBRM se: • Za osnovawe banka potrebna e dozvola od NBRM; • Potrebno e da se obezbedi osnova~ki kapital  4.5 mil. EUR za vr{ewe bankarski raboti vo dr`avata i 9 mil EUR za vr{ewe bankarski raboti vo platniot promet so stranstvo; • Treba da se odr`at soodnosite nepari~en/pari~en oblik na kapitalot, visina na vlog na oddelen akcioner, visina na imotot i sl; • NBRM (guvernerot) dava soglasnost za izmena na statuot na bankite, za imenuvawe direktor, za otvorawe filijala na bankata, za kupuvawe akcii od druga banka, za menuvawe na naziv, za osnovawe brokerska ku}a • NBRM treba da bide izvestena za zgolemuvawe na kapitalot na bankata, za promena na sopstveni~kata struktura, za zadol`enosta, promena na sedi{teto

6. Osnovni principi na bankarskoto rabotewe • Zaradi garantirawe na sigurnosta, so zakon se propi{ani obvrskite na bankite od nekolku aspekti: • Garantniot kapital se utvrduva so posebna metodologija na NBRM, a gi opfa}a uplatenite pari~ni sredstva i rezervite obezbedeni od dobivka • Sredstvata na rezervite na bankata se sopstveni sredstva koi slu`at za pokrivawe na zagubite i rizicite od raboteweto; se formiraat glavno od dobivkata, a se izdvojuva i posebna rezerva • Bankata e dol`na da ja odr`uva svojata solventnost (sposobnost navre-meno da se izvr{uvaat rabotite na podolg rok) i likvidnost (sposobnost vo sekoj moment (kratok rok)da se pokrijat obvrskite koi pristignuvaat) • Sigurnosta se ceni od aspekt na mo`nosta za vra}awe na plasiranite sredstva so dogovorena kamata • Seriozen problem vo Makedonija se nesigurnite plasmani (lo{a aktiva), duri do 40% od plasmanite, za {to e formirana i posebna Agencija za sanacija na bankite; • Utvrdeni se posebni merki i institucii protiv “pereweto pari” • Biten aspekt e i rentabilnosta na bankite

7. Organi na upravuvawe so bankite • Najvisok organ na upravuvawe e sobranieto na bankata, koe go so~inuvaat akcionerite (ili nivni pretstavnici) koi imaat pravo na glas vo zavisnost od brojot na obi~nite akcii koi gi poseduvaat. • Sobranieto bira upraven odbor na bankata {to go so~inuvaat najmalku pet a najmnogu devet ~lenovi; mnozinstvoto od ~lenovite na UO ne smeat da bidat od redot na vrabotenite vo bankata • Upravniot odbor bira rabotovoden organ (direktor) koj, spored zakonot, se sostoi najmalku od dve lica – dvajca direktori, za koi soglasnost dava Guvernerot na NB i koi se podednakvo odgovorni za raboteweto i obvrskite na bankata; • Spored standardite na EU posebno va`na uloga vo raboteweto na bankite imaat: odborot za rakovodewe so rizikot, odborot za revizija i slu`bata za vnatre{na revizija, koi dejstvuvaat pokraj supervizijata na NBRM

8. Nebankarski finansiski institucii • Bitna obvrska pri harmonizacija na finansiskiot sistem so stan-dardite na EU e usovr{uvaweto na zakonodavstvoto za nebakarski-te finansiski institucii • Pazarot na kapital (dolgoro~ni HV) go so~inuvaat tri institucii: • Komisijata za hartii od vrednost • Makedonskata berza na dolgoro~ni hartii od vrednost • Centralniot depozitar na hartii od vrednost • Komisjata za hartii od vrednost (KHV) e formirana 1992 g., so osnovna zada~a: vr{ewe kontrola na raboteweto na pazarot na kapital i u~esnicite na toj pazar, i cel: za{tita na pravata na investitorite i jaknewe na doverbata vo instituciite na pazarot na kapital; • Komisijata ima ovlastuvawa za: davawe odobrenija za emisija na hartii od vrednost, osnovawe berza, centralen depozitar, brokers-ki dru{tva, investicioni fondovi, nivni direktori i tn. • Nov zakon vo 2000 g. site hartii od vrednost se dematerijalizirani

9. Nebankarski finansiski institucii • Makedonskata berza na dolgoro~ni hartii od vrednost (MB) e osnova-na 1995 g. (a trguvaweto e zapo~nato vo mart 1996 g.), kako akcioners-ko dru{tvo i kako centralno mesto za trguvawe so HV vo Makedonija • So zakonot od 2001 g. Berzata od neprofitno stanuva profitno AD. • ^lenki na Berzata se 18 akcioneri – 10 brokerski dru{tva, 7 banki i 1 osiguritelno dru{tvo • Za trguvawe postojat 3 pazari: I i II oficijalen i III neoficijalen • Za kotirawe na HV na oficijalen pazar potrebno e ispolnuvawe na odredeni op{ti i posebni uslovi, a za trguvawe na III pazar ne pos-tojat nikakvi formalni ograni~uvawa • So zakonot od 2002 g. se pro{iruva ~lenstvoto na Berzata i se preze-meni merki za privlekuvawe stranski investitori (brokersko dru{-tvo mo`at da formiraat 2 doma{ni ili stranski pravni ili fizi~ki lica) • Za kotirawe na Berzata se predvideni dano~ni osloboduvawa, no Berzata, vo osnova, se u{te e nelikvidna

10. Nebankarski finansiski institucii • Centralen depozitar za hartii od vrednost (CDHV) e formiran vo 2002 godina, pri {to site AD gi prenele svoite akcionerski knigi vo Depozitarot, so cel eliminirawe na mo`nosta za manipulacii so akciite • Funkcii na CDHV: registrirawe na HV, utvrduvawe i poramnuvawe na transakciite, izdavawe INSIN broevi za novi emisii na HV i dr • Pazar na pari i kratoro~ni HoV e osnovan 1997 godina od 24 odnova-~i (18 banki i 6 {tedilnici) i pretstavuva posrednik vo presretnu-vaweto na ponudata i pobaruva~kata na likvidni sredstva (pari i kratkoro~ni HoV) • Fondot za osiguruvawe na depozitite e osnovan 1997 godina, kako AD na bankite i {tedilnicite, a podocna stanuva dr`avna sopstvenost, so sega dr`avata e garant na depozitite • Fondot ima za cel da gi osiguruva depozitite (vlogovite) na gra|ani-te vo bankite i {tedilnicite, so {to se podiga doverbata za {tedewe vo legalnite i registrirani institucii

11. Nebankarski finansiski institucii • Soglasno zakonot od 2000 g. se regulira osnovawe na dva vida inve-sticioni fondovi: otvoren i zatvoren i dru{tva za upravuvawe so niv • Investicioni fondovi mo`e da formiraat dru{tvata za upravuvawe so fondovi, bankite i brokerskite dru{tva, a pretstavuvaat posred-ni~ki institucii koi gi pribiraat (privlekuvaat) slobodnite sreds-tva od gra|anite za nivno investirawe vo razli~ni finansiski instrumenti, so {to se sozdava diverzificirano portfolio • Penziskiot sistem (FPIOM) vo Makedonija e posebna finansiska institucija • Se nao|a vo proces na reformirawe spored standardite na EU: • Zamena na zadol`itelnoto penzisko i invalidsko osiguruvawe vo eden del so dobrovolno  }e se formiraat “tri stolbovi”, t.e. tri fonda = zadol`itelen dr`aven (so uplata na 13% od osiguruvaweto); zadol`i-telen privaten (so uplata na 7%); i dobrovolen privaten • Zamena na PAYG sistemot so kapitalen sistem na penzisko osiguruvawe

12. Problemi vo raboteweto na bankite • Bankarskiot sistem na Makedonija, i pokraj negovoto dosega{no reformirawe, s# u{te se sudruva so nekoi problemi vo raboteweto • Struktura na bankarskata mre`a: 2001 g. postoele 21 banka (18 so “{iro-ko ovlastuvawe) i 17 {tedilnici, a 97% od kapitalot bil kaj bankite; i pokraj golemiot broj (rasitnetosta), 3 banki imaat nad 65% od bankars-kiot kapital, i 66% od vkupnata aktiva, a samo najgolemata zafa}a skoro 38% od vkupniot obem na rabota na bankite vo Makedonija • Sanacija na bankarskiot sistem: sprovedena na dve nivoa 1. linearna (opfa}awe na site banki) i 2. sanacija na Stopanska banka, pri {to nenaplatlivite pobaruvawa od bankite se preneseni vo Agencijata za sanacija na bankite, preku koja institucija se vra}ani kreditite kon stranski doveriteli a se i napla}ani pobaruvawata od doma{ni firmi • Relativno visoki kamatni stapki: dolgo vreme kamatnite stapki bile nad 20% na godi{no nivo, {to bilo rezultat na pove}e faktori; vo poslednite godini se bele`i pad, no ne dovoloen i ne e traen; • Vklu~uvawe vo platniot promet: po~nuvaj}i od 2002 g. bankite ja vr{at i taa funkcija, {to e povrzano so nivni organizacioni i dr. promeni.