Intensieve veehouderij

1. Intensieve veehouderij L. Reijnders

2. Relatieve milieubelasting eiwitbronnen

3. Tendensen in NL-veehouderij • Sterkere afhankelijkheid van geïmporteerd veevoer • Minder ‘grondgebonden’ • Meer lange-afstands mesttransport (ook grensoverschrijdend) • Tendens naar schaalvergroting • Voor melkkoeien: 1 april 2015 afschaffing melkquota • Verwachting: ‘als alles zo doorgaat’ in melkveehouderij versnelde intensivering • Wordt gemakkelijker gemaakt door landelijk standpunt: ‘geen stank normering want melkveehouderij stinkt niet’ • Nederlands kabinet: meer melkvee mag na 1 april 2015 ‘mits mest milieuvriendelijk verwerkt’

4. Megabedrijven graasdieren

5. Megabedrijven ‘hokdieren’

6. Intensieve veehouderij/mestproblemen • Fijn stof: vergroot kans op ziekten ademhalingsorganen & hartvaatziekten • Ziektekiemen o.m. verspreid via mest, lucht, geloosd water (virussen, bacteriën; de laatste in toegenomen mate resistent tegen antibiotica: ESBL, MRSA) • Stank: leidt via stress tot negatieve gezondheidseffecten zoals verhoogde kans op hartvaatziekten • Overschot planten-voedingsstoffen (nutriënten): ‘mestoverschot’

7. Mestbeleid • Kern: -vaststelling maximale gift -wat overblijft afvoeren naar plaatsen ‘waar nog wat bij kan’ • Veel problemen bij uitvoering

8. Problemen mestbeleid • Ook bij naleven maximale gift veel milieuproblemen • Veel overtredingen wetgeving - Overtreding Europese stikstof norm (170 kg/ha) terwijl derogatie is afgelopen - Op ruime schaal mestfraude: rommelen met metingen nutriënten, dumpen, afvoeren naar plaatsen ‘waar nog wat bij kan’ alleen op papier

9. Fosfaataccumulatie • In Nederland per hectare hoogste accumulatie in Europa; sinds 1900 gemiddeld ongeveer 2000 kg fosfor (P)/ha • Gevolg: in toenemende mate fosfaatverzadiging en uitspoeling, vooral bij zandgrond • Verdere fosfaat toevoeging voorshands vaak niet zinvol voor grotere gewasopbrengst • Nederlands beleid op papier: ‘in 2015 geen verdere accumulatie’ • In feite: verdere fosfaat accumulatie & verzadiging mede dankzij naar Europese maatstaven zeer ruime bemestingsadviezen - Gevolg voor natuur: toenemende eutrofiering

10. Grote bijdrage veeteelt aan fosfaat & stikstof belasting

11. Fosfaat metingen in grasland (a) en akkerland (b) • Bron: Reijneveld e.a. Soil Use & Management 26 (2010) 399-411

12. Toevoeging aan milieu van gebonden stikstof (ammoniak, nitraat) • Negatief effect op luchtkwaliteit • Effect luchtwassers beperkt (soms alleen op papier aanwezig; niet zelden deel van de tijd uit vanwege kosten; door slecht onderhoud minder goede luchtzuivering; waswater wordt veelal uitgereden) - Gevolg: berekende ammoniak uitstoot stallen daalt met 80-90%, maar gemeten uitstoot met ongeveer 40-45% • Uitspoeling naar grond en oppervlaktewater • Negatief effect neerslag gebonden stikstof op natuur

13. Neerslag stikstof verbindingen

14. Overschrijding kritische stikstof depositie voor natuur

15. Vergunningen natuurbeschermingswet • Worden afgegeven door provincie • Kwaliteit meestal bedroevend • Recente jurisprudentie: • Melkveehouderij: ook ammoniakemissies uitgereden mest meenemen • Hantering ‘drempelwaarde’ om vergunning te verlenen niet terecht zolang niet zeker is dat per saldo de ammoniak-emissie wordt verlaagd

16. Legaal antibioticagebruik Nederlandse veehouderij in 2012

17. Antibiotica & antibiotica resistentie -In megastallen voor hokdieren: gemiddeld over het hele land relatief veel antibiotica per dier; het is overigens wel mogelijk dit gebruik sterk te verminderen -Studie varkenshouderij: meer antibiotica per dier kort na uitbreiding -Antibiotica resistentie (ESBL, MRSA) toenemend probleem -Antibiotica resten in mest

18. Wat is milieuvriendelijk verwerken mest ? • In de praktijk worden veelal genoemd: • Ontwateren & hygiënisering van mest in daarvoor geschikte ‘fabrieken’ & exporteren van aldus behandelde mest • Verwerking in biogasinstallaties • P.M.: meer exotische opties: bijvoorbeeld mestvergassing

19. Ontwateren • Goed idee? -Afdoende ontwatering vreet energie. -Hoeveelheden nutriënten & ongewenste stoffen worden bij netjes werken niet veranderd. - Te verwachten afstand tot locaties zonder mestoverschot groot; gevolg: energievretend transport ontwaterde mest -Perspectief commerciële export ontwaterde mest ongunstig mede omdat transportkosten zeer hoog liggen en omdat in het buitenland dierlijke mest uit Nederland geen goede naam heeft.

20. Hygiënisering • Huidige fabrieken voor hygiënisering: dweilen met de kraan open • Noodzakelijk: oorzaken infecties aanpakken • Dat moet op niveau veehouderij bedrijf • Aangrijpingspunten: -klimaat -voer -drinkwater -stress -adequaat management -ketensamenwerking -vaccinatie -zo nodig: nabehandeling mest op veehouderij bedrijf (in de regel pasteuriseren; energie-intensief)

21. Biogasinstallaties • Gesuggereerde functies: -biogas/groen gas productie -wegwerken mestoverschot

22. Biogasproductie • Omzetting mest in biogas (mestvergisting) raar idee: -Netto energieopbrengst vergisting koeienmest ongeveer 0 & waarschijnlijk negatief als digestaat warmtebehandeling krijgt tegen ziektekiemen *). - Als mestvergisters netjes werken is de hoeveelheid plantenvoedingstoffen na verwerking mest even groot als daarvoor. -Koolstofverbindingen die worden omgezet in biogas vormen geen probleem maar hebben vermoedelijk juist een gunstig effect op bodemkwaliteit. -Volume digestaat ongeveer even groot als volume mest *) aanname WKK installatie met elektrisch rendement van 35% & 70% nuttig gebruik resterende warmte (Alterra rapport 1437)

23. Vergisting mest betreft vaak niet alleen mest • Toevoeging andere organische materialen aan varkensmest • Oorspronkelijk: ‘energiemais’ • Nu: meer en meer afvallen • Afvallen gedeeltelijk problematisch vanwege: -chemische samenstelling gelegaliseerde afvallen zoals bermgras, slib drinkwaterbedrijven, gebruikte bleekaarde, vet & olie-afvallen van ‘technische kwaliteit’ -illegaal ‘omkatten’ dierlijke afvallen

24. Gevolgen toepassen afvallen in biogasinstallaties • Energiebalans kan verbeteren • Nutriënten overschot groeit • Kwaliteit digestaat zorgelijker • Overlast & gezondheidsschade kan toenemen (stank, ziekteverwekkers uit dierlijke afvallen)

25. Praktijk problemen biogasinstallaties (1) • Stank • Vrijkomen ziektekiemen bij ‘handling’ mestaanvoer, digestaat & afvallen • Aanwezigheid sommige ziektekiemen daalt door vergisting, maar aanwezigheid van andere ziektekiemen (Chlostridia) stijgt

26. Praktijk problemen biogasinstallaties (2) • Grote hoeveelheden zwavelwaterstof en methaan geven aanzienlijk calamiteiten risico: kans op vrijkomen grote hoeveelheden gas, explosie-risico • Biogasinstallaties behandelen als chemische fabriek • grote biogas installaties vallen onder Besluit Risico’s Zware Ongevallen (Seveso Richtlijn)

27. Conclusie ten aanzien van ‘milieuvriendelijke verwerking’ van mest • Niet ‘milieuvriendelijke mestverwerking’ maar verkleining veestapel is de logische weg naar milieuvriendelijker veehouderij