Het potentieel van werkplekleren

1. Het potentieel van werkplekleren Werkplekleren tussen zekerheid en onzekerheid Altus seminar Kortrijk Loek Nieuwenhuis IVA Tilburg/ Universiteit Twente 29-01-2010

2. Opzet seminar • Wat weten we van werkplekleren: uitkomsten vanonderzoek • Consequenties voor de inrichting van werkplekleren in beroepsopleidingen • Experimenteren met werkplekleren • Discussie en debat

3. Deel 1: uitkomsten van onderzoek naar werkplekleren

4. Leren in context

5. Organisatieleren

6. Vier rationaliteiten van (werkgerelateerd) leren

7. Productief leren op de werkplek • Werk heeft prioriteit over leren • Trial and error oplossing van problemen • Expertise van de onder-/werknemer belangrijk om complexiteit te overzien • Leerstappen overslaan: snelle oplossingen economisch vaak beter • 80-20% regel: suboptimale oplossingen • onafgemaakte leerprocessen • Werkplekleren is vaak “vervuild” door locale routines

8. Activity system volgens Engeström

9. Collectief of individueel leren • Arbeid is collectief georganiseerd maar expertise is individueel gelabeld. • Verandering van werkprocessen heeft betrekking op het collectief, het zijn echter de mensen die leren • Verbindende begrippen: werkgemeenschap (CoP) en routine • Onderhandeling over zingeving • Impliciete verwachtingen en status • “wij-zij” gevoel; grensverkeer wordt argwanend bekeken • Gezamelijke werkproceskennis: routines.

10. LPP: legitiem perifere participatie • Nieuwelingen worden aan de buitenrand ontvangen • Inburgeren is een kwestie van onderhandelen en initiatie • Je leert het werkproces (routines) maar ook je plaats (mores) • Leerproces: kijken, meedoen, zelf doen (= klassieke leerplaats) • Via de werkgemeenschap leer je het beroep kennen

11. Deel 2: conseqenties voor werkplek-leren in de beroepsopleiding

12. Varianten van praktijkleren Standaard Bedrijfsopleidingen binnen landelijke programma’s Beroepsonderwijs en vakopleidingen A B Organisatie- Individuele ontwikkeling ontwikkeling C D Bedrijfsinterne trajecten en non-formeel leren Instroombevordering en ‘onderscheidings-trajecten’ Maatwerk

13. Consequenties voor stages • Participatie gaat voor acquisitie • Werken gaat voor leren • Onafgemaakte leerprocessen • Exempel i.p.v. regel • Dus: • Niet mikken op sturen vooraf, maar op praktijk-kennis van de docent • Loopbaanreflectie (Meijers): is dit jouw plaatsen beroep? • Reflectie op routines: afmaken van leerprocessen

14. Leeragenda • Herkennen van leerprocessen en -momenten: entering the boundary-zone • Reflectie organiseren: verschillen in activity systems expliciteren en benutten • Afmaken van leerprocessen: time out voor de laatste 20% • Ondersteunen leren van werknemers in bedrijf

15. Nieuwe taken voor docenten • Deelname aan regionale netwerken • Herkennen van parallelle leerprocessen • Reflectie en afronding van leerprocessen • Toegang tot informatie en kennis • Opdrachtnemer van leerwerktaken (studenten participeren in netwerken)

16. Deel 3: experimenteren in de praktijk

17. Doorbraakproject Werkplekleren • Een lerend project: cyclisch verbeteren door te expertimenteren • Praktisch: uitgaand van praktijkproblemen • Wetenschappelijk: uitgaand van theoretische inzichten • Evidence-based: op zoek naar werkende praktijken • Vergelijkend: sectoren, regio’s en niveaus; op zoek naar“context * methode” • Gelocaliseerd: uitgaan van regionale economische context • Samenwerkend: MBO + HBO + bedrijfsleven • Levensloop: zowel initieel (bpv, bbl, duaal) als 23+ (LLL, contract)

18. Organisatie • Zeven regionale clusters: • Oost: ROC van Twente, Saxion, Edith Stein • Utrecht: ROC MN, HvU • Rijnmond: Zadkine, HvR • Eindhoven: ROC Eindhoven, Fontys • Leiden: ROC Leiden en InHolland • NO Brabant: de Leijgraaf (met Avans en Fontys) • Politie-academie (MBO en HBO niveau) • Drie sectoren: T, E en Z (specificeren!) • Drie niveaus: 2, 3-4, 5 • Betrokkenheid regionaal bedrijfsleven • Onderzoeksteam: IVA en regionale onderzoekers

19. Interactief onderzoek als basismodel (Ellström, 2008)

20. Kenniscreatie door interactie • Dit is een vorm van sociale innovatie: • Ontmoeting van praktijktheorie en formele theorie • Twee leercirkels, die elkaar versterken • Het praktijksysteem: op zoek naar lokale oplossingen met behulp van reflective practitioners (lerende teams) en ondersteunend onderzoek (regionale support). • Het onderzoekssysteem: op zoek naar algemene evidentie doorvergelijkend en competitief onderzoek van meerdere praktijken. • Het avontuur zit in de confrontatie: dit vraagt om openheid en bereidheid tot leren • Heldere taakverdeling tussen beide systemen is nodig • Wederzijds vertrouwen is onontbeerlijk • Draagvlak onder bestuurders en donoren

21. Leerorganisatie in het project • Een landelijke ontwikkelgroep waarin deelnemende scholen en onderzoekers • Regionale sectorwerkgroepen waarin scholen en bedrijfsleven participeren • Schoolwerkgroepen op elke instelling, om vroegtijdig aan verspreiding en implementatie te beginnen (waarin docenten en praktijkbegeleiders); regionaal verbondenonderzoekers • Een landelijke kenniskring annex workshops, voor uitwisseling en extra expertise • Een WEB-krant annex discussiegroep op de HPBO-site.

22. Macroplanning • Formuleren aanvraag. Najaar 2007 tot najaar 2008: zes vande zeven regio’s zijn rond. • Voorbereiding: Voorjaar 2008 (tot september). (afspraken, thema’suitzetten review, planning, .......) • Eerste ronde: divergent experimenteren (schooljaar 2008/2009) • Ontwerponderzoek in extended teams (okt 08-feb 09) • Onderzoek van uitvoering (jan-apr 09) • Debat en design van experimenten (apr-jul 09) • Tweede ronde: convergent experimenteren (medio2009 – kerst 2010) • Ruimte voor specificatie (voorjaar 2011) • Produktontwikkeling: conclusies in de vorm van handboek, artikelen, eindrapportage etc. (voorjaar 2011) • Feestelijke afsluiting (rond pinksteren 2011).

23. Uitkomsten fase 1: tussenrapportage • Scholen organiseren activiteiten, geen leerprocessen • Een grote variëteit aan ontwerpen, vanuit praktischeargumentaties • Nieuwe arrangementen: leerafdelingen en leerbedrijven:gesimuleerde praktijk? • Deelnemers en praktijkbedrijven zijn tevreden • Beroepspraktijk als “vervuilde” leerplaats • Begeleiding nog niet uitgekristalliseerd • Samenwerking en peerbeoordeling interessante nova • Beoordeling en assessment nog problematisch

24. Inzet fase 2: vergelijkend onderzoek • Thans lopend: zes vergelijkende onderzoeken: • Samenwerkend leren • Vergelijking leerwerkplekken • Professionalisering docenten en begeleiders (beleid) • (In)formeel leren • Begeleiden van volwassenen (ontwerp) • Comakership in de regio (regionaal ontwerp). • Beoordeling en assessment

25. Ambitie fase 3: weddenschappen • Het komend semester worden enkele sleutelexperimenten voorbereid…. • …. in interactie met de opleidingsteams, …. • …. die empirische bewijslast moet opleveren. • Selectie van thema’s op basis van eerste resultaten (tussenrapportage, lopende onderzoeken), inzichtenuit de literatuur en uitkomsten van discussies tijdensde werkconferenties. • Opleidingen nemen veelbelovende elementen van elkaars aanpak over, óf formuleren weddenschappenmet hun eigen “gelijk” als inzet.

26. Sturen, leiden en leren • Een stuurgroep op CvB niveau heeft het doorbraakproject geadopteerd. • Men wil leiding geven aan het debat over werkpleklerenin de eigen instelling en op sectorniveau, …. • ….. zonder de ontwikkelingen in de deelnemende teams • voor de voeten te lopen. • Doorbraak als sociale innovatie ter bevordering van de kwaliteit van het MBO aanbod.

27. Tot slot

28. Innovatie van beroepsonderwijs • Betekenisvolle gesprekken vanuit politiek-conceptueel niveau: een betrokken overheid (en publiek) • Innovatie vergt regie en ondersteuning vanuit hetmanagement • Routineverandering van docenten en leiding • Kennisinfrastructuur: lineair én interactief • Aandacht voor onderzoek; samen onderzoeken vanuit betrokkenheid • Op weg naar een lerende organisatie: lerende professionals in een lerende school • Op weg naar een lerende sector: meer evidence based.

29. Dank u voor de aandacht afmnieuwenhuis@uvt.nl