Kredietopeningen : waarom ?

1. Kredietopeningen: waarom? Juin 2011

2. Inleiding • Doelstellingen: • Nagaan hoe mensen met een beperkt inkomen tegenover kredietopeningen (KO) staan. • Middelen: • onderzoek bij de OCMW’s; • analyse van de ruwe gegevens; • aanbevelingen. www.financite.be

3. Stand van zaken – definities • Personen met een beperkt inkomen: We hebben ervoor gekozen om OCMW-cliënten te ondervragen in de drie gewesten, zodat we geen gevoelige vragen moesten stellen i.v.m. het inkomen en zeker waren voldoende respondenten te vinden. • Kredietopeningen: Kredietkaarten, kaarten van winkelketens die toelaten de koopsom in verschillende schijven af te betalen. www.financite.be

4. Ondervraagdstaal • Bezochte OCMW’s: • Vlaanderen: Gent, Leuven, Antwerpen; • Wallonië: Charleroi, Fléron, Namen, Eigenbrakel; • Brussel: Sint-Gillis, Brussel Stad. • 258 ondervraagde personen: • Personen die tijdens het onderhoud over KO beschikten (49). • Personen die in het verleden over KO beschikten (64). • Personen die nooit over KO beschikten (vertegenwoordiging) (145). • Er werden twee vragenlijsten ontwikkeld: • Eén voor wie over een KO beschikt: ongeveer 50, vooral gesloten vragen over het gebruik, de praktijken en de beeldvorming rond KO. • De andere, voor wie nu niet over KO beschikt: ongeveer 20 vragen, over het algemeen getrokken uit de eerste lijst. www.financite.be

5. Stand van zaken – problemen 1/3 • Winkelketens spelen een belangrijke rol in het verdelen van KO. • KO worden op een proactieve manier in de markt gezet: ze worden actief aan het publiek voorgesteld door winkelketens en banken. • De standaardformats van KO zijn niet aangepast aan personen met beperkte en bescheiden middelen, ze zijn te groot.Dit fenomeen is nog opmerkelijker wanneer de KO voorgesteld wordt door een bank. • De raadgevingsplicht (type krediet, bedrag van het krediet, mogelijkheid tot terugbetaling) werd niet vervuld voor dit krediettype, noch in winkelketens, noch in de banken. • Er worden geen maatregelen getroffen tegen de praktijken van de kredietbemiddelaars (winkelketens) bij het toekennen van het krediet en bij de wanbetalingen die worden geregistreerd bij de Centrale voor Kredieten aan Particulieren. www.financite.be

6. Stand van zaken – problemen 2/3 • In de meeste gevallen is de verkochte KO niet de beste kredietoplossing: bij de financiering van belangrijke aankopen, van duurzame goederen. • De onbepaalde duur van de overeenkomst/het ontbreken van een ‘nulstellingstermijn’ zorgt voor een schuldenlast over lange periodes. • Het betrekkelijke belang van de KO, of de verschillende KO, in verhouding tot het beschikbare inkomen kan leiden tot schuldproblemen of overmatige schuldenlast, vooral als het beschikbare inkomen gering is. • KO (variabel schuldsaldo, maandelijkse afbetalingen, duur van de terugbetaling) maken een rigoureus budgetbeheer onmogelijk en verminderen de perceptie van het risico. www.financite.be

7. Stand van zaken – problemen 3/3 • Een belangrijk deel van de respondenten maakt er een oneigenlijk gebruik van, wat wil zeggen: over een lange periode (meer dan enkele maandelijkse afbetalingen): • Gebruik om een aankoop mee te financieren die het maandelijkse gezinsbudget overstijgt. • Gebruik om aankopen/dagelijkse rekeningen mee te betalen, wat wil zeggen dat de KO dient om een structureel gebrek aan inkomen te dekken. • Een steeds toenemend gebruik naargelang de KO worden gezien als een oplossing voor een structureel onevenwicht van het budget, met in dat geval een risico tot schuldoverlast. • “Het oneigenlijke gebruik van de KO” wordt door de respondenten, die over het algemeen niet over andere mogelijkheden beschikken (door een te klein inkomen, spaargeld, of andere aangepaste kredietvormen) als een oplossing beschouwd. www.financite.be

8. Stand van zaken – Wettelijke verplichtingen • Oude vs. nieuwe wet op het krediet (01/12/2010) • De Art. 10 tot 15 van de Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet voorzien dat het toekennen van het krediet afhangt van een voorafgaand onderzoek naar de mogelijkheid tot terugbetaling, en dat het krediet aangepast moet zijn wat betreft type, grootte en duur. • De onwettelijke praktijken worden dus bekeken met een bepaald doel: onze aanbevelingen dienen om de wet waar mogelijk operationeel te maken. www.financite.be

9. Aanbevelingen (1) Raadgevingsplicht: Aanbeveling die het mogelijk moet maken een product voor te stellen dat op maat gemaakt is, rekening houdend met de situatie van de klant • De standaardbedragen van de KO beperken of beëindigen: KO (vooral dan kredietkaarten) worden nog te vaak aangeboden met een standaardbedrag (€ 1900, € 2500, € 5000…). • Een analyse opstellen van de objectieve terugbetalingscapaciteit, aan de hand van een standaard budgetanalyseformulier, dat op een behoorlijke manier moet worden ingevuld en gedocumenteerd. www.financite.be

10. Aanbevelingen (2) • Naar een overeenstemming van het maandelijkse inkomen en het totaalbedrag van de kredietopeningen: Het lijkt ons noodzakelijk om het bedrag van de toegestane kredietopeningen te doen overeenstemmen met het maandelijks inkomen van de kredietnemer. Elke overschrijding van dit bedrag (een soort van voorzichtige referentie) door de aanvrager zou het voorwerp moeten uitmaken van een ad-hocanalyse door de kredietgever. • Aanbevelingen voor een proactieve en preventieve monitoring van het oneigenlijk gebruik van kredietopeningen: De kredietgevers zijn het best geplaatst om het oneigenlijk gebruik dat leidt tot saturatie en uiteindelijk tot schuldenlast en overmatige schuldenlast te beoordelen. www.financite.be

11. Aanbevelingen (3) • Aanbevelingen die ertoe moeten leiden dat een aangepast krediettype wordt voorgesteld: • We stellen voor dat KO niet meer worden voorgesteld in winkelketens om belangrijke aankopen mee te financieren (vb. duurzame goederen). Responsabiliseringvan de tussenpersonen: de verkooppraktijken in kaart brengen • Monitoringvan de kredietbemiddelaars bij de Centrale voor Kredieten aan ParticulierenAls men het schuldoverlastbeleid wil consolideren en de praktijken van alle kredietgevers wil verbeteren, moeten de verkooppraktijken van de kredietgevers in kaart worden gebracht: • Meten in welke mate de tussenpersonen tussenkomen in het kredietaanbod. • Het aandeel van de wanbetalingen in het aanbod voorgesteld door de tussenpersonen achterhalen. • Eventuele goede of wanpraktijken identificeren. www.financite.be

12. Aanbevelingen(4) Preventie en educatie voor een goed gebruik Educatie is op zich eerst en vooral een middel om het begrip en de kennis (concept, producten, eigenschappen) van het publiek te verruimen. Het kan tevens de kritische geest aanscherpen en dus ook de perceptie verbeteren van het risico dat schuilt in al te simplistische of idyllische reclames. • De competenties/aptitudes maar ook de omstandigheden identificeren die het mogelijk maken om op een redelijke manier gebruik te maken van KO en die, als ze veralgemeenbaar zijn, integreren in preventie- en informatieondersteuning. • Preventieve boodschappen opstellen, ondersteuning bieden in de vorm van informatie, raad, doeltreffende en effectieve educatie, met inachtneming van de gesprokkelde meningen. • De keuzemogelijkheden verruimen, de alternatieven voor KO die al te snel als onafwendbaar worden ervaren. www.financite.be

13. Aanbevelingen (5) Aanbevelingen betreffende de marketingpraktijken Aanvullend aan de aanbevelingen beschreven in Lot 1 • De risico’s tot verwarring beperken: het gebruik van de term ‘reserve’ (of een equivalent) voor een trekkingsrecht dat gelinkt is aan een KO In het kader van ons onderzoek hebben we opzettelijk de term ‘reserve’ gebruikt omdat die gemakkelijk te begrijpen was voor de ondervraagde personen. We zijn er ons echter van bewust dat deze term verwarrend is: hij verwijst naar het begrip ‘sparen’, terwijl het eigenlijk om krediet gaat. Ergonomie van de kredietopeningen • Modaliteiten voorzien met preventieve en pedagogische doeleinden die de gebruiker toelaten de goede vragen te stellen (budgettaire mogelijkheid) vooraleer een trekkingsrecht of een bijkomend trekkingsrecht te vragen. • De efficiëntie nagaan van de wettelijke bepalingen van de ‘nulstelling’ aan de hand van een evaluatie Het mag niet gebeuren dat het respecteren van de nulstelling berust op een andere kredietname. Het lijkt ons belangrijk om de consument niet te verrassen en de nulstellingstermijn duidelijk te vermelden bij het begin van de overeenkomst. www.financite.be

14. Conclusies • De (overmatige) schuldenlast van de kansarmen bestrijden via het fenomeen van kredietopeningen: • De informatie- en raadgevingsplicht die voorzien is door de wet tastbaar/objectief maken, wat betreft het aanbod tot kredietopening van tussenpersonen in winkelketens: • Aangepaste kredieten, zowel wat betreft type, grootte, duur en gebruiksmodaliteiten. • Een preventieve monitoring voorzien voor risicovol gebruik: op basis van objectieve signalen dat het misloopt met het gebruik van hun KO, zouden de kredietgevers acties kunnen voorstellen die de financiële toestand van personen in moeilijkheden kunnen verbeteren. • Preventieve boodschappen/educatieve ondersteuning voorzien: aangepast aan het werkelijke gebruik en aan de meningen die gesprokkeld werden tijdens het onderzoek. • Strijden tegen oneigenlijke handelspraktijken en oneerlijke reclame. www.financite.be