Klem tussen ambitie en overmacht

1. Klem tussen ambitie en overmacht Keteninformatisering als antwoord op complexiteit, schaal en gebrek aan overkoepelend gezag Jan Grijpink

2. Belang van ketendenken • ketens worden steeds belangrijker door: • voortschrijdende specialisatie • toenemende onderlinge afhankelijkheden • hogere maatschappelijke eisen • toenemende interactie en samenwerking • een keten is een moeilijk terreindoor: • geen overkoepelend gezag • gemeenschappelijke belangen vaak beperkt en onduidelijk • irrationaliteit en onvoorspelbaarheid troef • het dominant ketenprobleem is de ‘baas’ in de keten!

3. Ketens in soorten • Administratieve ketens: foutloze gegevensoverdracht (koppeling) • Logistieke ketens: efficiënte goederenoverdracht (levertijd) • Maatschappelijke ketens: effectieve waardenoverdracht (veiligheid, bestaansminimum, gezondheid)

4. kenmerken van een maatschappelijke keten • maatschappelijk product (waarde: veiligheid, gezondheid) • veelonafhankelijke partijen • wil of druk om iets samen te doen • afhankelijkheid in het proces, vaak wederkerig • tegengestelde belangen, beperkt gemeenschappelijk belang • bestuurlijke en administratieve complexiteit • een dominant probleem waarop men alleen geen vat heeft

5. Ingrediënten van de ketenvisie • Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit • Dominant ketenprobleem • Informatiseren op twee niveaus

6. Verstorende factoren:Schaal en Gezag • Grootschalige stelsels werken anders dan je verwacht op basis van inzichten en proefnemingen: niveau-vergissing. • Vaak werken ze (ook) averechts! Voorbeeld: het biometrische visum! • Binnen een homogeen gezagsgebied werken managementconcepten en -methoden. Daarbuiten veel minder, afhankelijk van situatiekenmerken, soms ook niet.

7. Wat weten we wel? Enkele ketenwetten • Voor een grote oplossing is ieder draagvlak te klein • geleidelijkheid is uitgangspunt • ‘én-én’ in plaats van ‘of-of’ • 2. Niet bemoeien met interne aangelegenheden • eerst informatiseren, dan reorganiseren; • geen dwang, wel drang of belonen; • infrastructuur: hoe ‘kaler’, hoe beter. • 3. Het probleem is de baas in de keten • 4. Crisis creëert verandering

8. Ingrediënten van de ketenvisie • Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit • Dominant ketenprobleem • Informatiseren op twee niveaus

9. Het dominante ketenprobleem bepaalt de keten! Een ketenbreed probleem dat geen der partners zelf kan aanpakken en dat de effect van ketensamenwerking aantast • wat is de gemeenschappelijke ketenopgave • welke ketenpartner heeft welke invloed • welke communicatie is kritisch • welke keteninformatiesystemen zijn nodig De ketenspecifieke informatie-infrastructuur verandert als het dominante ketenprobleem verandert!

10. Identiteitsketen bron- document officieel identiteits- bewijs pasje of persoons- nummer transactie dominant ketenprobleem: bestrijding valse documenten documentfraude geleidelijke verschuiving dominant ketenprobleem: bestrijding verkeerde personen identiteitsfraude

11. Wat bedoelen we met identiteitsfraude? • Iemand gebruikt met kwade bedoelingen de identiteit van iemand anders, bestaand of verzonnen • Elk persoonsnummer, foto, handeling of gebeurtenis bevat suggesties waaruit mensen afleiden wie ze tegenover zich hebben; een identiteitsbewijs is niet vereist • Identiteitsfraude kan overal plaatsvinden en op allerlei manieren, niet beperkt tot specifieke situaties, procedures of documenten

12. Identiteitsfraude, iets nieuws? • Nee, maar het wordt wel anders, door de digitalisering en anonimisering van onze samenleving. Die leidt tot een explosieve toename van • elektronische identiteits-‘bewijzen’ en • elektronische identiteitscontroles • vervlechting van stukjes fysiek en digitaal proces • Slachtoffers hebben het niet, of te laat in de gaten en eventuele sporen leiden naar het slachtoffer, niet naar de dader • Geslaagde identiteitsfraude in een proces of keten verspreidtzich ongemerkt over andere processen of ketens.

13. Identiteitsfraude waait niet over! • De relatie tussen fysieke werkelijkheid en administratieve afbeeldingen wordt steeds moeilijker te doorgronden • Grootschalige voorzieningen werken anders dan men verwacht, soms zelfs omgekeerd (niveauvergissing) • Digitalisering van processen leidt tot méér sporen, maar naar wie?

14. Criteria voor dominante ketenproblemen • Wel: • Levensgevaar • Incidenten met ernstige gevolgen • Risico op herhaling • Risico op escalatie • Publieke verontwaardiging • Schade voor imago van de keten • Internationale politieke druk • Niet (in het algemeen): • Efficiency • Kosten • Baten • Doelmatigheid • Informatievoorziening • Wet- en regelgeving

15. Ingrediënten van de ketenvisie • Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit • Dominant ketenprobleem • Informatiseren op twee niveaus

16. Keten met twee niveaus keten-niveau grondvlak van een keten Legenda: verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem bronregister keteninformatiesysteem

17. Informatiseren op twee niveaus LCMR keteninformatiesysteem keten-niveau Addictis bronregisters grondvlak van een keten Legenda: verbinding tussen bronregisters verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem bronregister keteninformatiesysteem

18. Keteninformatisering voor de verslavingszorg grondvlak van de keten grondvlak van de keten keten-niveau Patiënt is bekend en is de juiste persoon! Coördinator is dr X LCMR-nr medisch dossier patiënt- admini- stratie LCMR- chipkaart laatste contact verwijzing coördinerende instantie/arts arts of apotheker kaartnummer en biometrisch template behandelingsadvies verslavingszorg-keten

19. kenmerken keteninformatisering:signaleringen • signalering is ingebed in werkproces, geen extra handwerk • kritische informatie wordt gebracht, niet gehaald • op moment en plaats van beslissing of handeling, vervlochten in het werkproces • via kale informatie-infrastructuur • gegevens na gebruik weggegooid • geen keurslijf voor ontvanger

20. Keteninformatisering voor rampenbestrijding GIS met verwijs index ketenniveau coördinaten objecten en verwijzingen waarschuwing Register van objecten met bijzondere risico’s en hun coördinaten abonnement Toezichthouders en inspecties signalering bijzondere risico’s spoedadvies alarm mobiele commandopost meldkamer Grondvlak van de keten

21. keteninformatisering communicatie keten gemeenschappelijke informatie ‘kale’ informatie-infrastructuur klassieke automatisering registratie eigen organisatie eigen informatie eigen toepassing met alle inhoudelijke gegevens Verschillen tussen

22. Preventie van uitkeringsfraude door gedetineerden brief a naar uitkerings- instantie b insluitings- verwijzing uitkerings- verwijzing nummer- conversie VIP-nr BSN-nr verwijzingen verwijzingen TULP detentie- inrichting uitkerings- instantie RINIS VIP hit sociale zekerheid strafrechtketen

23. Belang van Keteninformatisering • betere ketenprestaties door stroomlijning van informatie-uitwisseling (bijvoorbeeld minder fouten) • privacybevordering door compartimentering (tussen ketens) • sommige informatieproblemen binnen en tussen ketens zijn anders niet op te lossen (je weet niet waar de informatie zich bevindt)

24. Conclusies • Grote ICT- en ketenprojecten blijven het moeilijk houden, want het ontbreken van gezag in ketens is permanent • Grootschalige stelsels en informatie-uitwisseling werken anders dan je op grond van kleinschalige inzichten en experimenten denkt; we hebben nog weinig kennis over die grootschaligheid • Een geschikte ketenvisie is onmisbaar omdat managementconcepten en –methoden niet werken zonder voldoende overkoepelend gezag • Een dominant ketenprobleem kan die leemte opvullen en daarmee een nuttig kompas leveren voor grootschalige informatisering

25. Persoonsnummers en keteninformatiesystemen

26. Identiteitsfraude in de strafrechtketen

27. HAVANKen VIP in de strafrechtketen VIP keteninformatie-systeem het ‘keten-niveau’ verwijzingen bronregisters het ‘grondvlak’ van eenketen politie parket Legenda: verbinding tussen bronregisters verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem keteninformatiesysteem bronregister

28. HAVANKen VIP in de strafrechtketen VIP 2004: meer dan 101.000 vingersets met 2-54 aliassen 2004: meer dan 1,2 miljoen VIP-nrs keteninformatie-systeem • PI-steekproef feb 2006: • HAVANK kan identiteits-fraude helpen ontdekken • Betrof 46 van 700 ged. • DNA ook in enkele gevallen op verkeerde identiteit geboekt. het ‘keten-niveau’ HAVANK verwijzingen bronregisters het ‘grondvlak’ van eenketen politie parket penitentiaire Inrichting Legenda: verbinding tussen bronregisters verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem keteninformatiesysteem bronregister

29. Voorbeeld Identiteitsfraude in de strafrechtketen • Aliasmisbruik (identiteitsfraude) in de strafrechtketen heeft in de loop van de tijd geleid tot ernstige vervuilingvan het strafbladregister • Gevolgen: • niet onderkennen van recidive • arrestatie of aanhouding van de verkeerde persoon • foutieve beslissing op een aanvraag Verklaring omtrent gedrag (VOG) • Hoe pak je • schoonmaken van vervuilde strafbladen aan? • voorkomen/blokkeren van nieuwe aliassen aan? • voorkomen van onterechte verdenking, onterechte weigering VOG?

30. Conclusie identiteitsfraude in de strafrechtketen 1.Identiteitsfraude in de strafrechtketen is een groot probleem 2.De strafbladuitwisseling binnen de EU kan het probleem vergroten 3.Andere sectoren zouden vergelijkbare inspanning moeten doen om identiteitsfraude een halt toe te roepen

31. Identiteitsfraude in de zorgsector

32. Patiëntdossiers in een zorgketen controlegegevens en kunstmatige intelligentie Burgerservicenummer keteninformatiesystemen waken intelligent tegen persoonsverwisseling voor toegang, signalering en opslag (metagegevens) het ‘keten-niveau’ Landelijk schakelpunt patiëntdossier inhoudelijke gegevens in bronregisters het ‘grondvlak’ van eenketen patiëntdossier Legenda: verbinding tussen bronregisters verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem bronregister keteninformatiesysteem

33. Identiteitsfraude in de gezondheidszorg • Het burgerservicenummer (BSN) in de zorg als identificatiemiddel of als koppelmechanismezal ertoe leiden, dat bij raadpleging ongemerkt medische gegevens van méérdere patiënten worden gepresenteerd • Gevolg: verkeerde behandeling of onderbehandeling van BSN-houder en meelifters, doordat een ziekte van de ene patiënteen contra-indicatie oplevert voor de juiste behandeling van de anderepatiënt • Hoe pak je • schoonmaken van vervuilde medische dossiers aan? • blokkeren van meelifters aan? • bewijsvoering bij letselschade aan? • elkaar tegensprekende behandelingsresultaten aan?

34. Patiëntdossier en identiteitsfraude, drie doelstellingen • Een identiteitsfraudebestendige toegang tot iemands patiëntdossier • Een identiteitsfraudebestendige signalering van kritische medische gegevens • Voorkomen dat gegevens van iemand anders in een patiëntdossier komen

35. Gevolgen op de lange termijn • Als je als slachtoffer moet bewijzen dat je het niet gedaan hebt komt ons rechts-beginsel onschuldig tot het tegendeel bewezen is onder spanning. Betekent dat je nog weer extra privacy moet opgeven om er een beetje van terug te krijgen! • Als men zich tegen deze dreiging zelf moet verweren komt privacybescherming in een nieuwe fase waarin zelfverdediging en actieve waakzaamheid geboden zijn. Je moet je eigen identiteit beschermen en tegelijkertijd meeliften belemmeren: anonimiteit en pseudonimiteit krijgen een nieuwe betekenis

36. Einde