WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU PATOLOGII SPOŁECZNEJ

1. WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU PATOLOGII SPOŁECZNEJ Opracowała: Monika Haligowska

2. POJĘCIE I RODZAJE PATOLOGII SPOŁECZNEJ

3. POJĘCIE PATOLOGII SPOŁECZNEJ „to rodzaj zachowania i sposób funkcjonowania, który jest całkowicie sprzeczny z wartościami akceptowanymi w danej społeczności”. (Podgórecki 1969, s. 24)

4. KRYTERIA UWZGLĘDNIANE • PRZY DEFINIOWANIU PATOLOGII SPOŁECZNEJ • (za: Pospiszyl 2008, s. 11) • występowanie zjawiska w większej • społeczności, • brak społecznej akceptacji • dla danego rodzaju zachowań, • konieczność wykorzystania siły • całej społeczności, aby z patologią • sobie poradzić;

5. Pojęcia traktowane zamiennie z pojęciem patologii społecznej: – dewiacja – dezintegracja – dezorganizacja – niedostosowanie społeczne

6. NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE Dzieci i młodzież niedostosowane społecznie to osoby, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone, powtarzające się zaburzenia w zachowaniu. (Pytka, 1999)

7. ZAGROŻENIE NIEDOSTOSOWANIEM SPOŁECZNYM Dzieci i młodzież zagrożone niedostosowaniem społecznym to osoby, u których zaburzenia w zachowaniu występują sporadycznie oraz które wychowują się w warunkach niekorzystnych dla ich rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają środowiska wychowawcze, takie jak rodzina dysfunkcyjna, grupa rówieśnicza i inne. (Pytka, 1999)

8. Rodzaje Patologii społecznej przejawy

9. PATOLOGIA SPOŁECZNA WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY

10. Patologie, które występują wśród dzieci i młodzieży • są tymi samymi, które występują wśród dorosłych: • uzależnienia: leki, narkotyki, alkohol, • internet, gry komputerowe, • - przestępczość, • - agresja, • samobójstwa, • prostytucja, • i in.

11. Rodzaje patologii wśród dzieci i młodzieży: • autoagresja: akt polegający na celowym • zadawaniu sobie bólu i/lub ran, pozbawiony • intencji samobójczej • (Babiker, Arnold, 2003, s. 21) • Rodzaje autoagresji: pocięcia, poparzenia, obijanie się o ścianę, zadawanie sobie ran poprzez drapanie, nakłuwanie – „wbitki”, „zapyki”, gryzienie, pocieranie, wprowadzanie pod skórę lub w otwory ciała ostrych przedmiotów, połykanie ostrych przedmiotów • lub szkodliwych substancji, podwiązywanie kończyn, wyrywanie włosów i rzęs, silne szorowanie skóry. • Mogą mieć charakter emocjonalny lub instrumentalny.

12. uzależnienia: m.in.: alkohol, leki, narkotyki, • internet; • Kryteria uzależnienia wg DSM –IV; 1995 • uzależnienie występuje, gdy przynajmniej trzy spośród sześciu objawów występują równocześnie: • 1) Silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania substancji • lub wykonania pewnych czynności. • 2) Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od zażycia • środka czy wykonania czynności (zachowania kompulsywne). • 3) Wystąpienie zespołu abstynencyjnego (np. złe samopoczucie • wywołane brakiem dostępu do komputera). • 4) Zaistnienie tolerancji, tj. sytuacji, w której dla osiągnięcia • zamierzonego efektu konieczne staje się przyjmowanie coraz • wyższych dawek substancji lub częstszego, dłuższego wykonywania • pewnych czynności. • 5) Utrata zainteresowania oraz przyjemności istniejących • przed uzależnieniem się. • 6) Przyjmowanie środka lub wykonywanie pewnych czynności mimo • bezspornych dowodów na ich destrukcyjny wpływ na zdrowie • oraz stosunki społeczne osoby (np. picie alkoholu pomimo • stwierdzenia marskości wątroby).

13. ZJAWISKA ALARMUJĄCE DOT. PICIA ALKOHOLU PRZEZ DZIECI I MŁODZIEŻ • (za: Pospiszyl, 2008): • wiek inicjacji alkoholowej jest niski i stale się • obniża: • przed 12 rokiem życia wino lub wódkę piło • 50,3% chłopców i 38% dziewcząt; • - przed 15 rokiem życia upiło się co najmniej • cztery razy 25% badanych chłopców i 8% • badanych dziewcząt; • -inicjację alkoholową ma za sobą 92% młodzieży • w wieku 14 –18 lat; • -wzrasta liczba młodzieży, która łączy alkohol • z lekami;

14. prostytucja • problem dotyczy zarówno chłopców • (prostytucja homoseksualna i biseksualna), • jak i dziewcząt (głównie prostytucja • heteroseksualna); • Deklarowane powody uprawiania prostytucji: • – dziewczęta: względy ekonomiczne, wpływ • koleżanek, potrzeba wrażeń, konieczność; • – chłopcy: względy ekonomiczne, namowa • kolegów, narkotyki, pragnienie przygody, • konieczność, pragnienie przeżyć seksualnych, • przypadek • (Pospiszyl, 2008)

15. CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE RYZYKO PROSTYTUOWANIA SIĘ DZIECI I MŁODZIEŻY: • niski status społeczny rodziny • nadmierny rygoryzm ojca • brak więzi emocjonalnej w rodzinie • chaos organizacyjny • wadliwe metody wychowawcze • wzrost patologii w rodzinie pochodzenia • częsta zmiana środowiska wychowawczego • niepowodzenia szkolne • wczesna inicjacja seksualna • doświadczenie wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie (Pospiszyl, 2008)

16. samobójstwa • W każdym akcie samobójstwa – zdaniem Menningera – • można wyodrębnić 3 komponenty: • pragnienie zabicia kogoś– wyrasta z prymitywnej • agresji, która nie została ujawniona na zewnątrz (może • się obawiać reakcji drugiej osoby: odczuwać lęk • przed karą lub przed własnym sumieniem, dlatego • agresję kieruje na siebie i czyni tak, jak robili wierzyciele, • którzy zabijali się na progu swoich dłużników <Japonia>). • Ten element jest obecny w każdym samobójstwie. • pragnienie zabicia siebie– wynika z nienawiści, agresji • wobec samego siebie; • pragnienie śmierci – ma charakter hipotezy, • gdyż u każdego samobójcy toczy się walka pomiędzy • siłami samozachowawczymi a autodestrukcyjnymi, • instynktem życia a instynktem śmierci;

17. CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW U MŁODZIEŻY: • wzrastający wskaźnik samobójstw u chłopców • zaburzone relacje rodzinne: • - ilość samobójstw wzrasta wraz z ilością rozwodów • i koreluje z ilością zawieranych małżeństw i z ilością • dzieci; • - im więcej zawiera się małżeństw, tym mniej • samobójstw; • posiadanie dziecka zmniejsza ryzyko popełnienia • samobójstwa przez kobietę; • „zdradzony przez ojca” (Eichelberger): każdy • mężczyzna chce mieć syna, a potem zostawia go • przy matce, wycofuje się z wychowania • (nawet jeżeli nie rozwodzi się). • Współczesny ojciec „ukrywa się” za płachtą gazety, • ekranem TV, komputera, w pracy.

18. CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW U MŁODZIEŻY: • wzrastająca przemoc wobec dzieci • sprawcami większości aktów przemocy są mężczyźni (najczęściej są zabójcami, ranią kobiety i dzieci); • wg Kmiecik (badania): przemoc ma miejsce w rodzinach słabiej wykształconych, ubogich, wielodzietnych, nadużywających alkohol; • częściej przemocy ulegają chłopcy (sprawiają swoim zachowaniem więcej problemów); • Niezależnie od przyczyny, przemoc wobec dziecka wzmaga ryzyko działań autodestrukcyjnych i agresywnych • w przyszłości. • Rodzice podkładają bombę z opóźnionym zapłonem, która wybuchnie, gdy dziecko dorośnie (pragną jeszcze raz przeżyć tę sytuację tortur, ale wtedy nie są już ofiarami, tylko katami).

19. wykorzystanie seksualne dzieci • Osoby, które doświadczają przemocy seksualnej w dzieciństwie, statystycznie częściej mają depresję w dorosłym życiu, pojawia się u nich niepokój i zachowania autodestrukcyjne • (próby samobójcze, samobójstwa dokonane). • Ci, którzy w okresie dzieciństwa byli wykorzystywani seksualnie, statystycznie częściej ujawniają agresję i impulsywność.

20. stawianie dziecku nadmiernych wymagań może • prowadzić do rozwoju tendencji samobójczych • Rodzice świadomie lub podświadomie inwestują • w dziecko swoje niespełnione marzenia, plany, których nie zrealizowali i obligują dzieci do ich spełnienia. • Od synów często wymaga się, aby kontynuowali zawód ojca i odnosili sukcesy w wielu dziedzinach • (dokończyli dzieło ojca). • To wszystko może przekształcić się w budzące lęk zobowiązania. • W niektórych przypadkach przenosi się to na córki. • Zazwyczaj nie jest to świadomie spostrzegane • jako niepożądane. • Dziecko boi się tylko, że nie spełni oczekiwań rodziców.

21. Litman, Richnan wyróżnili w rodzinach autodestrukcyjnych pewne cechy. • RODZINY SUICYDOGENNE CHARAKTERYZUJE: • - rozluźnienie więzów społecznych, • wstrzymanie kontaktów z osobami spoza rodzinnego • kręgu, • dominujące znaczenie słabego członka rodziny, który • musi być ochraniany za wszelką cenę, • izolacja członka rodziny, • gdy jednostka usiłuje nawiązać relacje z innymi osobami • spoza rodziny, rodzina reaguje tak, jakby to było • zagrożenie dla jej jedności i dąży do obalenia takich • związków, • rodzice młodego człowieka wyrażają dezaprobatę • dla jego przyjaciół, • wychowanie dziecka nie stwarza rodzicom żadnej • radości; odczuwają je jako ciężar, przykry obowiązek;

22. WSKAŹNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTWA wg WHO • w odniesieniu do następujących grup osób • osoby w żałobie, • osoby, u których ktoś w rodzinie popełnił samobójstwo, • młodzi mężczyźni, • homoseksualiści, • chorzy terminalnie, chroniczny ból, • transseksualiści, • ludzie starsi, • Inne czynniki: • głód, poczucie samotności, zmęczenie i słabe nasilenie energii psychicznej, nowe doświadczenia życiowe, osłabiona umiejętność rozwiązywania problemów, psychologiczna podatność: osoby depresyjne lub ujawniające wysoki niepokój, tendencja do interpretowania rzeczywistości jako negatywnej, • podatność neurologiczna: choroby, uszkodzenia sprawiają, • że człowiek nie jest w stanie zmagać się ze stresującymi sytuacjami;

23. agresja • akt zamierzony mający na celu zaszkodzenie lub zadanie • bólu innemu człowiekowi • (Pospiszyl, 2008) • swoista forma zachowania przyjmująca postać • inicjowanego ataku, powodującego powstanie • określonych szkód materialnych lub moralnych • (Skorny 1968) • - agresja instrumentalna i wroga: • agresja instrumentalna: akt agresji służący osiągnięciu • innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem; • agresja wroga: akt agresji poprzedzony uczuciem • gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie; • (Aronson, Wilson, Akert, 1997)

24. OBECNIE OBSERWUJE SIĘ: • wzrost brutalizacji zachowań młodzieży, • (skrajne przejawy: rozboje, pobicia, zabójstwa); • agresywność staje się coraz powszechniejsza • we wszystkich warstwach społecznych; • agresja występuje zarówno wśród chłopców, • jak i wśród dziewcząt; • następuje obniżenie wieku sprawców czynów • brutalnych; • zachowania agresywne są manifestowane • we wszystkich przestrzeniach, także w tych • (np. szkoła), w których wcześniej miała miejsce • jedynie w niewielkim stopniu; • (Pospiszyl, 2008)

25. PRZYCZYNY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH MŁODZIEŻY wg IRENY POSPISZYL (2008): •wychowywanie się w środowiskach agresywnych lub pochodzących z marginesu społecznego (przekazywanie schematów postaw i zachowań oparta na `mechanizmach uczenia się); •zjawiska anomijne zachodzące w kraju (np. zmiany ustrojowe skutkujące osłabieniem siły i znaczenia norm i wartości społecznych); •powszechność destruktywnych modeli zachowań (np. w mass-mediach); •doświadczanie przemocy w rodzinie lub obserwowanie jej w najbliższym otoczeniu; •brak wymagań i reguł w procesie wychowania; •nadmierny liberalizm w procesie wychowania, którego efektem są deficyty poznawcze i behawioralne w zakresie wartości i wymaganych standardów społecznych;

26. SYTUACYJNE UWARUNKOWANIA AGRESJI • procesy neuronalne i chemiczne • np. wpływ alkoholu, wysoki poziom testosteronu, zmiany • zachodzące w ciele migdałowatym • • ból i niewygoda • • frustracja • teoria frustracji – agresji: przeszkody występujące • na drodze do osiągnięcia upragnionego celu zwiększają • prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnej • • deprywacja relatywna • poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej • niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub też • mniej niż posiadają ludzie do niej podobni

27. SYTUACYJNE UWARUNKOWANIA AGRESJI • •bezpośrednia prowokacja i odwet • •obecność przedmiotów kojarzonych z agresją • bodziec wyzwalający agresję: przedmiot kojarzony • potocznie z działaniami agresywnymi • (np. rewolwer); sama jego obecność zwiększa • prawdopodobieństwo wystąpienia ataków agresji • •społeczne uczenie się, naśladownictwo • •oglądanie przemocy (np. w mass-mediach) • (Aronson, Wilson, Akert, 1997)

28. ALKOHOLIZM

29. Alkoholizm jest chorobą przewlekłą, która nieleczona postępuje, w efekcie skraca życie o kilkanaście lat i prowadzi do śmierci. Statystycznie 20 % osób, które sięgają po alkohol, uzależni się od niego. Powtarzające się picie alkoholu przez młodzież zwiększa ryzyko uzależnienia się od alkoholu i innych używek. Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną używaną przez młodzież.

30. U nastolatka uzależnienie może nastąpić już po kilku miesiącach od inicjacji. Jeśli uwzględni się dodatkowo zwiększoną ilość i częstotliwość picia, to prawdopodobieństwo uzależnienia zwiększa się. Dolna granica wieku inicjacji alkoholowej obniżyła się obecnie do ok.7 lat.

31. Badania pokazały, że dzieci, które sięgały po alkohol przed 15 rokiem życia, 4 – krotnie częściej uzależniały się od alkoholu niż osoby, które zaczęły pić po 20 roku życia. Pijąc intensywnie przed 20 rokiem życia, można uzależnić się już po kilku miesiącach, między 20 a 25 rokiem życia potrzeba na to średnio ok. 3-4 lat, a po 25 roku życia okres uzależnienia się trwa kilka, a nawet kilkanaście lat. U nastolatka uzależnienie może nastąpić już po kilku miesiącach od inicjacji. Jeśli uwzględni się dodatkowo zwiększoną ilość i częstotliwość picia, to prawdopodobieństwo uzależnienia zwiększa się.

32. Badania przeprowadzone przez Janusza Sierosławskiego z Instytutu Psychiatrii • i Neurologii pokazały ogromne rozmiary zagrożeń wynikających z picia alkoholu • przez polską młodzież. • 68% 15-letnich chłopców i 54% 15-letnich dziewcząt • piło alkohol w ciągu ostatniego miesiąca. • 58% 15-latków i 43% 15-latek upiło się w ciągu • ostatniego roku. • 39% 15-latków i 22% 15-latek upiło się w ciągu • ostatniego miesiąca. • Co 10 dziecko po wypiciu alkoholu uczestniczyło • w bójce lub sprzeczce. • 5 % dzieci po wypiciu alkoholu doznało uszkodzenia • ciała lub miało wypadek. • Niechciane kontakty seksualne oraz kontakty seksualne • bez antykoncepcji ma po spożyciu alkoholu co 20 - ty • 15-latek.

33. DZIECI, KTÓRE SIĘGAJĄ PO ALKOHOL • WE WCZESNYM WIEKU – PRZED 12 ROKIEM ŻYCIA, CZĘSTOUJAWNIAJĄ: • agresywne, destrukcyjne zachowania, • nadpobudliwość, zaburzenia zachowania, • zachowania antyspołeczne, • objawy depresyjne, lękowe, wycofanie, • (Zucker i in., 2003) • buntowniczość, (Brook i in., 1995) • trudności w unikaniu szkód / ryzykownych • sytuacji, (Jones i in., 1998) • wrogość lub brak empatii, działania • bez zahamowań moralnych • (Moss i Kirisci, 1995; Colder i Chassin, 1997; Colder i O' Connor, • 2002)

34. SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE, ŻE DZIECKO PIJE: • Wyraźny spadek zainteresowania zajęciami, • które poprzednio były dla dziecka atrakcyjne. • Zwiększenie poziomu frustracji, stresu • i rozdrażnienia. • Problemy w szkole z nauką i zachowaniem. • Izolowanie się od kontaktów rodzinnych • i skrywanie szczegółów dotyczących życia • poza domem. • Częste zmiany nastroju. • Zmiany zwyczajów związanych z jedzeniem • i zasypianiem.

35. SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE, ŻE DZIECKO PIJE: • Zapach alkoholu. • Zaniedbywanie wyglądu i stroju. • Zwiększenie potrzeb finansowych i ukrywanie • sposobu wydatkowania "kieszonkowego". • Znikanie drobnych sum pieniędzy z domu • lub nieoddawanie reszty z zakupów zlecanych • przez rodziców. • Nawiązywanie podejrzanych znajomości. • Reagowanie rozdrażnieniem na próby • uzyskania przez rodziców informacji o tych • kontaktach. • WW. sygnały mogą też wskazywać nie tylko na picie alkoholu, • ale też na zażywanie narkotyków.

36. MOTYWY SIĘGANIA PO ALKOHOL • Badacze wyróżniają TRZY najczęściej występujące grupy motywów picia: • 1)UCIECZKOWE: w celu zapomnienia o kłopotach, • zredukowania napięcia, poprawy nastroju • i odprężenia się. • 2) SPOŁECZNE: dlatowarzystwa, z uprzejmości, • z powodu jakiejś okazji. • 3) W POSZUKIWANIU PRZYJEMNOŚCI: • np. dla smaku alkoholu czy z przekonania • o zdrowotnych efektach jego działania • (np. piwo „na nerki”, wino „na serce”).

37. PRZYCZYNY SPOŻYWANIA ALKOHOLU najczęściej podawane przez młodych ludzi: 1. lepsza zabawa 84,6% 2. zapomnienie o kłopotach 50% 3. konformizm 46% 4. imponowanie otoczeniu 29,2 % 5. przezwyciężenie nieśmiałości 26,8 % 6. aby dobrze żyć z ludźmi 12 % 7. z przyzwyczajenia 12%

38. PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA • czynniki genetyczne, biologiczne, • czynniki środowiskowe: • a) rodzinne, • b) wpływy środowiska rówieśniczego, • c) wzorce społeczne, • czynniki psychologiczne.

39. CZYNNIKI GENETYCZNE Badania prowadzone na dzieciach alkoholików wychowywanych w różnych rodzinach oraz badania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych pokazały, że możliwe jest dziedziczenie pewnych zaburzeń biochemicznych czy neurologicznych, które predysponują do rozwoju np. alkoholizmu.

40. KONCEPCJE TZW. GENETYCZNO-NEUROPRZEKAŹNIKOWE wyjaśniające mechanizm rozwoju uzależnienia aktywnością układów neuroprzekaźników. Według tego modelu uzależnienie jest zaburzeniem równowagi między dwoma układami neuroprzekaźnikowymi: układem nagrody, i układ kary. U osób uzależnionych aktywność tych układów zostaje zaburzona - maleje rola układu kary, a rośnie rola układu nagrody. Substancja, od której dana osoba się uzależnia i która dostarcza przyjemności, jest dla tej osoby rodzajem natychmiastowej gratyfikacji, którą zdobywa niewielkim kosztem.

41. CZYNNIKI SPOŁECZNE - • RODZINNE: • negatywne wzorce postępowania w rodzinie • dysfunkcyjnej do naśladowania, • rozpad więzi, • nadopiekuńczość, która prowadzi do ograniczenia • wolności i samodzielności młodego człowieka • pod pozorem działania dla jego dobra, • chłód emocjonalny: nie ujawnianie uczuć wobec • dziecka, takie postępowanie rodzi tendencje • do skrywania ich w sobie i tłumienia ich przez światem • zewnętrznym, a w konsekwencji – prób ucieczki • w substancje uzależniające, aby pokonać lęk związany • z wyrażaniem swoich myśli i uczuć,

42. CZYNNIKI RODZINNE: • przedmiotowość, czyli traktowanie dziecka jako karty • przetargowej w relacjach między rodzicami, • co powoduje powstawanie i utrwalanie się rozterek • emocjonalnych związanych ze staniem po stronie • jednego rodzica i bycia w opozycji wobec drugiego; • wówczas odejście w substancje uzależniające ma • charakter odstresowujący, stanowi ucieczkę • od problemów w rodzinie; • deficyt potrzeb dziecka, kiedy rodzina ich nie zaspokaja (np. potrzeby bezpieczeństwa, miłości, akceptacji) młody • człowiek zwraca się ku substancjom uzależniającym, • aby w nich znaleźć substytut ich zaspokojenia, nierzadko • połączony z przynależnością do jakiejś grupy / subkultury, • która w pewien sposób będzie zaspokajała te • podstawowe potrzeby);

43. CZYNNIKI RODZINNE: • brak rodzicielskiej kontroli zachowania się • dzieci, sposobu spędzania przez nie wolnego • czasu oraz nawiązywanych kontaktów • koleżeńskich; • brak konsekwencji wychowawczej; • panująca w rodzinie atmosfera napięcia • emocjonalnego, zdenerwowania, wzajemnej • niechęci lub wrogości, przygnębienia • i pesymizmu może sprawiać, że wychowująca • się w niej młodzież unika pobytu w domu • lub z niego ucieka; może to sprzyjać nawiązaniu • kontaktów z osobami eksperymentującymi • z używkami lub nadużywającymi je;

44. CZYNNIKI RODZINNE: • rozpad rodziny, • radykalna zmiana statusu społecznego, tj. nagły • i drastyczny spadek dochodów (związany • np. z utratą pracy rodzica) może powodować • powstanie i eskalację napięć wewnątrz rodziny, • aktów przemocy, braku zrozumienia, pustki • emocjonalnej, separacji, rozpadu rodziny, • co powoduje uczucie frustracji i bezsilności, • które zostaje odrzucone przez młodego • człowieka, szukającego dawnego statusu • rodziny;

45. ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE • grupa tworzy środowisko sprzyjające szerzeniu się • uzależnień; • trudności w odmawianiu i przeciwstawianiu się kolegom, • aby nie utracić pozycji w grupie (duża potrzeba • akceptacji); potrzeba wykazania się; chęć • przypodobania się grupie, upodobnienia się jej, • pozyskania jej życzliwości; • młodzieńcza potrzeba buntu: młodzież chce robić rzeczy, • które spotykają się z aprobatą rówieśników, • a jednocześnie spotykają się z naganą rodziców; • korzystanie z środków zakazanych przez dorosłych scala • środowisko młodych; • poczucie niedorównywania grupie może skłaniać • do ucieczki w substancje uzależniające, które są • traktowane jako czynnik umożliwiający odreagowanie;

46. WZORCE SPOŁECZNE • promowanie nieodpowiednich postawy wobec • substancji uzależniających w mediach, • sprzedawanie młodzieży alkoholu w miejscach • publicznych, • obecność substancji psychoaktywnych • w programach, grach i filmach przeznaczonych • dla dzieci i młodzieży nierzadko jako takich, • które „wzmacniają” człowieka w rozmaitych • sytuacjach i trudnościach;

47. CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE • niedojrzałość emocjonalna • cechy osobowości wpływające • na uruchomienie koła uzależnień należą: • nadmierna zależność, • brak orientacji, kim się jest, • poczucie wewnętrznej pustki, • przeżywanie poczucia winy, • mała odporność na frustracje, • trudności w wyrażaniu uczuć, • niska samoocena, • problemy z autorytetami;

48. CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE • nieprzystosowanie społeczne; lekceważenie norm • moralnych i społecznych, wchodzenie w konflikt z nimi, • identyfikacja z normami podkultur; • ucieczka od problemów zewnętrznych i wewnętrznych • sięga, aby poradzić sobie z trudnościami emocjonalnymi, • jakie w sobie zauważa, podnieść niską samoocenę • (związaną np. z opóźniającym się dojrzewaniem • fizycznym, jego przebiegiem lub zaakceptowaniem jego • skutków), pokonać nieśmiałość, lęk, depresję, • wyeliminować wewnętrzne napięcie); • korzystanie z używek ma wówczas zakamuflować braki • osobiste;

49. CECHY OSOBOWOŚCIOWE • zwiększające ryzyko uzależnienia • - brak stabilności emocjonalnej, • - objawy neurotyczne występujące już w dzieciństwie • lęk, poczucie krzywdy, • - poczucie zagrożenia, brak silnego wzorca ojca i matki • w rodzinie, • brak zdolności do wysiłku i umiejętności rozwiązywania • problemów, • - niski poziom tolerancji na frustrację, • - subiektywizm, submisja, labilność emocjonalna, • obniżone poczucie własnej wartości, silna potrzeba • samorealizacji, • - niski stopień uspołecznienia i odpowiedzialności, • niezaspokojona potrzeba afiliacji, potrzeba bycia w grupie, • kierowanie się w życiu zasadą przyjemności, a nie • powinności, • obniżony system wartości i poczucia sensu życia;

50. PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY UZALEŻNIENIA • mechanizm nałogowego regulowania • emocji, • mechanizm zaprzeczania i iluzji, • mechanizm rozdwajania, • rozpraszania JA.