E N D
Organet gjenitale femerore dhe mashkullore perbehen nga gonadet, organet e jashtme gjneitale dhe nje sistem I brendshem duktusesh( lidhes I dy te pareve). Te tre keto perberes e kane origjinen nga qeliza te ndryshme primordiale. Zhvillimi embrional eshte teresor dhe shpesh anomalite jane te nderthuruara.
Embrioni I padiferencuar • Disku embrional shfaqet rreth dites se 20 pas ovulacionit. Sistemi urinar dhe gjenital zhvillohet nga nje strukture e perbashket e shtreses mezodermale. E cila vendoset ne pjesen e pasme te paretit abdominal.
Gonadet e padiferencuara • Qelizat germinale primordiale qe jane te afta te ndahen me mejoze diferencohen nga grupi I qelizave somatike, te cilat jane te afta vetem per mitoze.Keto qeliza germinale jane te pranishme ne strukturat embrionike ne dt 17-20 te jetes.Zona ku levizin keto qeliza germinale emertohet si gonad I padiferencuar, perderisa te percaktohet seksi gonadik. Gonadi I padifencuar formohet ne diten e 35-te nga qelizat germinale primordiale.
Diferencimi gonadik femeror • Embrionet femra ose meshkuj jane te padallueshme nga ana morfologjike deri ne diten e 42-te kur fillon transformimi I gonadeve te padiferencuar ne testikuj ose ovare. Qelizat Leydig ne testikul prodhojne testosteron qe prej dites 56-te, ndersa qelizat Sertoli japin hormonin antimullerian.Transformimi I gonadeve te padiferencuara ne nje strukture ovariale ndodh ndermjet dites se 45 te dhe 55 te.
Zhvillimi I ovarit • Nje gonad me qeliza germinale ne mejoze eshte gjithmone nje ovar, pasi ndarja mejotike nuk ndodh ne testikul para moshes se pubertetit.Mejoza I fillon ne ovar ne jeten intrauterine dhe plotesohet vetem ne periudhen e ovulacionit, pra rreth 15-45 vjet me vone. Mejoza II ndodh gjate fertilizimit.Gjate zhvillimit fetal te hershem, ovaret permbajne rreth 5 milion qeliza germinale.Numri I tyre zbret ne 2 milion ne prag te lindjes dhe ne rreth 400000 ne prag te pubertetit. Nga keto vetem rreth 400-500 do te ovulojne gjate jetes riprodhuese, ndersa ato qe mbeten(99,9%) I nenshtrohen procesit te atrezise.
Zhvillimi I uterusit • Uterusi formohet rreth dites se 63-te ,nga fuzionimi I duktuseve Mulleriane, ndersa kanali utero-vaginal diten e 60-te, nga riabsorbimi I septumit median. Nder anomalite kongenitale te uterusit permendim:-uterusin didelf; kur deshton fuzionimi mes duktuseve. • -uterus arkuat ose bikorn; kur kemi deshtim te pjesshem. • Kur kemi deshtim ne rezorbimin septal, do te kemi variante te ndryshme te uterusit me septum ose subseptum. • Tek fetusi kolumi uterin perben 2/3 e uterusit. Ne javen e 19 te trupi uterin diferencohet ne 3 shtresa: seroze, muskulare, mukoze.
Puberteti • Perfaqeson periudhen e jetes qe shoqerohet nga nje rritje e ndjeshme trupore, ndryshime hormonale dhe pergatitje per riprodhim.Ky proces ndodh zakonisht ne vajzat e moshes 8-14 vjec dhe stimulon sekretimin nga hipofiza te FSH dhe LH, te cilet stimulojne ovarin per foliulogjenezen dhe sintezen e steroideve. • Ndryshimet fizike qe ndodhin ne pubertet jane:1- Zhvillimi I gjirit • 2- Zhvillimi I qimeve pubike dhe aksilare • 3-Menarka • Ndryshimet psikologjike madhore perfshijne:-Rebelimi • -Shqetesimi per trupin dhe vehten • -Rendesia thelbesore per shoqerine • -Rritja e kapacitetit emocional dhe intelektual • -Eksperimentimi
Sistemi riprodhues femeror • Perbehet nga organet e jashtme gjenitale dhe organet e brendshme. • Ne organet e jashtme bejne pjese: mons pubis, labiet major, labiet minor, klitorisi dhe dhe strukturat gjenderore te cilat happen ne vestibulum vaginae.Kufiri ndermjet organeve te brendshme dhe atyre te jashtme percaktohet nga himeni. • Ne organet e brendshme bejne pjese: vagina, uterusi, tubat uterine dhe ovaret. • Gjendrat e qumeshtit jane gjithashtu pjese e ketij sistemi.
Ndahet ne 4 perbereskryesorefunksionale: • 1-Testikujt, qejanetevendosur ne skrotum, me funksionprodhimin e spermatozoidevedhehormoneveseksualemashkullore. • 2-Sistemi I duktuseve, I perberengaduktuseteferente,epididimi,deferentedheejakulator.Kysistemmbledh, mbandhetransportonspermatozoidetngatestikujt.Duktusetejakulatorezbrazen ne ureterngakuspermatozoidetdalin per ne sisteminriprodhuesfemeror. • 3- Vezikatseminaledhegjendraprostatikesekretojnelengun seminal ne tecilingjendenspermatozoidet. • 4- Penisieshteorganimashkullor.
Spermatogjeneza dhe spermiogjeneza • Te dyjajaneproceseqendodhin ne testikuj. Qelizatgerminale primitive temashkullit, spermatogonet, ndodhen ne numertevogel ne gonadetmashkulloreperparapjekuriseseksuale.Pasmaturitetitseksualshumohennepermjetmitozesdheformojnenjerezervecelulareqe pas shumimit me mejozeformojnegametetmashkullore. Prodhimi I gametevequhetspermatogjenezedhezhvillimi I metejshem I gametitmashkullor ne spermatozoid televizshemquhetspermiogjeneze. Te dyketaprocesejane ne sinkrondhendodhi ne menyretenjepasnjeshme.Procesizgjatgati 70 dite. Maturimi final I spermatozoidevendodh ne epididim.
Sperma • Perbehetngaspermatozoidetdhelengu seminal. • Lengu seminal permbanfruktozdhecitrat.Aiprodhohetngagjendratseksuale( prostata,vezikatseminale, gjendratbulbo-uretrale) dhe ka funksionteushqejedheteruajespermatozoidet. • Disakarakteristikajane: • - vellimi I ejakulacionit 3/5 ml • -Nr I spermatozoideve 300-500 mln.