Mehmet Altındağ, YMM

1. Mehmet Altındağ, YMM DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Mehmet Altındağ, YMM Garip Ayaz; YMM, CPA, MSA OCAK 2008-KONYA

2. Envanter işlemleri Muhasebe Dışı Envanter İşlemleri (Sayım işlemleri, Değerleme işlemleri) Muhasebe İçi Envanter İşlemleri (Uyumlaştırma-Düzeltme Kayıtları) Envanter işlemlerinin dayanakları; 29/06/1956 ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve ilgili mevzuat 04/01/1961 tarih ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) ve ilgili mevzuat 28/07/1981 tarih ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) ve ilgili mevzuat DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

3. Muhasebe dışı envanter Saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek yoluyla, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları kesin bir şekilde ayrıntılı olarak tespit etmek (TTK, Md. 73), Bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmek (VUK, Md.186). Muhasebe içi envanter İşletmedeki hesapların muhasebe dışı envanter (sayım ve değerleme) işlemlerinin tamamlanmasından sonra, hesaplanan değerlerinin muhasebe defterlerindeki kayıtlarla karşılaştırılması ve farklı olanların fiili durumla uyumlu hale getirilmesi için yapılan düzeltme kayıtları. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

4. Muhasebe içi envanter işlemleri Geçici mizan düzenlemesi, Henüz tahakkuk ettirilmemiş gelir ve giderlerin kayda alınması, Sayım sonuçlarının değerlendirilmesi, Maliyet tespitleri, Mizandaki hesaplarla karşılaştırmak ve farklara ilişkin düzeltme kayıtlarının yapılması, Karşılık, amortisman ve reeskont işlemlerinin muhasebe kaydı, Gelir ve gider hesaplarının dönem kar ve zarar hesabına aktarılması, Vergi karşılıklarının ayrılması, Kesin mizanın düzenlenmesidir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

5. Envanter işlemi yapacak olanlar Yıllık alış ve satış tutarları nedeniyle birinci sınıf tüccar kabul edilip bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri, Her türlü ticaret şirketleri, Kurumlar vergisine tabi olup bilanço esasına göre defter tutan diğer tüzel kişiler, İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükellefler, İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

6. Envanter çıkarma zamanları (VUK, Md.174) Yeni işe başlayanlar, işe başlama tarihleri itibariyle, işe başladıktan sonra her hesap dönemi son gününde, Özel hesap dönemi tayin edilenler, özel hesap döneminin son gününde, İşin bırakılması durumunda, işin bırakıldığı gün, Büyük mağazalar ve eczaneler (VUK, Md. 190, 3 yıl) Büyük sınai işletmeler Maliye Bakanlığı’ndan izin almak şartıyla üç yıl ya da iki yılda bir envanter çıkarabileceklerdir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

7. Envanter işlemlerinin aşamaları Dönem sonunda muhasebe kayıtlarına göre genel geçici mizan düzenlenir. İktisadi kıymetlerin gerçek durumunun tespiti için muhasebe dışı (fiili) envanter işlemleri yapılır. Genel geçici mizan ile muhasebe dışı envanter işlem sonuçları karşılaştırılarak farkların bulunması sağlanır. Farklar tespit edilmişse, farklarla ilgili olarak muhasebe içi envanter işlemleri kapsamında gerekli düzenleyici muhasebe kayıtları yapılır. Envanter sonuçları ile muhasebe kayıtları uyumu sağlanarak genel kesin mizan çıkarılır. En son aşama olarak temel mali tablolar (bilanço ve diğer mali tablolar) düzenlenir. DÖNEMSONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

8. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ • Hesap mutabakatı sağlama, • Türk parası işlemlerde • değerleme, • Yabancı parası işlemlerde • değerleme, • Varlık değer düşüklüğüne • karşılık hesaplama, • Amortisman hesaplama, • Alacak senetlerine reeskont • hesaplama, • Gelir ve giderlerde dönem • ayırımına ait tutarları belirleme, • Karşılık ayrılacak şüpheli • alacakların tespiti • Vergi mevzuatı ile uyum • sağlamaya ait tutar belirleme vb • Hesap mutabakatı sağlama, • Türk parası işlemlerde • değerleme, • Yabancı parası işlemlerde • değerleme, • Borç ve gider karşılığı • hesaplama (kıdem tazminatı ve • vergi karşılığı dahil), • Borç senetlerine reeskont • hesaplama, • Gelir ve giderlerde dönem • ayırımına ait tutarları belirleme, • Yabancı kaynaklarda • sınıflandırmaya ait tutar belirleme, • Vergi mevzuatı ile uyum • sağlamaya ait tutar belirleme vb. • Hesap mutabakatı sağlama, • Genel üretim ve idare • giderlerinin dağıtımını yapma, • Maliyet hesaplarının • yansıtma, vb. • Gelir ve gider hesaplarında • mutabakat sağlama, • Gelir ve giderlerde dönem • ayrımına ait tutar belirleme,

9. Değerleme Vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarındaki değerlerinin tespiti (VUK, Md.258, 259) Değerleme ölçüleri Maliyet bedeli (VUK , Md. 262), Borsa rayici (VUK, Md. 263), Tasarruf değeri (VUK, Md. 264), Mukayyet değer (VUK, Md. 265), İtibari değer (VUK, Md. 266), Vergi değeri (VUK, Md. 268) Rayiç bedel (VUK, Mük.Md. 266), Emsal bedeli ve ücreti (VUK, Md. 267), Ortalama perakende fiyat (GVK Md.63/son). DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

10. Yabancı paralar Borsa rayici esas değerleme ölçüsü, Borsa rayici yoksa Maliye Bakanlığınca belirlenen kurlar. Maliye Bakanlığınca kur tespiti yapılmadığı takdirde T.C. Merkez Bankasınca tespit edilen döviz alış kuru ile değerleme yapılır (130 Sıra No’lu VUK GT, 238 Seri No’lu GV GT). Örnek : (A) Ltd. Şti.’nin 31.12.2008 tarihi itibariyle kasasında 20.000 $ bulunmaktadır. Şirket bu tutarı kasasına girdiği tarih itibariyle T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru ile değerlemiş ve 1 $ = 1,17.- TL üzerinden 100 No’lu Hesaba (20.000 x 1,17 =) 23.400.-TL olarak kaydetmiştir. Maliye Bakanlığı’nca ilan edilen kurun, 1 $ = 1,20 TL olduğunu varsayalım. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

11. Bu durumda şirketin 31.12.2008 tarihi itibariyle yapacağı değerleme işlemi ve bu işleme ilişkin muhasebe kaydı: Değerleme sonucu (20.000 x 1,20 = )24.000.-TL Kayıtlı Değer ( - )23.400.-TL Kur Farkı Geliri 600.-TL ____________________________________ / __________________________ 100 Kasa 600.- 646 Kambiyo Kârları 600.- Dönem sonu USD kasasının değerlemesi _____________________________________ / ___________________________ ____________________________________ / ___________________________ 646 Kambiyo Kârları 600.- 690 Dönem Kârı veya Zararı 600.- Dönem sonu aktarma işlemi _____________________________________ / ___________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

12. Maliye Bakanlığı’nca ilan edilen kur, 1 $ = 1,15 TL ise; Bu durumda şirketin 31.12.2008 tarihi itibariyle yapılacak değerleme işlemi ve bu işleme ilişkin muhasebe kaydı: Değerleme sonucu (20.000 x 1,15 = )23.000.-YTL Kayıtlı Değer( - )23.400,-YTL Kur Farkı Gideri400,-YTL ____________________________________ / __________________________ 656 Kambiyo Zararları 400.- 100 Kasa 400.- Dönem sonu USD kasasının değerlemesi _____________________________________ / ___________________________ ____________________________________ / ___________________________ 690 Dönem Kârı veya Zararı 400. - 656 Kambiyo Zararları 400.- Dönem sonu aktarma işlemi _____________________________________ / ___________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

13. Yabancı parayla olan alacak ve borçlar Yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacak ve borçlar da, Maliye Bakanlığı’nca tespit ve ilan olunan kurlarla değerlenir. Örnek : ( X ) A.Ş.’nin 31.12.2008 tarihi itibariyle aktifinde 40.000.- USD tutarında alacak senedi bulunmaktadır. Alacak senedinin kayıtlı değeri 46.800.-TL. 31.12.2008 tarihi itibariyle ilan edilen kurun, 1 USD = 1.20.-TL ise bu durumda yapılacak değerleme işlemi ve ilgili muhasabe kayıtları: Değerleme sonucu (40.000 x 1,20 = )48.000.-TL Kayıtlı Değer( - )46.800.-TL Kur Farkı Geliri1.200.-TL DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

14. _______________________ /______________________________________ 121 Alacak Senetleri 1.200.- 646 Kambiyo Kârları 1.200. - Dönem sonu alacak senetlerinin değerlemesi işlemi ______________________/_______________________________________ ______________________/_______________________________________ 646 Kambiyo Kârları 1.200.- 690 Dönem Kârı veya Zararı 1.200.- Dönem sonu aktarma işlemi _______________________ /______________________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

15. Menkul kıymetler Hisse senetleri alış bedeliyle değerlenir Örnek:(X) A.Ş., 08.01.2008 tarihinde (Y) A.Ş.'nin borsada işlem gören hisse senetlerinden adedi 3,50-TL’den olmak üzere, 500.000 adet satın almıştır. Söz konusu hisse senetlerinin nominal bedeli 1.-TL’dir. Satın alınan hisse senetleri, toplam alış bedeli olan (3,50x500.000) 1.750.000.-liradan alış tarihi itibariyle aktife kaydedilmiştir. Bu işlemler ise şu şekilde muhasebeleştirilecektir (ödemenin şirketin bankadaki cari hesabından yapıldığı varsayılmıştır): _________________________ /__________ _________________________ 110 Hisse Senetleri 1.750.000.- 102 Bankalar 1.750.000.- Açıklama: Hisse senedi iktisabı __________________________ / _________________________________ Dönem sonunda alış bedeliyle (1.750.000.-TL)değerlenecek. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

16. Yatırım fonu katılma belgeleri Fon ve portföylerinin en az %51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle değerlenir (VUK, Md.279). Örnek: (X) A.Ş., 20.11.2008 tarihinde (A) Bankası Yatırım Fonu katılma belgelerinden pay başına 9,50 TL’den olmak üzere 2.000 adet satın almıştır. Fon portföyünün % 75’i Türkiye'de kurulmuş bulunan ve metal sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin hisse senetlerinden oluşmaktadır. (A) Bankası 2008 yılı sonu itibariyle söz konusu katılma belgelerinin pay başına değerini 9,80 TL olarak açıklamıştır. 31.12.2008 tarihinde yapılacak değerlemede, şirket, aktifine kayıtlı katılma belgelerini alış bedeli olan 19.000 TL’den değerleyecektir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

17. Kar-Zarar ortaklığı belgeleri Kar-zarar ortaklığı belgelerinin getirileri ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğmakta ve değerleme günü itibariyle hesaplanamamaktadır. Bu nedenle, söz konusu menkul kıymetlerin geçici vergi dönemlerine ilişkin kazancın tespitinde de alış bedeli ile değerlenmesi gerekir (VUK, Md.279). Hazine bonoları Hazine bonolarında getiri sabittir ve önceden hesaplanabilir. Bunlar İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (IMKB)işlem görmekte olduğundan borsa rayici bulunmaktadır. Dönem sonunda borsa rayicine göre değerlenmesi gerekir (VUK, Md.279). DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

18. Dönem sonunda hazine bonolarının borsa rayicine göre değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _________________________ /____________________________ 112 Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları XXXX 642 Faiz Gelirleri XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı __________________________ / ___________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

19. Devlet tahvilleri Devlet tahvilinin üzerinde yazılı değer fiilen borçlanılan tutarı gösterir. Ödeme planına göre borçlanılan tutar üzerinden, kupon karşılığı dönemler itibariyle faiz ödemesi yapılır. Devlet tahvillerinin borsa rayiciyle değerlenmesi gerekmektedir (VUK, Md.279). Dönem sonunda Devlet tahvillerinin borsa rayicine göre değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _________________________ /____________________________ 112 Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları XXXX 642 Faiz Gelirleri XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı __________________________ / __________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

20. Özel sektör tahvilleri Özel sektör tahvillerinin getirisi sabit olabileceği gibi faiz oranı belirli bir değişkene de bağlanabilmektedir. Bu tahvillerin borsa rayici ile veya borsa rayici yoksa ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlenmesi gerekir (VUK ,Md.279). Dönem sonunda özel sektör tahvillerinin borsa rayicine göre değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _____________________________ /_____________________________ 111 Özel Kesim Tahvil ve Bonoları XXXX 642 Faiz Gelirleri XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ______________________________ /____________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

21. Finansman bonoları Anonim şirketlerin kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere çıkardıkları kısa vadeli senetlerdir. Üzerinde yazılı olan nominal bedel, anapara ve faizden oluşur. Elde edilen getiri sabittir. Finansman bonolarının borsa rayiciyle, borsa rayici yoksa veya muvazaalı şekilde oluşmuşsa bunların alış bedeline ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak eklenmesi suretiyle değerlenmesi gerekir (VUK, Md.279) ___________________________________ /_________________________ 118 Diğer Menkul Kıymetler XXXX 642 Faiz Gelirleri XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ___________________________________/___________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

22. Banka bonoları ve banka garantili bonolar Banka Bonoları; kalkınma ve yatırım bankalarının borçlu sıfatıyla düzenleyip, Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınmasını müteakip ihraç ettiği emre veya hamiline yazılı kıymetli evraktır. Banka Garantili Bonolar ise; kalkınma ve yatırım bankalarından kredi kullanan ortaklıkların, bu kredilerin teminatı olarak borçlu sıfatı ile düzenleyip, alacaklı bankaya verdikleri emre yazılı senetlerden, bu krediyi kullandırmış olan bankaca kendi garantisi altında ve Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınmasını müteakip, ihraç edilen kıymetli evraktır. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

23. Banka bonoları ve banka garantili bonoların hem gelir vergisi ve kurumlar vergisi hem de geçici vergi açısından borsa rayiciyle değerlenmesi gerekir. Ancak bu bonolar İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem görmediğinden borsa rayici bulunmamaktadır. Bu nedenle, ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlemeye esas alınması gerekir (VUK, Md.279) Dönem sonunda banka bonoları ve banka garantili bonoların değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: __________________________________ /_____________________________ 118 Diğer Menkul Kıymetler XXXX 642 Faiz Gelirleri XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ___________________________________ /_____________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

24. Varlığa dayalı menkul kıymetler Genel finans ortaklıkları, bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşların, kendi ticari işlemlerinden doğmuş alacakları veya SPK mevzuatı çerçevesinde temellük edecekleri alacaklar karşılığında çıkardıkları menkul kıymetlerdir. Bu kıymetler borsa rayici ile değerlenir. Ancak İMKB’de bu kıymetlerin piyasası etkin değildir. Bu nedenle, borsa rayicinin oluşmaması halinde, bunların ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlemeye esas alınması gerekir (VUK, Md.279). DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

25. Dönem sonunda varlığa dayalı menkul kıymetlerin değerlemesinin aşağıdaki gibi muhasebeleştirilmesi gerekir. _____________________________ /___________________________ 118 Diğer Menkul Kıymetler XXXX 642 Faiz Gelirleri XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı _____________________________ /____________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

26. Gelir ortaklığı senetleri Gelir ortaklığı senetleri; köprü, baraj gibi belirli bir kamu altyapı tesisinin belirli bir süre içindeki gelirinin belirli bir kısmı karşılık gösterilerek çıkarılır. Bu nedenle, getirisi söz konusu kamu altyapı tesisinin gelirine bağlı olarak değişim gösterir. Bu menkul kıymetlerin, borsa rayiciyle değerlenmesi gerekir. Ancak İMKB’de bu kıymetlerin piyasası etkin değildir. Bu nedenle, borsa rayicinin oluşmaması halinde, bunların ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlemeye esas alınması gerekir (VUK, Md.279). DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

27. Dönem sonunda gelir ortaklığı senetlerinin değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _____________________________ /___________________________ 112 Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları XXXX 649 Faaliyetle İlgili Diğer Olağan Gelir ve Kârlar XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı _____________________________ /____________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

28. Alacak ve borçlarda Reeskont Reeskonta tabi tutulacak alacak ve borçların özellikleri Alacak veya borcun iktisadi işletme bünyesinde doğmuş olması alacak veya borcun senede bağlı olması, Alacak veya borcun bağlı olduğu senedin vade içermesi, Senede bağlı ve vade içeren alacak veya borcun değerleme günü itibariyle vadesinin gelmemiş olması, Alacak veya borç senedinin değerleme günü itibariyle işletmenin varlıklarında veya kaynaklarında yer alması DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

29. Reeskont işleminin ihtiyariliği veya zorunluluğu Bankalar, bankerler ve sigorta şirketleri, senede bağlı alacak ve borçlarını reeskonta tabi tutmak zorundadırlar (VUK, Md.281 ve 285). Bunların dışında kalan ve bilanço esasına göre defter tutan vergi mükellefleri vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlarını, reeskonta tabi tutup tutmamak konusunda göre seçimlik hakka sahiptirler (VUK, Md.281 ve 285). Ancak, MSUGTebliğleri ile reeskont hesaplanması zorunlu kılınmıştır. Dolayısıyla, reeskont hesaplamak istemeyen firmalar Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği uyarınca reeskontu hesapladıktan sonra, kanunen kabul edilmeyen gider (KKEG) olarak muhasebeleştirebilirler. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

30. Reeskont işleminde özellik gösteren durumlar Vadeli Çekler Çek bir senet değil bir ödeme aracı kabul edildiğinden VUK açısından vadeli çeklerin reeskont işlemine tabi tutulması mümkün değildir (İdari görüşü) (VUK, Md.3 açısından sorunlu) Ancak SPK, çeklerin vade konmak suretiyle alacak senedi yerine kullanılmakta olduğu gerçeğinden hareketle, bunların da reeskonta tabi tutulması gerektiğini açıklamıştır (Özün önceliği prensibi). Bu durumda vadeli çek reeskontu SPK’na tabi işletmelerce yapılacak, fakat vergi hesaplamasında reeskont tutarı vergi matrahı ile ilişkilendirilmeyecektir. Vadeli çeklerin SPK’na tabi şirketlerce reeskonta tabi tutulmasından kaynaklanan gider, KKEG olarak dikkate alınacaktır. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

31. Hatır senetleri Hatır senetleri gerçek bir alacak borç ilişkisine dayanmadıklarından vergi matrahını etkileyici bir işleme tabi tutulamazlar. Ancak, bu tür senetlerin MSUGT’leri uyarınca reeskonta tabi tutulmaları gerektiğinden, reeskont hesaplanarak KKEG kaydedilmeleri gerekir. Teminata veya tahsile verilen senetler Teminata verilen senetler işletmenin mülkiyetinde olan ve halen işletme için bir alacağı temsil eden senetlerdir. Bu nedenle teminata verilen alacak senetleri de reeskonta tabi tutulabilir. Senetlerin, tahsil olunmak üzere bankaya ciro edilmesi halinde, yapılan ciro, hukuken, bir “temsil cirosu” niteliğindedir. Ancak, senet üzerindeki bütün haklar, mükellefe aittir. Bu itibarla, tahsile verilen alacak senetleri, değerleme gününde, henüz tahsil edilmemiş olmak şartıyla, reeskont konusu yapılabilir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

32. Vadeli satışlar ve bitmemiş YSİ ve onarma işleri dolayısıyla edinilen alacak senetleri Ön ödemeli vadeli satışlarda sözleşmenin yapıldığı tarih ile mal teslimi arasında geçen sürede tahsil edilen bedeller ve vadeleri sonraki döneme isabet eden senetler, gerçekte sipariş avansı mahiyetindedir. Mal ya da hizmet satışının fiili olarak gerçekleşmemesi nedeniyle satıştan doğan alacağın tahakkuk esası gereğince hasılat olarak kaydı mümkün değildir. VUK gereğince, alacak senetlerinin reeskonta tabi tutulabilmesi için, alacağın tahakkuk esası gereğince hasılat kaydedilmiş olması ve işletme için gerçek bir alacak mahiyetini kazanmış olması gerekir. Bu ise, satışa konu mal veya hizmet işleminin fiili olarak gerçekleştiğini gösterir fatura ya da perakende satış fişi düzenlenerek hasılat kaydının yapılması ve tahakkuk eden alacağın senede bağlanması ile mümkündür. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

33. Bu yüzden vadeli satış kampanyalarında satışa konu mal veya hizmet bedeline ait belge düzenlenmeksizin düzenlenen alacak senetleri için dönem sonlarında reeskont uygulanmayacaktır. Ancak hatır senetlerinde olduğu gibi bu tür senetlerin de Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri uyarınca reeskonta tabi tutulmaları gerektiğinden, bunlar için de reeskont hesaplanarak kanunen kabul edilmeyen gider kaydedilmeleri gerekir. Vade İçermeyen Alacak ve Borç Senetleri Vade içermeyen senetler çeklere benzer. Her an ödenmesi istenebilir. Kanun hükmü reeskont hesaplanması için senedin vadesinin gelmemiş olmasını bir koşul olarak koymuştur. Belli bir vade taşımayan senetlerin ise reeskonta tabi tutulması düşünülemez. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

34. Yabancı para cinsinden alacaklar ve borçlarda reeskont Yabancı paralar cinsinden olan senetli alacaklar reeskonta tabi tutulabilir (VUK, Md.280). Vadesi belli senetsiz alacak ve borçlar Bankalar ve bankerlerle sigorta şirketleri senede bağlı olsun olmasın bütün alacak ve borçlarını reeskont işlemine tabi tutmak zorundadırlar (VUK, Md.281 ve 285). Bunlar dışında kalan ve bilanço esasına göre defter tutan işletmeler ise sadece senede bağlı olan alacak ve borçlarını reeskont işlemine tabi tutup, oluşan gelir ya da gider unsurlarını vergi matrahının tespitinde dikkate alabilirler. SPK’na tabi şirketler ise senetli alacak ve borçlar (vadeli çekler ve poliçeler dahil) ile 3 aydan daha uzun süreli vadeli senetsiz ticari alacaklar ve borçlarını reeskont işlemine tabi tutmak zorundadırlar. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

35. Müflisten olan senede bağlı alacaklar Müflisten alacaklar senede bağlı olsun ya da olmasın iflasın açılmasından itibaren vadesi gelmiş alacak olmaktadır. Oysa ki, reeskont uygulanabilmesi için değerleme gününde henüz senedin vadesinin gelmemiş olması gerekir. Bu nedenle, bu tür alacak senetleri için reeskont uygulanamaz. Şüpheli alacak durumundaki senetli alacaklar Şüpheli alacaklar, şartlar gerçekleşmiş olmak kaydıyla, zaten karşılık ayrılmak yoluyla giderleştirilmektedir. Bu nedenle karşılık ayrılmak suretiyle vergi matrahının hesabında gider olarak dikkate alınmış olan senetli şüpheli alacaklar için yeniden reeskont hesaplanması mümkün değildir. Karşılık ayrılmayan şüpheli alacaklar ise diğer şartları da taşımaları kaydıyla reeskonta tabi tutulabilir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

36. KDV dahil olarak alınan alacak senetlerinde reeskont Bu senetlerde reeskont hesaplaması yapılırken KDV dahil tutar üzerinden hesaplama yapılması gerekir. KDV dahil tutar üzerinden düzenlenen alacak senetlerinin şüpheli hale gelmesi halinde, şüpheli alacak karşılığının tamamı için ayrılabileceği açıklanmıştır (334 Sıra No’lu VUK GT) DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

37. Reeskont oranı Vadesi henüz gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir (VUK, Md. 280, 281 ve 285). Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa yabancı para cinsinden olan alacaklar için LIBOR (Londra Bankalar Arası Faiz Oranı), TL cinsinden olan alacaklar için ise Cumhuriyet Merkez Bankasının kısa vadeli avans işlemlerine uygulanan faiz oranı uygulanır (238 Sıra No’lu VUK GT). 2008 yılı sonu reeskont işlemleri için kullanılacak oranlar TL için T.C. Merkez Bankası tarafından tespit edilen avans işlemlerinde faiz oranı 28.12.2007 itibariyle %27, Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LIBOR) ise 27.12.2008 itibariyle; Euro için % 3,93875, USD için % 4,43000 DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

38. Reeskont hesaplaması Reeskont hesaplanmasında iç iskonto yöntemi kullanılır (238 Sıra No’lu VUK GT). Bunun için önce senedin hali hazır değerinin bulunması daha sonra bu değere iskonto oranının uygulanması gerekir. Bunu hesaplamak için kullanılacak iç iskonto formülü şöyledir. F = A - ( A x 36000 / (36000 + n x t ) ) Formülün açık olarak yazılması halinde; Reeskont Tutarı=Nominal Değer –(Nominal Değer x 36000/ 36000+(Faiz Oranı x Gün Sayısı)) DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

39. Örnek :(X) A.Ş’i KDV hariç 5.000.-TL bedelindeki ticari malı 31.12.2008 tarihinde vadeli satmıştır. Bu satış nedeniyle, 5.000.-TL nominal değerli 50 gün vadeli bir senet verilmiştir. Söz konusu senette faiz oranı belirtilmemiştir. 31.12.2008 tarihi itibariyle hesaplanması gereken reeskont tutarı ve yapılması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir. 5.000. x 36000 Reeskont Tutarı = 5.000 - --------------------------- 36000 + (27 x 50) Reeskont Tutarı=5.000-4.819 = 181.-TL dır. Yukarıda yapılan reeskont hesabının yevmiye kaydı; ______________________ / _____________________________ 657 Reeskont Faiz Gelirleri 181.- 122 Alacak Senetleri Reeskontu 181.- Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ______________________ / _____________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

40. Değersiz Alacaklar Yargısal bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre artık tahsiline imkan kalmayan alacaklar değersiz alacaklardır. Değersiz alacaklar bu niteliğe girdikleri tarihte kayıtlı değerleri ile zarar yazılırlar (VUK, Md.322). Kanaat verici vesikalar; Konkordato anlaşması (konkordato ile alacaklının borçluyu ibra ettiği tutar değersiz alacak sayılır), Alacaklardan vazgeçildiğini gösteren mahkeme tutanakları, Borçlunun miras bırakmadan öldüğü ve mirasçıların mirası reddettiğini gösteren belgeler, Borçlunun kesin olarak yurt dışına çıktığını ve haczi kabil malı olmadığını gösteren belgeler, Gerek doğuşu, gerekse vazgeçilmesi bakımından, belli ve inandırıcı sebepleri olmak şartı ile alacaktan vazgeçildiğini gösteren anlaşmalar. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

41. Değersiz alacaklarda özellik gösteren durumlar Aciz vesikası: alacağın değersiz sayılması ve zarar yazılması için yeterli değildir. Çünkü, aciz vesikasına bağlanmış olan alacak borçlunun durumu düzeldiği zaman ödenebilecektir. Borçlu hakkında yapılan takibatın, aciz vesikasına bağlanmış olması, ancak şüpheli alacak karşılığı ayırma imkanı verir. Borçlunun iflası: Borçlunun sadece iflası hali, alacaklının alacağını değersiz hale getirmez. Uzun süre tahsili mümkün olmayan alacaklar:Öncekiyıllarda karşılık ayrılan alacakların, daha sonraki yıllarda aynı şekilde takibata devam edilmesine karşın uzun yıllar tahsil edilememesi halinde veya daha başlangıcında uzun yıllar tahsil edilmeyeceği belli olan alacaklar değersiz alacak olarak yazılabilir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

42. Değersiz hale gelen alacakların muhasebe kaydı Örnek : (C) A.Ş.’nin senede bağlı olan 2.000.-TL değerindeki bir alacağı 2008 yılı içinde (VUK hükümleri çerçevesinde) değersiz hale gelmiştir. Bu durumda şirket, değersiz hale gelen alacağını şu şekilde muhasebeleştirecektir. _____________________________ /__________________________________ 679 Diğer Olağan Gider ve Zararlar 2.000.- 121 Alacak Senetleri 2.000.- Açıklama: Değersiz hale gelen alacağın kaydı _______________________________ / _______________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

43. Şüpheli Alacaklar Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla; Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar; Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar; şüpheli alacaklar sayılır. Bunlar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

44. Şüpheli alacak karşılığı ayırmanın şartları Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalı, Dava veya icra safhasında bulunması veya yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmiş olmasına rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak olmalı, Bilançoesasındadefter tutulmalı, Alacak teminatsız olmalı veya teminat yetersiz olmalı, Şüpheli alacak karşılığının ait olduğu alacak muhasebe kayıtlarında gösterilmelidir. Dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak: Takip ve tahsil masrafları tutarı alacak tutarından büyük ve/veya eşit ise bu alacak dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak kabul edilebilir. Bu kriter objektif bir kriter kabul edilebilir.Ancak, işletmenin, diğer bir işletmeden veya kişiden alacakları küçük küçük meblağlardan oluşuyorsa, bu meblağlar toplanmalı ve bu tutarın dava veya icra masrafları tutarı ile karşılaştırılması gerekir.Küçük meblağlı alacaklar toplamı dava veya icra masraflarından büyük olması halinde, hukuki prosedürün devam edeceği tabiidir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

45. Şüpheli alacaklarda özellik gösteren durumlar Alacağın değerleme günündeki niteliği esas alınır. Sonradan tahsil edilen şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıklar gelir yazılır. Konkordato anlaşmasıyla vazgeçilen alacaklar şüpheli alacak değil, değersiz alacaktır. Verilen avanslar, bir mal satışı ve hizmet ifası sonucu tahakkuk edip netice hesaplarına intikal ettirilmiş alacak olmadığından şüpheli alacak karşılığı ayrılamaz (İdari Görüş). Şüpheli alacak karşılığı ayırabilmek için alacağın tahakkuk esası gereğince hasılat olarak kayıtlara intikal ettirilmiş ve işletme için gerçek bir alacak mahiyetini kazanmış olması gerekmektedir (Yasa Gerekçesinden) Katma değer vergisinden kaynaklanan alacağın ilgili dönemin kayıtlarına girmesi ve katma değer vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde şüpheli alacak karşılığı ayrılması mümkündür(334 Sıra No’lu VUK GT). DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

46. Şüpheli alacaklarda özellik gösteren durumlar Holding şirketlerin kendi iştiraklerinden olan alacakları eğer normal ticari ilişkilerden doğuyorsa, bu alacaklar için karşılık ayrılabilir (HUK DKK), Hazine ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarından veya belediyelerden olan alacaklar için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir (HUK DDK), VUK’da yabancı para cinsinden olan alacaklarla ilgili herhangi bir sınırlama yer almamaktadır. Bu nedenle yabancı para cinsinde olan alacaklar için yine kanunda öngörülen şartların varlığı halinde karşılık ayrılabilir. Ticari faaliyetle ilgisi bulunmayan hatır bonoları için ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı matraha dahil edilir. Ancak bazı durumlarda hatır bonosu bir ticari kefalet niteliğinde olabilir. Bu durumlarda söz konusu bonolara karşılık ayrılabilir(HUK, DKK) DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

47. Şüpheli hale gelen alacakların muhasebe kayıtları ________________ /___________________________________________ 128 Şüpheli Ticari Alacaklar XXXX 121 Alacak Senetleri XXXX ________________ /___________________________________________ ________________ /___________________________________________ 654 Karşılık Giderleri XXXX 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı XXXX _________________/___________________________________________ _________________ /__________________________________________ 690 Dönem Kârı veya Zararı XXXX 654 Karşılık Giderleri XXXX _________________/___________________________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

48. Karşılık ayrılan alacakların kısmen veya tamamen tahsil edilmesi durumunda muhasebe kayıtları ______________________________ /________________________ 100-102 Kasa /Banka XXXX 128 Şüpheli Ticari Alacaklar XXXX ______________________________ /________________________ _______________________________ /_______________________ 129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı XXXX 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar XXXX _______________________________ /________________________ _______________________________ /________________________ 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar XXXX 690 Dönem Kâr vey zARARI XXXX _______________________________/_________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

49. Şüpheli alacağın tahsilinin imkânsız hale gelmesi ve alacağın değersiz alacağa dönüşmesi durumunda muhasebe kaydı _______________________________ /_____________________________ 129 Şüpheli Ticari Alacak Karşılığı XXXX 128 Şüpheli Ticari Alacaklar XXXX _______________________________ /_____________________________ DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

50. Vazgeçilen alacaklar Konkordato veya sulh yoluyla alınmasından vazgeçilen alacaklar, alacaklı yönünden değersiz alacak borçlu yönünden kâr mahiyetindedir. Alacaklı bünyesinde vazgeçilen tutar zarar yazılan tutar, doğal olarak borçlu yönünden kârdır (VUK, Md.192, GVK, Md.38) Ancak borçlu vazgeçilen ve azalan borç tutarını öz sermaye kalemleri arasında açılacak “Vazgeçilen Alacaklar Karşılığı” hesabına alır. Bu şekilde açılan karşılık hesabına aktarılan tutar 3 yıl süre ile vergilendirilmez. Bu hesaba alınan tutar 3 yıl içinde zararla itfa edilmediği takdirde 4. yılın sonunda kâra alınır. Üç yıldan önce işin terk edilmesi, işletme sahibinin ölümü ve kurumlarda devir söz konusu olması halinde, terk, ölüm veya devir tarihinde mahsup edilmemiş ve bekleme süresi dolmamış vazgeçilen alacak karşılığı kara intikal ettirilir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ