POLSKIE TRADYCJE I OBRZEDY

1. POLSKIE TRADYCJE I OBRZEDY Tradycja jest po to, aby ja szanowac i pielegnowac.

2. Tradycje bozonarodzeniowe

3. Wigilia W polskiej tradycji Wigilia to uroczysta wieczerza rozpoczynajaca sie wraz z pierwsza gwiazdka.Na stole powinno pojawic sie 12 potraw :karp, kutia ,kluski z makiem, barszcz z uszkami,sledzie, kompot z suszu,kapusta z grzybami.W r�znych regionach Polski podaje sie inne potrawy.Domy przyozdabia sie jemiola a na stole lezy sianko i oplatek, kt�rym domownicy dziela sie skladajac sobie zyczenia. Jedno nakrycie na stole pozostaje puste dla niespodziewanego goscia.Dawniej istnial zwyczaj wr�zenia sobie przy stole wyciagajac sianko spod obrusa.. Im dluzsze zdzblo ,tym wr�zylo dluzsze zycie.Gospodarze ,aby zachowac zdrowie, nie kladli lyzki na st�l, tylko trzymali ja caly czas w reku lub wkladali za cholewke.Po wieczerzy spiewano koledy a o p�lnocy cala rodzina udawala sie do kosciola na pasterke.

4. Pasterka Pasterka - Msza sw. o p�lnocy, w noc Bozego Narodzenia - stanowi zasadniczy moment wszystkich zwyczaj�w powiazanych z obchodami przyjscia Chrystusa na swiat. Uroczystosc Bozego Narodzenia nie byla znana przed IV wiekiem. Przez pierwsze trzy wieki Kosci�l obchodzil jedynie date zmartwychwstania Chrystusa. Ewangelie nie zajmuja sie blizej dokladnym ustaleniem dnia narodzin Chrystusa. Kosciolowi antycznemu wystarczala sama znajomosc faktu narodzin Zbawiciela i przebieg wszystkich wydarzen zwiazanych z osoba Jezusa Chrystusa. Natomiast chrzescijanie pochodzacy z kultury hellenistycznej przywiazywali duze znaczenie do daty narodzin. Dzien 25 grudnia, jako data liturgicznych obchod�w swieta narodzenia Chrystusa jest raczej symbolicznym ustaleniem kalendarzowym. Impulsem do powstania osobnego swieta liturgicznego narodzenia bylo oswiadczenie Soboru w Nicei (325), ze Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym czlowiekiem. Od V wieku zr�dla liturgiczne przekazuja nam pierwszy formularz mszalny na Boze Narodzenie. Od polowy VI wieku Rzym zna juz tradycje trzech Mszy sw.: Pasterke, Msze o swicie i Msze w dzien. Dzisiejszy porzadek czytan Liturgii Slowa nie odpowiada juz tej dawnej interpretacji. Pasterka otwiera cykl liturgicznych obchod�w zwiazanych z tajemnica Wcielenia, czyli przyjecia przez Syna Bozego ludzkiej natury i przyjscia na swiat.

5. Historia koled Nierozlacznym elementem Swiat Bozego Narodzenia jest koleda. Nazwa koleda pojawila sie dawno temu. Wywodzi sie ona od slowa "calendae", tak bowiem Rzymianie nazywali poczatek kazdego miesiaca. Owe kalendy, szczeg�lnie styczniowe, czyli noworoczne, obchodzili bardzo rodosnie, bawili sie, spiewali, skladali sobie zycznenia i obdarowywali prezentami. Kosci�l katolicki zni�sl stary, poganski zwyczaj obchodzenia kalend, zachowala sie jednak tradycja spiewania poboznych piesni, slawiacych narodziny Chrystusa, odwiedzania sie w domach, kupowania swiatecznych podarunk�w. W ten spos�b do jezyka naszych dziadk�w weszlo lacinskie slowo "calendae" czyli koleda. Z biegiem czasu koleda zwano nie tylko piesn na Boze Narodzenie, ale takze zwyczaj chodzenia po domach z zyczeniami swiateczno - noworocznymi czy odwiedzanie przez kaplana parafian w ich domach. Trudno dzis ustalic dokladnie czas, kiedy pierwsze koledy pojawily sie w Polsce. Proawdopodobnie moglo to byc juz w XIII wieku, kiedy to przybyli do nas ojcowie franciszkanie. Wzorem zalozyciela swego Zakonu, sw. Franciszka z Asyzu, kt�ry pierwszy urzadzil zl�bek wyobrazajacy Boze Narodzenie, propagowali kult Dzieciatka Jezus. Oni to zaczeli urzadzac po kosciolach szopki, oni tez pierwsi organizowali jaselka - ruchome przedstawienia scen Bozego Narodzenia. Przy takich widowiskach na pewno spiewano tez i stosowne piesni, jednak z tego czasu nie zachowala sie ani jedna koleda. Najdawniejsze koledy, kt�re znamy, pochodza z wieku XV, a najpopularniejsza z nich to koleda "Aniol pasterzom m�wil". Koledy nigdy nie poszly w zapomnienie, bo spiewali je z ochota wszyscy, mlodzi i starzy, przekazywano je z pokolenia na pokolenie, a gdy wynaleziono druk, drukowano je i zbiory takich koled i pastoralek zwano "kantyczkami". Kolejne wieki przyniosly nowe koledy, a najwiekszy ich rozkwit datuje sie na wiek XVII i XVIII. W�wczas powstaly znane do dzis koledy, jak: "Wsr�d nocnej ciszy", "Lulajze Jezuniu', "B�g sie rodzi" i inne. �

6. KOLEDY B�g sie rodzi, moc truchleje:Pan niebios�w obnazony !Ogien krzepnie, blask ciemnieje,Ma granice Nieskonczony ?Wzgardzony, okryty chwala,Smiertelny kr�l nad wiekami.A slowo cialem sie staloI mieszkalo miedzy nami.C�z masz, niebo, nad ziemiany ?B�g porzucil szczescie swoje,szedl miedzy lud ukochany,Dzielac z nim trudy i znoje.Niemalo cierpial, niemalo,Zesmy byli winni sami.A slowo ...W nedznej szopie urodzony,Zl�b mu za kolebke dano !C�z jest, czym byl otoczony ?Bydlo, pasterze i siano.Ubodzy, was to spotkaloWitac Go przed bogaczami !A slowo ...Podnies reke, Boze Dziecie,Blogoslaw ojczyzne mila,W dobrych radach, w dobrym bycieWspieraj jej sile swa sila,Dom nasz i majetnosc cala,I wszystkie wioski z miastami.A slowo

7. Jaselka Pierwsze jaselka urzadzil dawno temu, w roku 1223, wielki milosnik Dzieciatka Jezus - sw. Franciszek z Asyzu w skalnej grocie w Greccio. Ojcowie i bracia z Zakonu zwyczaj ten poniesli na caly swiat, w tym takze do Polski, gdzie juz pod koniec XIII wieku pojawily sie figury przedstawiajace cala scene Bozego Nnarodzenia. Nadszedl jednak czas, gdy ludziom znudzlo sie coroczne ogladanie drewnianych czy kamiennych figur. Pomyslowi bracia zakonni zaczeli wiec wystawiac najpierw ruchome figury, p�zniej zas kukielkowe i wlasnie takie widowiska zaczely gromadzic wielkie tlumy ludzi. Niestety reakcja ludzi na te przedstawienia nie byla godna miejsca w jakim je wystawiano - kosciola i dlatego jaselka z nich usunieto. Zaczeto je wystawiac w r�znych miejscach (wiekszych domach, placach, ulicach). Jaselka zawsze rozpoczynaja sie scena zbudzenia pasterzy przez aniol�w. Zawsze jest tez w nich scena na dworze okrutnego kr�la Heroda, jest smierc krazaca wok�l jego tronu, kt�ra kosa scina mu glowe, jest niesforny diabel namiawiajacy go do zabicia dzieci w Betlejem. Jest oczywiscie Swieta Rodzina przy zl�bku malego Jezusa, sa pasterze i Trzej Kr�lowie przychodzacy z darami. Nazwa - jaselka pochodzi od slowa "jasla", czyli zl�b bydlecy w stajni. Od tego "zlobu" powstal zl�bek, a od "jasla" - jaselka, w kt�rych gl�wnym elementem jest zl�bek z malym Dzieciatkiem. Byly okresy w naszej historii, gdy zabraniano wystawiania jaselek, tak bylo w zaborze pruskim i rosyjskim w czasie niewoli narodowej, tak bylo w okresie ostatniej wojny, tak bylo i w czasach stalinizmu.� � �

8. Choinka Na wigilie Bozego Narodzenia niemal kazda polska rodzina umieszcza w swoim mieszkaniu i dekoruje choinke. Jest to jedna z najmlodszych tradycji wigilijnych. Poczatkowo, w tym r�wniez na ziemiach polskich, popularna byla "jodlka", czyli wierzcholek sosny, jodly lub swierku zawieszony u pulapu. Drzewko to mialo chronic dom i jego mieszkanc�w od zlych mocy.Choinka w obecnej formie przyjela sie w Polsce dopiero w XVIII w. i zwyczaj ten przeni�sl sie z Niemiec. Opisuje to m.in. Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej": "Za czas�w pruskich, tj. w latach 1795-1806, przyjeto od Niemc�w zwyczaj w Wigilie Bozego Narodzenia ubierania dla dzieci sosenki lub jodelki orzechami, cukierkami, jabluszkami i mn�stwem swieczek woskowych".Kosci�l byl poczatkowo niechetny temu zwyczajowi, lecz szybko nadal choince chrzescijanska symbolike "biblijnego drzewa wiadomosci dobra i zla" pod ktorym rozpoczela sie historia ludzkosci. Choinke wnosi sie do domu w dniu, w ktorym wspominamy pierwszych ludzi - Adama i Ewe. Na choince nie moze zabraknac jablek, bo wlasnie te owoce byly na owym biblijnym drzewie, a ponadto jablko symbolizuje zdrowie. Wsrod iglastych galazek wija sie lancuchy, lekkie, slomkowe i bibulkowe, sa pamiatka po wezu-kusicielu. Gwiazda na szczycie drzewka symbolizuje gwiazde betlejemska, ktora wiodla Trzech Kroli do Dzieciatka Jezus. Swieczki na galazkach to jak okruchy ognia, kt�ry dawniej plonal w izbie przez cala noc wigilijna, aby przychodzace na ten czas dusze przodkow mogly sie ogrzac. Choinki ubierano takze w piernikowe figurki ludzi i zwierzat, lukrowane kolorowo, posypane makiem, szczegolnie okazale prezentowala sie postac Sw. Mikolaja. Tak ustrojona choinka stala w domu do Trzech Kroli. W wielu rejonach Polski zwyczaj ubierania choinki zadomowil sie dopiero na poczatku XX wieku. Obecnie dzieki technice wystr�j choinek znacznie odbiega od dawnych prostych ozd�b i palacych sie swieczek.� � �

9. Zyczenia Skacze Aniolek, skacze po chmurkach,�niesie zyczenia w Anielskich pi�rkach.�Niesie w plecaku babki i swieczki,a w walizkach zlote dzwoneczki. Wesolych Swiat!

10. Swieta na wesolo Swiat beztroskich i radosnych,troche sniegu, troche mrozu,pelnego prezent�w Mikolaja powozu, poza tym duzo zdrowia i aby po Sylwestrze nie bolala glowa - zyczy...* *Gwiazdora w kominie,�Prezent�w po szyje.�Dwa metry choinki,�Cukierk�w trzy skrzynki.�Przed oknem balwana,�Sylwestra do rana.�

11. WESOLYCH SWIAT zyczy Jadwiga Stasiakautorka pokazu

12. Tradycje wielkanocne . Zwyczaje i obrzedy wielkanocne rozpoczynaja sie w Niedziele Palmowa i koncza we wtorek po Wielkanocy. Wiele z tych praktyk laczy w sobie bardzo stare tradycje, wywodzace sie jeszcze z okresu poganstwa. U pogan przypadalo na ten okres swieto zwyciestwa wiosny, jak i wiosenne Zaduszki. Wkraczajace chrzescijanstwo niekt�re z tych element�w zaadaptowalo do swojej tradycji nadajac im nowe znaczenia i symbolike.

13. Niedziela Palmowa NIEDZIELA� PALMOWA� zwana inaczej Kwietna lub Wierzbna. Do dzisiaj istnieje w tym dniu powszechny zwyczaj swiecenia palm. Tradycja chrzescijanska laczy go z wjazdem do Jerozolimy Chrystusa, witanego przez Zyd�w galazkami palmy, bedacej symbolem odradzajacego sie zycia. Palmy wykonuje sie z pret�w wierzbowych i leszczynowych, ozdabia sie je barwnymi bibulkowymi kwiatkami i wstazeczkami. Niekt�re z palm maja kilka metr�w wysokosci, a poszczeg�lne parafie oglaszaja konkursy na najpiekniejsza i najwieksza palme. Palmie przypisuje sie magiczne wlasciwosci, chroni ona przed piorunami, gradobiciem, choroba gardla. Z rozplecionych lasek palmowych wykonywano male krzyzyki, kt�re zatykano w Wielki Piatek rankiem w ziemie w rogach kazdej roli. Zwyczaj ten opisany przez A. Grabowskiego w polowie XIX wieku znany i praktykowany jest jeszcze do dzisiaj stosunkowo powszechnie w Malopolsce.

14. Poch�d z konikiem Zreczny chlopak przepasany powr�slem, z dlugim, slomianym ogonem, z mlotkiem w reku i usmolony na twarzy, siadal na kij, kt�rego koniec wyobrazal leb konski. Towarzyszyla mu gromada mlodych chlopc�w. Koniarz zachodzil do dom�w, gdzie odspiewywal po pare zwrotek domagajac sie datk�w.

15. Pisanki wielkanocne PISANKI Zwyczaj malowania, kraszenia, pisania jaj byl znany juz w III wieku przed Chrystusem. Jajo uchodzilo za symbol zycia. W praktykach magicznych mialo na celu zjednywanie dobra i odwracanie zla, nadto wzmacnialo dusze zmarlego. Dlatego tez w dniu wiosennych zaduszek taczano jaja na mogilach

16. SWIECONE SWIECONE Jest to zwyczaj znany w chrzescijanskiej kulturze tylko u Slowian. Wywodzi sie on z prastarych obiat ku czci zmarlych. W sklad tradycyjnego swieconego wchodzily jaja, chleb, kolacze, s�l, chrzan. Swiecone przyozdabiano bukszpanem. Na stole stawialo sie baranka wielkanocnego z ciasta, gipsu lub cukru. Jadlo ksiadz swiecil w kosciele, przy kapliczkach. Zamozniejsi gospodarze zapraszali ksiedza na poswiecenie do domu. Opis swieconego sprzed stu lat podaje Maria Estreicher�wna w ksiazce Zycie towarzyskie i obyczajowe w latach 1846-1863. W Wielka Sobote, po poludniu ksieza swiecili po domach jaja pisane, szynki, kielbasy, jajecznik, mazurki i placki r�znego rodzaju przede wszystkim przekladance i specjalnosc krakowska: serowce, kt�re musialy byc w kazdym domu (...) Torty natomiast nie wchodzily wtedy w sklad swieconego. Musialo ono byc bardzo obfite, bo opr�cz rodziny i znajomych przychodzili przez caly tydzien po poczestunek str�ze nocni, lampiarze, kominiarze, listonosze itd. a takze i zebracy. Nazywano to chodzeniem po smiguscie.

17. SMIGUS-DYNGUS To zwyczaj oblewania sie nawzajem woda. Praktykowany w Poniedzialek Wielkanocny, dawniej tez we Wtorek i nastepne dni. Slowo dyngus pochodzi od niemieckiego wyrazu dunnguss tj. cienkusz, polewka, chlust wody, a slowo dyngowac pochodzi r�wniez z niemieckiego dingen tj. wykupywac. Slowo smigus to najprawdopodobniej znieksztalcony wyraz Schmackostern, oznaczajacy czynnosc smagania, uderzania.Opracowala TERESA SAMOLEJ