De Gebiedende Wijk?

1. De Gebiedende Wijk? • Een zoektocht naar haar governmentality • 10 november 2010 Dr . Jan-Kees Helderman, opleiding bestuurskunde

2. Inhoud van mijn bijdrage • De woningcorporatie institutioneel geduid • Vier ondermijnende krachten • Resumé • Van sociale bescherming naar sociale investering? • Een open vraag

3. Governmentality als analytisch concept. • Government als “code of conduct’ • Gecalculeerd sturing geven aan …….. • Governmentality: sturing als collectieve mentaliteit • Een verzameling regimes en praktijken; • De kennis die wij vanuit al die betrokken regimes verzamelen; • De programma’s en strategieën die wij daaruit constitueren. • Waarop - of wat - willen wij sturen? • Hoe willen wij hierop sturen? • Wie zijn wij wanneer wij (ons laten) sturen? • Waarom sturen wij of laten wij ons besturen? • In historisch specieke verschijningsvormen • De ‘governmentalization’ van de verzorgingsstaat

4. Governmentality en de verzorgingsstaat Verzorgingsstaat: Complex van institutionele regimes, arrangementen en praktijken die onstegenuiteenlopendesocialerisico’sbeschermen. Werk, wonen, zorg, onderwijs, pensioen, etc. Individuelerisico’swordensocialerisico’s: Omdatwijzemoreelonacceptabelvinden Omdatzenegatieveexterneeffectenveroorzaken Omdatzebuiten de controlesfeer van het individuliggen. Instituties en collectieve actie Om ons tegen deze risico’s te beschermen zijn er instituties nodig die onze individuele keuzen reguleren en structureren. Maar die instituties zijn zelf ook dilemma’s van collectieve actie.

5. Woningcorporaties: van beweging tot bestel • Eerste coöperatieve bouwvereniging in 1852 • Doel: aantonen dat bouwen van goede en betaalbare woningen op basis van gezonde economische exploitatie wel degelijk mogelijk is. • Woningwet van 1901: • Pragmatische keuze van rechtspersonen: naamloze vennootschap; stichting; vereniging; coöperatieve vereniging. • Principiële aanvullende voorwaarde: toegelaten instelling uitsluitend in het belang van volkshuisvesting • Centraal ontwerpdilemma: • Hoe kunnen belanghebbenden en kapitaalverschaffers aan de corporatie worden gebonden, zonder dat een te grote directe invloed op bestuur en beleid kunnen claimen. • Dit dilemma is nog altijd actueel. • Privaat eigendom over maatschappelijk bestemd vermogen • Te grote afstand tussen corporatie en bewoners? • Geen onuitputtelijke bron • Legitimiteitstaatterdiscussie

6. Vier besturingsarrangementen Collectieve handelingscapaciteiten maatschappelijke actoren - + Maatschappelijk middenveld + Publieke statustoedeling Onderhandelde overeenstemming Betrokkenheid en/of verantwoordelijkheid van de overheid -

7. Vier ondermijnende krachten Collectieve handelingscapaciteiten van maatschappelijke actoren - + Staat ? maatschappelijk middenveld Maatschappelijke ondernemingen + Betrokkenheid en/of verantwoordelijkheid van de overheid verstatelijking vermarkting vervreemding - Gemeenschap Markt

8. Globaliserendemarkten Level playingfields Vermarkting civil society: Woonautoriteit Gemeenschap Sociale beweging Vrijwillige verbanden EU / Staat Verstatelijking waarden Sociale groepen Vermaatschappelijking Woning corporaties Vervreemding Erosie Gemeenschap Sociaal-politieke actoren Staat Markt wetgeving kapitaal

9. Resumé • De woningcorporatie (en het bestel van woningcorporaties) was / is* een institutionele oplossing voor sociale risico’s die samenhangen met het wonen. • Sociale risico’s veranderen in de tijd • Omdat wij ze wensen te privatiseren • Omdat ze niet meer relevant zijn • Nieuwe risico’s nemen de plaats in van oude risico’s • Sociale problemen (cumulatie van risico’s) zijn onbegrensd • houden zich niet aan sectorale afbakeningen en regelgeving • Verzekeren en investeren zijn twee zijden van de zelfde medaille. * Doorhalenwatnietvan toepassingis.

10. Van een sociale beschermingsstaat …. • Stelsel van verzorgingsarrangementenwaarinsociaal-economischeuitvaloverwegendex-post financieelwordtgecompenseerd door inkomensoverdrachten. • Uitkeringsvisie & socialeverzekeringen • Passief en curatief • Beperkteinkomenssolidariteit en beperkterisicosolidariteit • Boedelscheiding tussen beleid en uitvoering (WRR, 2004) • Institutionele fragmentatie & sectorale verkokering

11. Naar een sociale investeringsstaat • Stelsel van verzorgingsarrangementenwaarineengroterenadrukligt op maatschappelijkedienstverleningterpreventie van sociaal-economischeuitval. • Activering & preventie • Maatschappelijkedienstverlening • Focus op de leefomgeving van mensen (buurt, school, werk); • Stimuleren van transsectorale samenwerking; • Herijken van taken en verantwoordelijkheden van overheden en maatschappelijke dienstverleners • Vertrouwen in de buurt!

12. Van sectoraleverkokeringnaareenintegralewijkaanpak. • Onduidelijkeverwachtingen • Sectoralekokers en keurslijfen • Wiedraagtwatbijaan de wijkaanpak? • Gebrekaanduidelijke en duurzameprobleemeigenaren • Te weinigdraagvlakbinnenorganisaties • Gebrekaanmandaat en doorzettingsmacht • Verschillendeschaalniveaus • Onvoldoendeherkenbaarheid: identificatie • Kennenplannenmakers de wijkwelechtgoed? • Wievertegenwoordigen de bewoners? • Gebrekaancontinuïteit • De projecten carrousel • Tijdelijkheid in financiering en commitment

13. Governmentality en de wijkaanpak • Het identificeren van haar problematiek • Ondeelbare problematiek in een verkokerd bestel • Het prioriteren van de ‘hoe’ vraag • In plaats van een a-priori voorgestructureerde verdeling van macht • Hoe wij sturen typeert het regime ……..en de arena • De wijkaanpak als verzameling regimes en praktijken • Onderzoeken van haar verschijningsvormen • Het onderzoeken van toegepaste technieken en instrumenten • Het onderzoeken van haar programmatische schema • Het onderzoeken van haar identiteiten en haar identificerend effect • Het achterhalen van haar utopisch element • Sociale stijging / krachtwijk / prachtwijk • Het onderzoeken van daarachter schuilende waarden • Het vermijden van een radicale positie

14. Een open vraag …. Kan een verlichte samenleving een ondermijnend moreel scepticisme vermijden, zonder daarmee terug te vallen in een autoritair stelsel?